Ketony w moczu - czy to groźne?

Badanie ogólne moczu to jedno z podstawowych badań laboratoryjnych powszechnie wykonywanych w rutynowej diagnostyce wielu schorzeń. Ten nieinwazyjny test obejmuje kilka najistotniejszych parametrów takich jak ciężar właściwy moczu, jego barwa, obecność krwinek czerwonych, leukocytów czy glukozy. Jest on stosunkowo prosty do wykonania i może powiedzieć wiele o naszym stanie zdrowia i skierować ewentualną dalszą diagnostykę we właściwą stronę. Na liście badanych cech próbki moczu znajduje się także obecność ciał ketonowych, niekiedy zwanych ketonami. Dla wielu osób są one czymś zupełnie nieznanym, a ich obecność może przyprawić o zdenerwowanie. Badanie ogólne moczu tak jak i inne wykonane testy laboratoryjne i badania obrazowe powinny być zawsze interpretowane przez lekarza. Niemniej warto dowiedzieć się czym są ketony i z czym może być związana ich obecność w moczu.

Ketony w moczu - co to znaczy?

Ketony (aceton, kwas acetyloooctowy i kwas b-hydroksymasłowy) to produkty przemian biochemicznych tłuszczów, powstające w organizmie gdy te są zużywane przez komórki do produkcji energii. Dzieje się to w każdym normalnie funkcjonującym organizmie, jednak prawidłowo są one wytwarzane w takiej ilości, że do moczu przenikają jedynie w śladowych, niewykrywalnych ilościach. W stanach nasilonej syntezy ciał ketonowych, towarzyszącej niektórym zaburzeniom metabolicznym znacznie wzrasta ich stężenie we krwi. Następnie są one filtrowane przez nerki i wydalane z moczem, więc ich obecność w moczu odzwierciedla zwiększoną ilość we krwi. Dzięki temu analiza moczu pozwala na szybkie określenie nieprawidłowości funkcji metabolicznych organizmu.   

Ketony w moczu – przyczyny

Przyczyną nasilonej ketogenezy, czyli produkcji ciał ketonowych jest zużycie tłuszczów jako źródła energii. W warunkach prawidłowych preferowanym przez komórki ludzkiego organizmu substratem energetycznym jest glukoza. Tłuszcze są zużywane jako źródło zastępcze, kiedy zapasy glukozy się wyczerpią lub są niedostępne dla komórek. 

Chorobą, w której występuje taka sytuacja jest cukrzyca typu 1. Brak insuliny, hormonu który powoduje, że krążąca we krwi glukoza może wniknąć do wnętrza komórek, sprawia że są one pozbawione glukozy i zmuszone do spalania tłuszczów. Produkują wówczas ketony, których nadmiar może prowadzić do wystąpienia groźnej dla życia kwasicy ketonowej. Do innych przyczyn obecności ciał ketonowych w moczu należą: stosowanie diet redukcyjnych, zwłaszcza o zmniejszonej zawartości węglowodanów lub wysokotłuszczowe, głodzenie, wymioty, biegunka a także nadużywanie alkoholu. U osób z cukrzycą ketony mogą się także pojawić po wystąpieniu epizodu hipoglikemii. Ketony mogą również pojawiać się w moczu w przypadku niektórych zatruć. Fałszywie dodatni wynik badania ketonów w moczu może pojawić się podczas stosowania niektórych leków przeciwparkinsonowskich i przeczyszczających.

Ketony w moczu – norma

Powszechnie stosowane testy laboratoryjne wykrywają ketony w moczu dopiero gdy ich stężenie przekroczy dopuszczalną normę. Dlatego każdy wynik analizy moczu wykazujący obecność ciał ketonowych jest nieprawidłowy i powinien być wyjaśniony. Niekiedy wykonuje się dodatkowe badanie ilościowe umożliwiające dokładne określenie stężenia ketonów w moczu.

