Termometr medyczny – rodzaje i zasada działania

Termometr to obowiązkowe wyposażenie każdej domowej apteczki. Dodatkowo, obok stetoskopu, jest najczęściej wykorzystywanym narzędziem w badaniu przedmiotowym przeprowadzanym przez lekarzy. Urządzenie pozwala dokonać pomiaru ciepłoty ciała, co z kolei umożliwia diagnostykę różnicową i jest wskazówką do dalszego leczenia pacjenta. Aby uzyskać wiarygodny wynik, należy wiedzieć, jak mierzyć temperaturę ciała w prawidłowy sposób. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele rodzajów termometrów, nie tylko powszechnie znane termometry cieczowe. Oprócz nich znajdziemy: elektroniczne (bezdotykowe i dotykowe) oraz zmiennofazowe. Dowiedz się, jaki termometr wybrać i jak go stosować do prawidłowego pomiaru temperatury.

Jak działa termometr?

Zanim termometr wszedł do codziennego użycia, powszechne było mierzenie temperatury ciała przy wykorzystaniu dłoni i bazowanie na różnicach w ciepłocie skóry między badającym a pacjentem. Początek stosowania termometru datuje się na rok 1868, gdy niemiecki lekarz Carl Wunderlich po przeprowadzeniu wielu badań, wydał pracę naukową dotyczącą analizy temperatury ludzkiego ciała w odniesieniu do różnych chorób. Wyniki tych badań dowiodły, że średnia ciepłota ciała mierzona termometrem umieszczonym pod pachą wynosi u dorosłych 37 stopni Celsjusza. Rok wcześniej brytyjski lekarz Thomas Allbutt opracował pierwszy praktyczny termometr lekarski. Oba te dokonania mają niepodważalne znaczenie dla współczesnej medycyny. Wraz z dalszym rozwojem technologii pojawiły się kolejne urządzenia do badania temperatury ciała: termometr zmiennofazowy oraz elektroniczny (dotykowy i bezdotykowy - na podczerwień).

Temperatura ludzkiego ciała regulowana jest przez ośrodek termoregulacji w podwzgórzu mózgu, który wyczuwa zmiany temperatury w krwiobiegu. Dzięki termometrowi można określić, czy występuje stan podgorączkowy lub gorączka, sugerująca konieczność wizyty lekarskiej. Gorączka to jeden z pierwszych objawów rozwijającej się infekcji. W prawidłowych warunkach temperatura ciała powinna być stała i wynosić ok. 36,4-36,6 st. C.

Pomiarów temperatury dokonuje się w wybranych miejscach ludzkiego ciała:

• dół pachowy (pod pachą);
• jama ustna pod językiem (mieszek podjęzykowy u nasady języka);
• odbyt
• przewód słuchowy (w uchu pomiar na błonie bębenkowej).

Przy mierzeniu temperatury ważny jest czas dokonywania pomiaru. Stosuje się zasadę, że u dzieci powinno to mieć miejsce rano, natomiast u osób dorosłych nawet około godziny 18. Zaleca się, aby pacjent przed badaniem nie był bezpośrednio po wysiłku, a jeśli znajduje się w takiej sytuacji, powinien unormować oddech i tętno. Skórę trzeba dokładnie odtłuścić i wysuszyć. Warto również pamiętać, aby zoptymalizować wynik pomiaru gorączki u pacjenta przez porównanie go z typową i prawidłową jego temperaturą. Dodatkowo, chcąc uniknąć błędów, odczyty trzeba sprawdzać o podobnej porze, w tym samym miejscu i przy użyciu tego samego narzędzia. Posługując się przykładem, temperatura mierzona na czole i pod pachą będzie nieznacznie niższa niż temperatura mierzona w jamie ustnej, odbycie czy w uchu na błonie bębenkowej.

