Czym jest bulimia? Przyczyny, objawy, leczenie i skutki zaburzenia

Bulimia, inaczej żarłoczność psychiczna, to zaburzenie odżywiania polegające na występowaniu okresów spożywania dużej ilości jedzenia, na przemian z okresami wywoływania wymiotów i przyjmowania środków przeczyszczających. Jakie są przyczyny bulimii, jakie mogą być jej objawy i skutki – wyjaśniamy poniżej.

Współczesny świat i dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość są źródłem wielu wyzwań, którym często trudno sprostać. Dotyczą one między innymi wyglądu i stylu życia. Narzucony przez media model piękna, którego elementem jest szczupła sylwetka i młody wygląd, może budzić frustracje u osób, którym daleko do takiego wzorca. Na szczęście w ostatnich latach trend ten się powoli zmienia i coraz częściej w reklamach czy na wybiegach można zobaczyć modelki o ciałach bardziej przypominających ciała przeciętnych kobiet, ale nie jest to jeszcze powszechne.

Szczególnie narażeni na wpływ takiego kreowania wzorca piękna są młodzi ludzie, zwłaszcza dziewczęta. Wiele z nich za wszelką cenę dąży do sprostania nierealnym wymaganiom i upodobnienia się do wizerunków celebrytek publikowanych w social mediach.

Dziewczętom wydaje się, że sposobem na osiągnięcie tego celu jest stosowanie określonego sposobu odżywiania, czyli najczęściej przestrzeganie restrykcyjnej diety odchudzającej. W wielu przypadkach może to doprowadzić do stanów chorobowych i do zaburzeń odżywiania. 

Według obowiązującej od 2019 roku klasyfikacji DSM-V (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, bulimia (bulimia nervosa) to rodzaj zaburzenia odżywiania. Inne tego typu przypadłości to zaburzenia typu pica, zaburzenia ruminacyjne, unikająco-ograniczające wzorce odżywiania, jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) i zespół napadowego objadania się.

Bulimia, podobnie jak anoreksja należy do zaburzeń odżywiania, które określane są jako choroby polegające na nadmiernej koncentracji na jedzeniu. Dla osoby dotkniętej taką przypadłością jedzenie jest elementem, któremu podporządkowane jest całe życie, jest ono źródłem obsesji oraz narzędziem służącym do patologicznego zaspokajania potrzeb emocjonalnych. 

Czym jest i na czym polega bulimia?

Termin „bulimia” pochodzi od  greckich słów „bous” i „limos” i w dosłownym tłumaczeniu oznacza „wilczy głód”, co związane jest z charakterystycznym objawem tej choroby. Są to nawracające epizody żarłoczności, po których osoba chora wywołuje u siebie wymioty.

Rodzaje bulimii: 
- bulimia typu przeczyszczającego polega na tym, że pacjent po epizodzie nadmiernego przejadania się prowokuje u siebie wymioty albo stosuje środki przeczyszczające lub moczopędne
- w przypadku bulimii nieprzeczyszczającej pacjent kompensuje epizody żarłoczności poprzez stosowanie różnego rodzaju ścisłych diet i głodówek a także ćwiczeń fizycznych. 

Bulimia - przyczyny

Przyczyny bulimii tkwią zwykle głęboko w psychice i wykraczają daleko poza dążenie do idealnego wyglądu. Oprócz wpływów środowiskowych na powstanie bulimii mają wpływ także indywidualne cechy jednostki. Czynniki osobowościowe mające wpływ na powstanie bulimii to chwiejność emocjonalna i impulsywność, obsesyjność i perfekcjonizm.

Podłożem choroby jest zaburzone postrzeganie własnego ciała jako „za grubego” i chęć utrzymania kontroli nad tym, co się z tym ciałem dzieje. Jedzenie, a właściwie odmawianie sobie go, bywa dobrym sposobem na taką kontrolę. Zwykle jest to jedyny obszar życia, który osoby chorujące na bulimię, mogą kontrolować (a przynajmniej tak im się wydaje). 

