Czym jest derealizacja? Przyczyny, objawy, leczenie zaburzenia

Na skutek różnych bodźców, przeżyć i stanów świadomości człowiek może odczuwać różnego rodzaju wrażenia, które znacznie odbiegają od stanu realnego i tego, jak faktycznie wygląda rzeczywistość i co się w niej aktualnie dzieje. Zjawisko odrealnienia i wrażenie funkcjonowania w nierzeczywistym świecie może zdarzyć się na skutek zażycia środków psychoaktywnych, w przebiegu zaburzeń psychicznych, a także u osób zdrowych w wyniku przeżytych doświadczeń. Pacjent doświadczający zjawiska derealizacji, depersonalizacji i podobnych zaburzeń może też być osobą, u której występują poważne choroby psychiczne, takie jak schizofrenia. Co to jest derealizacja, jak z tego wyjść i co dokładnie odczuwa osoba doświadczająca tego zjawiska? Sprawdź, co warto wiedzieć o tym charakterystycznym stanie psychicznym i jak pomóc sobie lub osobom borykającym się z takim problemem w Twoim otoczeniu.

Czym jest derealizacja i depersonalizacja?

Derealizacja to stan psychiczny, w którym osoba chora odnosi wrażenie, że otaczający ją świat jest nierzeczywisty. Zaburzeniu często towarzyszy lęk, wrażenie wyobcowania i braku wpływu na bieg zdarzeń. Często też dana osoba nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji własnych działań.

W przypadku depersonalizacji dochodzi do poczucia obcości wobec własnej osoby. Chory ma wrażenie, że nie jest częścią ani swojego ciała, ani świata, który go otacza. Oba zjawiska często występują jednocześnie.

Objawy derealizacji - co odczuwa osoba z zaburzeniem?

Charakterystycznymi objawami derealizacji są stany odrealnienia oraz poczucie, że otaczający świat nie istnieje naprawdę. Osoba z zaburzeniem ma wrażenie, że wszelkie odbywające się wokół niej wydarzenia nie dzieją się naprawdę i mogą być jedynie wytworem jej wyobraźni. Człowiek doznający derealizacji ma poczucie oddzielenia własnego ciała od otoczenia, a nawet znajdującej się tuż obok bliskiej osoby. To uczucie oderwania i nieprawdziwości, a także wyraźna obcość w odniesieniu do napotykanych przedmiotów, osób czy miejsc.

Z występowaniem derealizacji wiąże się również odczuwanie braku poczucia czasu i wpływu na wydarzenia. Człowiek z zaburzeniem ma wrażenie, że osoby znajdujące się obok odgrywają rolę, a jemu samemu towarzyszy natłok myśli, dezorientacja i brak skupienia. To objawy zbliżone do symptomów upojenia alkoholowego lub narkotycznego. Osoba podczas derealizacji ma wrażenie bycia zewnętrznym obserwatorem własnego życia.

Choremu wydaje się, że nie może nad niczym zapanować. Zagubieniu w świecie towarzyszą też zmiany w postrzeganiu własnej osoby, emocji, wydarzeń i przeżyć. Pojawiają się myśli o sensie istnienia i przekonanie, że osoba dotknięta zaburzeniem żyje w filmie. Nie bierze odpowiedzialności za własne czyny, traci krytycyzm wobec swoich zachowań i nie odpowiada za swoje decyzje. Obok wrażenia funkcjonowania w nierealnym świecie pojawia się też poczucie braku przynależności do świata fizycznego.

Często obok poczucia odrealnienia i obcości wobec świata u chorych występuje też ucieczka od realnego świata w sen oraz unikanie obowiązków życia codziennego. Takie osoby wiele czasu spędzają też na rozważaniach egzystencjalnych.

Istnieje również pewna zależność, taka jak derealizacja a depersonalizacja, i jest określana jako zespół derealizacji-depersonalizacji. Drugie z wymienionych pojęć określa stan psychicznego oddzielenia się od własnego ciała, a także odczuwanie braku przynależności do świata fizycznego. Symptomy najczęściej występują w wyniku silnego stresu, tuż przed pojawieniem się ataku epilepsji lub po zażyciu środków psychoaktywnych, głównie grzybów halucynogennych i LSD. Może też wystąpić derealizacja po marihuanie. Zjawisko może więc występować u osób zdrowych psychicznie. Zazwyczaj taki atak ma charakter krótkotrwały i zwykle ustępuje samoistnie. 

W sytuacji, gdy symptomy derealizacji i depersonalizacji nawracają bez wyraźnej przyczyny oraz można je określić jako przewlekłe, niezbędna jest konsultacja psychiatryczna i wdrożenie specjalistycznego leczenia. 