Rodzaje termometrów

Termometry mają różną konstrukcję i charakteryzują się swoimi zaletami i wadami. Obecnie stosowane termometry można podzielić na:

• Cieczowe – do 2009 roku w Unii Europejskiej używane były termometry zawierające rtęć (wykorzystywały zjawisko rozszerzalności cieplnej cieczy), ale ze względu na szkodliwość oparów rtęci zostały wycofane z rynku. Zastąpiły je termometry galowe, w których rtęć zastąpiono galinstanem (eutektycznym stopem galu, indu i cyny). Są łatwe w obsłudze, bo nie wymagają kalibracji i zasilania, co sprawia również, że są tanie. Możemy nimi zmierzyć temperaturę w zakresie od 35 do 42 st. C, a ich dokładność jest wysoka. Dzięki szklanej obudowie sprzęt jest antyalergiczny, higieniczny oraz łatwy w czyszczeniu i dezynfekcji. Ich wadą jest dość długi czas pomiaru, wynoszący od 5 do 10 minut oraz konieczność tzw. strzepywania w celu wykonania kolejnego pomiaru. Są podatne na uszkodzenia mechaniczne, przeważnie przez stłuczenie szklanej obudowy;
• Zmiennofazowe (ciekłokrystaliczne, chemiczne) – nie są zbyt popularne; mają kształt paska wykonanego z tworzywa sztucznego, w którym znajdują się wyżłobienia z różnymi substancjami, zmieniającymi barwę w zależności od temperatury. Za pośrednictwem tego rodzaju termometru dokonuje się pomiarów temperatury czoła, pod pachą lub w ustach. Są wytrzymałe, dlatego wykorzystuje się je w ekstremalnych warunkach, a w ciągu krótkiego czasu są w stanie osiągnąć gotowość do pomiaru w szerokim spektrum warunków klinicznych;
• Elektroniczne – wśród nich można wyróżnić termometry dotykowe oraz bezdotykowe (na podczerwień). Elektroniczny termometr dotykowy przypomina tradycyjny cieczowy, ale wykonany jest z plastiku, dzięki czemu jest trwalszy. Jego zaletą jest krótki czas pomiaru (od 10 do 15 sekund) oraz duża rozpiętość temperatur (od 25 do 45 st. C.). Sposób umiejscowienia go przy pomiarze jest analogiczny do sposobu korzystania z termometru cieczowego. Łatwo utrzymać go w czystości, ale należy go co jakiś czas regulować i wymieniać baterie. Wygodą charakteryzują się elektroniczne termometry bezdotykowe (działające w oparciu o podczerwień). Na rynku dostępne są termometry douszne, mierzące promieniowanie cieplne emitowane przez błonę bębenkową oraz czołowe, wykorzystujące z reguły pomiar wartości temperatury w obszarze tętnicy skroniowej.

Termometr do mierzenia gorączki – jaki wybrać?

Wybierając termometr należy przed wszystkim uwzględnić, kto będzie z niego korzystał. Warto postawić na termometr, z którego będą mogli skorzystać wszyscy domownicy, również dzieci. W takim przypadku efektywny będzie termometr bezdotykowy. Jeśli z narzędzia korzystać będą jedynie dorośli, można pozostać przy tradycyjnym termometrze cieczowym, który będzie najtańszym rozwiązaniem.

Bez względu na wybór, najważniejsze jest korzystanie ze sprzętu zgodnie z zaleceniami producenta oraz zastosowanie się do rad przedstawionych wcześniej. Takie postępowanie zagwarantuje wiarygodny pomiar temperatury.

Źródła:

1. Ring E.F.J., McEvoy H., Jung A., et al.; New standards for devices used for the measurement of human body temperature, Journal of Medical Engineering & Technology 2010, 34(4):249–253;
2. Avner J. R.; Ostra gorączka, Pediatria po Dyplomie 2009, 13(5):35–46;
3. Podsiadło P., Kosiński S., Darocha T., et al.; Hipotermia – jak nie odebrać choremu szansy na przeżycie, Medycyna po Dyplomie 2018(01);
4. Niven DJ, Gaudet JE, Laupland KB, et al.; Accuracy of peripheral thermometers for estimating temperature: a systematic review and meta-analysis, Ann Intern Med 2015, 163(10):768-777.