Taka potrzeba kontroli, przejawiająca się w zaburzeniu odżywiana, może mieć swoje źródło w traumatycznych przeżyciach z dzieciństwa, na przykład może być efektem molestowania czy znęcania się psychicznego lub fizycznego albo stawiania dziecku nadmiernych wymagań dotyczących wyglądu, braku akceptacji czy efektem odrzucania. Wymienia się trzy typy rodzin osób chorujących na bulimię: chaotyczne, nadopiekuńcze i perfekcyjne. 

Kobiety cierpiące z powodu zaburzeń odżywiania, w tym bulimii, często mają trudności w doświadczeniu siebie i swojego ciała, w kategoriach zintegrowanego bytu psychofizycznego. Negatywna postawa wobec ciała wyraża się w różnych destrukcyjnych działaniach, takich jak głodzenie się, objadanie i przeczyszczanie.

Prowadzi to do wycieńczenia fizycznego, co często jest przez takie osoby opacznie rozumiane jako „ocalenie” psychiki przez odrzucenie ciała.

Objawy bulimii

Na czym polega bulimia? Objawy bulimii to napady wielkiego głodu i przyjmowania dużej ilości jedzenia na przemian z głodzeniem się i stosowaniem różnych metod, mających na celu schudnięcie.

Według DSM-V (kryteria diagnostyczne DC-LD) bulimię rozpoznaje się wtedy, gdy występowanie symptomów nie jest wynikiem obecności innej choroby psychicznej (zaburzeń psychotycznych, epizodu depresyjnego, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych). 

Aby stwierdzić bulimię, żarłoczność (objadanie się przez co najmniej 2 godziny) musi pojawiać się co najmniej dwa razy w tygodniu przez co najmniej trzy miesiące. Obserwuje się także unikanie przybierania na wadze poprzez prowokowanie wymiotów i/lub nadużywanie środków przeczyszczających i/lub głodówki i lub używanie środków hamujących apetyt, środków moczopędnych, hormonów tarczycy lub innych środków odchudzających 

Przy diagnostyce bulimii stwierdzany jest co najmniej jeden z poniższych symptomów: 
- przewlekłe powtarzające się myśli, nadmierne skupienie uwagi, rytuały wokół jedzenia i/lub spożywania posiłków 
- zaburzone postrzeganie proporcji własnego ciała (na przykład postrzeganie siebie jako osoby otyłej) i/lub lęk przed otyłością i/lub wyznaczenie sobie niskiego limitu masy ciała 
- występowanie jadłowstrętu psychicznego w wywiadzie

Anoreksja a bulimia - czym się różnią?

Obie choroby - anoreksja i bulimia należą do zaburzeń odżywiania. U ich podłoża leżą podobne przyczyny, jednak objawy tych chorób są odmienne. 

Wspólny dla obu tych schorzeń jest silny lęk przed przybraniem na wadze, stosowanie patologicznych metod obniżania masy ciała takich jak głodówka, prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających albo moczopędnych, a także uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Zarówno osoby z anoreksją i jak i z bulimią zaprzeczają istnieniu swojej choroby.

Jednak o ile bulimia polega na spożywaniu dużej ilości jedzenia podczas napadów „wilczego głodu” oraz stosowania metod głodzenia się i chudnięcia, to anoreksja to ciągłe rygorystyczne ograniczanie ilości przyjmowanych pokarmów.

Doprowadza to do maksymalnego wychudzenia i wycieńczenia. Nieleczona anoreksja prowadzi do śmierci.

Rozpoznanie bulimii. Do jakiego lekarza się udać?

Rozpoznania bulimii najczęściej dokonuje lekarz psychiatra. Podczas stawiania diagnozy musi wykluczyć choroby somatyczne, które mogą powodować zaburzenia ze strony układu pokarmowego, a także choroby psychiczne, na przykład zaburzenia depresyjne czy psychotyczne. Ważne jest określenie stopnia rozwoju zaburzeń, nasilenia i czasu trwania. Po postawieniu diagnozy lekarz zleca dalsze postępowanie lecznicze.

Bulimia - leczenie

Leczenie bulimii przebiega kompleksowo i obejmuje psychoedukację, psychoterapię i farmakoterapię, ale najważniejsze są dwa pierwsze elementy. Psychoedukacja i psychoterapia mogą być prowadzone w formie grupowej lub indywidualnie.

