Jąkanie u dzieci - czy da się je wyleczyć?

Jąkanie się jest zaburzeniem płynności mówienia. Utrudnia komunikację, a także może powodować wtórne zaburzenia emocjonalno-społeczne. Dowiedz się więcej o przyczynach i leczeniu jąkania.

Jąkanie u dzieci – przyczyny

Naukowcy są zgodni, że jąkanie uwarunkowane jest wieloczynnikowo. Mówi się o czynnikach: predysponujących do jąkania, wyzwalających jąkanie oraz podtrzymujących jąkanie. W toku badań zauważono, że jąkanie może być dziedziczne - częstość jego występowania jest większa w niektórych rodzinach. Ryzyko wystąpienia jąkania jest większe u dziecka, którego jeden z rodziców się jąka. Według danych jest to najczęstsza przyczyna jąkania i dotyczy 30 – 40% przypadków. Pozostałe czynniki predysponujące to jąkania to:

• silny bodziec nerwowy,
• brak dominacji jednej z półkul mózgowych,
• ogólna niesprawność motoryczna, która objawia się opóźnionym rozpoczęciem chodzenia i opóźnionym rozwojem mowy,
• niedostateczna czynność jąder podkorowych,
• chwiejność układu wegetatywnego oraz traktowanie jąkania jako nerwicy mowy,
• uszkodzenie podkorowych ośrodków ruchu,
• obecność innych wad wymowy.

Ponadto uważa się, że jąkanie pojawiające się między trzecim a piątym rokiem życiawywołane jest nieukończonym ogólnym rozwojem psychofizycznym dziecka, pod którym rozumieć należy pewną niesprawność narządów mowy, nie dość szybkie kojarzenie nazw z pojęciami oraz niedostateczne opanowanie form gramatycznych, czyli brak odpowiedniości między potrzebą wyrażania licznych przeżyć, a możliwościami dziecka w zakresie mówienia. Wraz ze zwiększeniem się sprawności w posługiwaniu się mową zaburzenie to mija przeważnie samoistnie. Do czynników wyzwalających należą:

• zdarzenia o silnym ładunku emocjonalnym, np. przeprowadzka, narodziny rodzeństwa, rozpoczęcie edukacji, rozwód rodziców,
• sposób mówienia do dziecka niedostosowany do jego możliwości percepcyjnych tj. sposób wypowiadania, w którym tempo mowy jest zbyt szybkie, zdania zbyt skomplikowane zarówno pod względem słownictwa, jak i budowy,
• presja czasu wywierana przez rodziców,
• uraz psychiczny,
• długotrwały stres,
• niepokój,
• lęk.

Z kolei wśród czynników podtrzymujących znajdują się takie jak:

• nadmierne emocje, negatywne, ale również pozytywne,
• negatywne reakcje społeczne, np. krytykowanie,
• chaotyczna mowa rodziców,
• nadmierne wymagania rodziców,
• rywalizacja rodziców.

Leczenie jąkania u dzieci

Leczenie jąkania u dzieci opiera się na terapii logopedycznej. Ta z kolei zakłada prowadzenie przez logopedę zarówno poradnictwa, jak i terapii rodziny oraz współpracy z nauczycielami. Poradnictwo polega na słuchaniu, identyfikowaniu problemu, a także na szukaniu rozwiązań. Metody terapii logopedycznej podzielić można na:

• bezpośrednie: bezpośrednio oddziałują na niepłynność mówienia za pomocą różnorodnych ćwiczeń oddechowych, emisyjnych, artykulacyjnych oraz słuchowych,
• pośrednie: wpływają na procesy leżące u podstaw mówienia,
• kompleksowe: łączą różne metody bezpośrednie i pośrednie.

Terapia rodziny ma na celu ukierunkowanie funkcjonowania rodziny w taki sposób, aby sprzyjało ono lepszej płynności mowy dziecka. Zadaniem rodziców jest pomoc w podwyższeniu samooceny i poprawie samopoczucia. W efekcie dziecko powinno dobrze czuć się ze swoim mówieniem oraz z samym sobą. Należy mu zapewnić jak najlepsze warunki do przyswojenia mowy. Niezwykle ważne jest wdrożenie ćwiczeń logopedycznych. Poza treningiem płynności mówienia u starszych dzieci wprowadzić można metody psychoterapeutyczne w postaci: psychoterapii treningowej, ćwiczeń pozytywnych, treningu negatywnego, relaksacji, psychoanalizy, psychodramy czy psychoedukacji rodziców.

Jąkanie u dzieci – ćwiczenia

W terapii jąkania u dzieci zastosować należy następujące ćwiczenia:

• ćwiczenia oddechowe: w pozycji leżącej usprawnianie oddechu brzuszno-przeponowego, dmuchanie na różne przedmioty,
• ćwiczenia oddechowo – emisyjne: przeciąganie na jednym pełnym wydechu głośno i szeptem samogłosek ustnych: „a”, „o”, „u”, „e”, „i”, „y”,
• ćwiczenia płynnej realizacji połączeń, samogłoskowych: na jednym pełnym wydechu głośno i szeptem przeciąganie samogłosek z zastosowaniem tzw. chuchających przerywników, np. „chao – chao – cho”, „chae – chae – che” w różnej tonacji,
• ćwiczenia w mówieniu: terapeutyczne czytanie tekstu, terapeutyczne zadawanie pytań i odpowiadanie na pytania, opowiadanie na temat ilustracji,
• ćwiczenie szerokiego i miękkiego otwierania oraz zamykania ust i warg,
• śpiewanie piosenek, recytowanie ich szeptem, potem głośno,
• ćwiczenie delikatnego startu mowy.

Ćwiczenia powinny być wykonywane nie tylko w gabinecie logopedy, ale również utrwalane w domu pod kontrolą drugiej osoby. Ćwiczenia należy utrwalać przez 4 – 6 tygodni, 3 – 4 razy dziennie po 15. do 25. minut. Najbardziej odpowiedni zestaw ćwiczeń zawsze jest indywidualnie dobierany przez specjalistę.

Źródła:

1. Szerszeńska A. Jąkanie to nie wyrok! Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013.

2. Błachnio A., Przepiórka A. Jąkanie jako zaburzenie z perspektywy psychologicznej: przegląd badań. Psychologia Jakości Życia 2012; (2): 211 – 222.

3.Kostecka W. Dziecko i jąkanie. Polskie Towarzystwo Logopedyczne, Lublin 2000.

4.Chęciek M. Jąkanie. Diagnoza – Terapia – Program. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007.