U osób zdrowych ketony w moczu mogą pojawić się w okresie głodzenia, w trakcie stosowania diet wysokotłuszczowych lub redukcyjnych oraz w trakcie ciąży

Ketony w moczu - leczenie

Sama obecność ciał ketonowych w moczu (ketonuria) jest objawem i nie wymaga bezpośredniego leczenia, najczęściej wskazuje na istnienie potencjalnie groźnych dla życia nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu. Dlatego taki wynik powinien skłonić do konsultacji z lekarzem w celu dalszej diagnostyki w kierunku cukrzycy i innych zaburzeń metabolicznych. Ponieważ zwiększona synteza ketonów jest związana także ze stanami głodu, stosowaniem restrykcyjnych diet i wymiotami, ich obecność w moczu towarzyszy zaburzeniom odżywiania również wymagającym leczenia.

Pojawienie się ketonów w cukrzycy jest sygnałem mówiącym o zagrożeniu wystąpienia potencjalnie groźnego dla życia powikłania jakim jest śpiączka ketonowa. Dochodzi do niej w przypadku bezwzględnego lub względnego braku insuliny, a w związku z tym niemożności wykorzystania glukozy przez tkanki organizmu. Innym stanem potencjalnie zagrażającym życiu w cukrzycy w którym mogą pojawić się ketony w moczu jest stan hipoglikemii.

Obecność ketonów w moczu może również pojawić się podczas stosowania nowych doustnych leków obniżających poziom glukozy zwanych flozynami. Jeżeli ketony w moczu pojawiają się u osób leczonych z powodu cukrzycy zarówno typu 1 jak i 2, może być konieczna bardziej wnikliwa kontrola glikemii i zmiana schematu leczenia, tak aby uniknąć niebezpiecznych epizodów hipoglikemii. Pacjenci z cukrzycą powinni znajdować się pod stałą opieką medyczną i przestrzegać ustalonych zaleceń.

Ketony w moczu mogą być związane z niedożywieniem, wymiotami ;w przebiegu nadużywania alkoholu i alkoholizmem. Ketonuria może być też związana z zatruciem lekami lub alkoholami niespożywczymi.

Badanie ogólne moczu – jak się do niego przygotować

Aby móc analizować skład moczu uzyskując przydatny diagnostycznie wynik, próbka powinna być zebrana i transportowana we właściwy sposób. Poza sytuacjami, kiedy mocz jest pobierany od pacjentów w stanie ciężkim przez personel medyczny, sprawni pacjenci mogą zbierać próbki samodzielnie. Często dochodzi tu do błędów, wpływających na ostateczny wynik lub nawet zupełnie uniemożliwiających analizę. Warto więc pamiętać o prostych zasadach, dzięki którym unikniemy konieczności powtarzania badań lub zbędnej diagnostyki.

Przed pobraniem próbki należy stosować zwyczajową dietę oraz przyjmować normalną ilość płynów. Jeżeli jest to dieta restrykcyjna, zwłaszcza niskowęglowodanowa, należy o tym poinformować lekarza przy analizie wyników badania. Kilka dni przed pobraniem warto unikać ekstremalnego wysiłku fizycznego, który może zwiększyć zarówno ilość ketonów jak i białka wydzielanego do moczu. Ponadto nie należy pobierać próbki w trakcie menstruacji oraz dwa dni przed i po niej. W dniu przed pobraniem należy powstrzymać się od stosunków płciowych.

Pojemnik do którego oddajemy mocz powinien być jałowy, odpowiednie opakowanie można nabyć w aptece lub laboratorium. Przed oddaniem moczu powinno się umyć okolice cewki moczowej. Do pojemnika oddaje się najczęściej pierwszą poranną porcję moczu, ze środkowego strumienia. Próbkę należy podpisać imieniem, nazwiskiem i datą urodzenia i jak najszybciej dostarczyć do laboratorium. Transport moczu w temperaturze pokojowej nie powinien trwać dłużej niż 2 godziny. Jeżeli jest on przechowywany w temperaturze lodówki, czas transportu może się wydłużyć do 4 godzin.

Źródła:

• Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019. ISBN: 9788374305686
• W Hryniewicz, K Pawlik, A Deptuła, M Wanke-Rytt. Rekomendacje laboratoryjnej  diagnostyki zakażeń. Zakażenia układu moczowego. Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2017
• G Kim, SG Lee, BW Lee i wsp. Spontaneous ketonuria and risk of incident diabetes: a 12 year prospective study. Diabetologia. 2019 May;62(5):779-788.  
• VW Rodwell, DA Bender, KM Botham i wsp. Biochemia Harpera. PZWL, Warszawa 2018. ISBN: 9788320054101