Kalkulator HOMA-IR

Kalkulator HOMA-IR to metoda używana do ustalenia wartości wskaźnika, który może sugerować, że istnieje podejrzenie insulinooporności. Nie ma on jednak wartości diagnostycznej, jest jedynie metodą orientacyjną. Jak go się oblicza? Jakie są normy dotyczące tej wartości i jak się wiążą z insulinoopornością – wyjaśniamy poniżej.

Insulinooporność (ang. insulin resistance, IR) polega na zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę. Stan taki związany jest z różnorodnymi zaburzeniami metabolicznymi, często występuje u osób z cechami zespołu metabolicznego, czyli zespołu czynników stanowiących o zwiększonym ryzyku chorób sercowo-naczyniowych. 

W skład zespołu metabolicznego wchodzą także - upośledzona tolerancja glukozy, nadciśnienie tętnicze oraz dyslipidemia (nieprawidłowy poziom cholesterolu i trójglicerydów). Za pierwotną przyczynę zespołu metabolicznego uznaje się otyłość, zwłaszcza brzuszną.

Na czym polega insulinooporność? Jest to zjawisko, podczas którego tkanki obwodowe, czyli mięśnie i komórki tłuszczowe, słabiej reagują na insulinę. W rezultacie organizm wydziela tej substancji coraz więcej, co prowadzi do hiperinsulinemii. Powoduje to wyczerpanie trzustki, która nie jest w stanie produkować takiej ilości insuliny, która zrekompensowałaby oporność tkanek. Efektem tego jest wzrost poziomu glukozy we krwi, co może prowadzić do stanu przedcukrzycowego, którego rezultatem może być cukrzyca typu 2.

Insulinooporność rozwija się najczęściej u osób, które są mało aktywne fizycznie i mają nadwagę (nawet niewielką) lub są otyłe. Może także towarzyszyć różnym zaburzeniom hormonalnym, między innymi chorobom tarczycy.
 

Jak obliczyć wskaźnik insulinooporności?

Badania, jakie się wykonuje, gdy podejrzewana jest insulinooporność, to przede wszystkim oznaczenie stężenia poziomu glukozy i insuliny we krwi, wykonywane na czczo. Test obciążenia glukozą (OGTT) służy do oceny tolerancji glukozy. Wykonuje się go w ten sposób, że podaje się pacjentowi wystandaryzowaną dawkę glukozy i bada jej stężenie po dwóch godzinach.

Nie jest natomiast zalecane wykonywanie tak zwanej krzywej insulinowej z uwagi na dużą zmienność poziomu insuliny u poszczególnych osób, co uniemożliwia wyznaczenie norm w tym zakresie.

Dla celów naukowych stosuje się w badaniach klinicznych metodą tzw. klamry metabolicznej (euglikemicznej), który polega na tym, że mierzy się ilość glukozy potrzebnej do utrzymania stałego stężenia glukozy we krwi przy podawaniu insuliny dożylnie przez 120 minut. W trakcie badania insulinę podaje się ze stałą szybkością, tak aby utrzymać jej stężenie we krwi wynoszące ok. 100 µj./ml, tj. powyżej podstawowego stężenia na czczo.

Gdy osiągnięty zostanie stan równowagi i po uzyskaniu hiperinsulinemii, wytwarzanie insuliny przez komórki β trzustki zostanie zablokowane, zwiększa się też zużycie glukozy w tkance mięśniowej i tłuszczowej, zahamowane jest także wytwarzanie glukozy w wątrobie. Podaje się wtedy pacjentowi wlew roztworu glukozy dożylnie ze zmienną szybkością, przy wykonywanych co 5 minut oznaczeniach glikemii, po to, aby prawidłowe stężenie glukozy we krwi zostało utrzymane. 

W takich warunkach szybkość wlewu glukozy jest równa szybkości jej wychwytu przez tkanki, co odzwierciedla wrażliwość tkanek na insulinę. Im mniejsze odnotowujemy zużycie glukozy w tkankach, tym większa jest insulinooporność tkanek. 

Wskaźnikiem wrażliwości tkanek na insulinę jest szybkość wlewu glukozy i jej tkankowego zużycia, wyraża się ją w mg/min na kg masy ciała lub m2 powierzchni ciała.

Według tego badania insulinooporność rozpoznaje się przy wartości poniżej 4,7–4,9 mg/min/kg.

Natomiast uproszczona metoda badania to wyliczanie Wskaźnika HOMA2-IR, uwzględniającego stężenie C-peptydu, który wydzielany z insuliną odzwierciedla czynność wydzielniczą komórek β trzustki.

Zwiększone stężenie insuliny lub peptydu C na czczo pośrednio może wskazywać na insulinooporności, ale tylko wtedy, gdy zachowana jest czynność wydzielnicza komórek β. U osób z insulinoopornością jest to zjawisko przejściowe, dlatego w upośledzonej tolerancji glukozy i cukrzycy typu 2, stężenie insuliny oraz peptydu C na czczo nie odzwierciedla wrażliwości tkanek na insulinę.

Szeroko stosowane w diagnostyce insulinooporności i ogólnie dostępne jest wyliczanie w wskaźnika HOMR-IR. 

Czym jest wskaźnik HOMA?

Wskaźnik HOMA (ang. homeostatic model assessment of insulin resistance), uwzględnia poziom insuliny oraz poziom glukozy na czczo. Wartości te wprowadza się do poniższego wzoru i oblicza wskaźnik.

HOMA-IR =  stężenie glukozymUl*stężenie insulinymUl-22,5

Wskaźnik HOMA-IR – normy

Wartość wskaźnika HOMA-IR dla zdrowej osoby powinna wynosić 1, natomiast wartość >1 może sugerować insulinooporność.

Trzeba jednak podkreślić, że wskaźnik ten nie jest metodą mającą wartość diagnostyczną, a jedynie metodą orientacyjną, którą zresztą charakteryzuje duża zmienność. Nie można więc jedynie na podstawie otrzymanego w ten sposób wyniku wnioskować, że na pewno mamy do czynienia z insulinoopornością lub że ona nie występuje.

Przy podejrzeniu insulinooporności należy skonsultować się z lekarzem, najlepiej diabetologiem, który zleci odpowiednie badania. Oprócz omówionych wyżej badań, z uwagi na współistniejące zaburzenia wskazane może być oznaczenie poziomu TSH, ALT i AST, wykonanie lipidogramu oraz oznaczenie hs-CPR.

Insulinooporność nie jest sama w sobie chorobą, leczy się choroby ją wywołujące lub współistniejące. Najważniejszą z nich jest otyłość, której leczenie polega na redukcji masy ciała. Zmiana nawyków żywieniowych powoduje, że poprawia się wrażliwość na insulinę. Zalecana jest w tym celu dieta śródziemnomorska a także dieta DASH. 

Istotnym elementem zmiany stylu życia w celu zwalczania i zapobiegania insulinooporności jest także aktywność fizyczna. Podobnie jak właściwa dieta poprawia ona wrażliwość komórek na insulinę.

Źródła: 
Gradowska A., Metody oceny insulinooporności, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
Dobrońska K., Insulinooporność – zacznijmy od podstaw, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
Koszowska A., Brończyk-Puzoń A., Podstawowe pomiary antropometryczne i pochodne wskaźniki w poradnictwie dietetycznym – część druga, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, Kwartalnik Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, 2018, 8(4), 297-303