Przyczyny derealizacji

Dokładne przyczyny występowania zjawiska derealizacji i depersonalizacji nie zostały do końca poznane. Zgodnie z wynikami obecnych badań derealizacja występuje w sytuacji, gdy dochodzi w mózgu do spadku stężenia dopaminy przy jednoczesnym wzroście poziomu adrenaliny u osób cierpiących na zaburzenia lękowe, nerwicę, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, depresję czy schizofrenię. 

Najczęściej ataki derealizacji i depersonalizacji występują na skutek silnego, przewlekłego stresu lub też są wynikiem reakcji obronnej organizmu. Zjawisko może też pojawić się w wyniku silnego przeżycia traumatycznego, które nie zostało odpowiednio przepracowane z terapeutą. To często tzw. zespół stresu pourazowego. Uczucie oderwania od rzeczywistości i inne objawy derealizacji występują niekiedy również u zdrowych osób na skutek przemęczenia organizmu, w obliczu zagrożenia czy podczas przebywania w ekstremalnych warunkach pogodowych.

Leczenie derealizacji - jak wyjść z problemu psychicznego?

W sytuacji, gdy objawy derealizacji są na tyle intensywne, że zachowania chorego zagrażają jego zdrowiu i życiu lub też może mieć to wpływ na bezpieczeństwo innych osób, niezbędna jest wizyta u psychiatry, który za pomocą specjalistycznych kryteriów diagnostycznych zbada Pacjenta i dokona właściwej klasyfikacji zaburzeń psychicznych oraz zaburzeń zachowania. Ponieważ derealizacja oraz depersonalizacja często występują razem, psychiatra dobierze stosowną terapię oraz leczenie tak, aby jednocześnie poddać terapii obie przypadłości.

Najczęściej w ramach leczenia stosuje się środki farmakologiczne. To przede wszystkim leki przeciwlękowe, przeciwpsychotyczne i leki z grupy SSRI, czyli selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny. U większości Pacjentów farmakoterapia jest wystarczająca, aby złagodzić objawy i wyleczyć schorzenie. Niekiedy też objawy fizyczne ustępują samoistnie wraz z ustaniem czynników stresowych, które bezpośrednio stanowiły przyczynę występowania zjawiska.

Psychoterapia w leczeniu depersonalizacji i derealizacji

Ważną rolę w leczeniu odgrywa również psychoterapia, zwłaszcza jeżeli podłożem występowania zaburzenia są przeżyte wydarzenia, stres czy trauma. Regularne spotkania z terapeutą, zrozumienie mechanizmów choroby i praca nad sobą stanowią często klucz do wyleczenia właściwej choroby psychicznej lub zaburzenia, które powoduje ataki derealizacji. W przypadku psychoterapii bardzo ważne jest jednak regularne uczęszczanie na spotkania, zaangażowanie Pacjenta i dobry specjalista.

Ile trwa zespół depersonalizacji-derealizacji?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi co do tego, ile trwa atak nawracającego uczucia obcości. Może to być zaledwie kilka minut, a niekiedy kilka godzin, a nawet miesięcy. W każdym przypadku ta kwestia zależy od indywidualnych przyczyn występowania tego zaburzenia, stopnia jego nasilenia, jak i innych chorób oraz zaburzeń współistniejących. Nawet w przypadku podobnych przyczyn występowania zjawiska u różnych osób, ich ataki mogą przebiegać z różnym nasileniem. 

Ważne, aby nie lekceważyć żadnych symptomów charakterystycznych dla zjawiska derealizacji lub depersonalizacji. Wcześnie wykryta choroba czy mniej zaawansowany stan będzie łatwiejszy do wyleczenia i jednocześnie mniej groźny dla ogólnego zdrowia Pacjenta.

Źródła:

1. Sterna, Władysław, and Radosław Sterna. "Depersonalizacja/derealizacja—zespół objawów czy odrębne zaburzenie?." Psychiatria 15.1 (2018): 26-34.

2. Mudyń, Krzysztof. "Poczucie nierealności i jego konteksty. Fenomenologiczne aspekty procesów dysocjacyjnych." Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica 1 (2012): 85-100.

3. Tomalski, Radosław, and Igor J. Pietkiewicz. "Rozpoznawanie i różnicowanie zaburzeń dysocjacyjnych–wyzwania w praktyce klinicznej." Czasopismo Psychologiczne–Psychological Journal 25 (2019): 43-51.

4. Wasilewska, Marzena Anna. "Significance of Pathological Changes of Handwriting and Disturbances in Current and Contents of Thoughts Perceptible in Written Statements." Jurisprudencija 66.58 (2005): 51-60.