Pacjent może być leczony w trybie ambulatoryjnym lub szpitalnym. Leczenie farmakologiczne włączane jest wówczas, gdy epizody objadania się i okresy czynności kompulsywnych są znacznie nasilone a także, gdy bulimii towarzyszą inne zaburzenia psychiczne.

Powikłania i skutki bulimii

Gdy diagnozowana jest bulimia, skutki dotyczą zarówno sfery fizycznej jak i psychicznej oraz emocjonalnej. Wywoływanie wymiotów sprawia, że organizm pozbawiany jest ważnych składników odżywczych, czego efektem może być uczucie zmęczenia, zaburzenia równowagi elektrolitowej, niedobory witamin. Może do prowadzić do zaburzeń ze strony układu krążenia, neuroendokrynnego oraz układu pokarmowego.

Konsekwencje bulimii to zapalenie i obrzęk ślinianek przyusznych, chroniczne zapalenie trzustki nadżerki tylnej ściany gardła, przełyku i żołądka, chrypka, choroby dziąseł, ubytki szkliwa, próchnica zębów, biegunki, bóle brzucha i zaparcie stolca, obrzęki kończyn dolnych,  duszność, niewydolność krążenia, spadek ciśnienia tętniczego, a także wzmożone i nieustanne pragnienie, wielokrotne oddawanie moczu, rozdęcie brzucha,  porażenna niedrożność jelit, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność i zaburzenia świadomości.

Skutki psychiczne i emocjonalne choroby to wypaczony tok myślenia, poczucie osamotnienia, niska samoocena, nieadekwatny do rzeczywistości obraz własnej osoby oraz zaniżone poczucie własnej wartości. Bulimia może towarzyszyć zaburzeniom emocjonalnym lub psychicznym, takim jak depresja. Jednocześnie z bulimią mogą występować zaburzenia lękowe, zaburzenia snu, uzależnienia, na przykład od alkoholu czy substancji psychoaktywnych lub różne zachowania kompulsywne.

Czy żarłoczność psychiczna może być śmiertelna?

Bulimia jest chorobą niebezpieczną dla zdrowia i życia, ponieważ wywoływanie wymiotów (lub przyjmowanie środków przeczyszczających) może powodować zmniejszenie stężenia potasu, czego efektem mogą być zaburzenia układu krążenia a niezmiernie rzadko, nawet śmierć. 

Bulimia a ciąża

Gdy na bulimię choruje kobieta w ciąży, choroba ta może mieć negatywny wpływ na rozwijający się płód, ponieważ wywoływanie wymiotów pozbawia organizm niezbędnych składników odżywczych, witamin i mikroelementów. Stosowanie środków przeczyszczających może nawet prowadzić do poronienia. 

U kobiet w ciąży mogą zdarzać się także wymioty, które są wynikiem pojawiających się wówczas stanów emocjonalnych, a nie bulimii.

Jak pomóc osobie z bulimią?

Początkowo członkowie rodziny mogą nie zdawać sobie sprawy z problemu, ponieważ chorzy na bulimię ukrywają epizody przejadania się i okresy wymiotów czy stosowania środków przeczyszczających. 

Cierpiący na bulimię często też zaprzeczają istnieniu swojej choroby, dlatego dopiero namowy i perswazja bliskich mogą ich zdopingować do szukania profesjonalnej pomocy. Także podczas leczenia wsparcie rodziny oraz innych bliskich osób jest bardzo ważne i pomaga pacjentowi poradzić sobie z chorobą. 

 
Źródła: 
Dycht. M., Marszałek L., Mass media i reklama a choroby cywilizacyjne: anoreksja i bulimia, Seminare, 2011, 30, 147-158
Mirecka B., Przeżywanie własnego ciała przez kobiety z bulimią psychiczną, Roczniki Psychologiczne, 2006, 9 (2), 81-102
Borowiecka-Kluza ., Zaburzenia odżywiania (anoreksja i bulimia), Medycyna Praktyczna
Chojnowska K., Woroniecka W., Roćko A., et al., Zaburzenia odżywiania, prezentacja, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kowalewska B., Kowalewski Ł., Kierzkowska M., et. al., Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych dla dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną w klasyfikacji DC-LD, Psychiatria 2019, 16 (4), 233-246
Namysłowska I.: Bulimia nervosa, w: Psychiatria, t 2. Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórki J. (red.). Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2002. 528-537