Choroba sieroca – sprawdź, co jest jej przyczyną i jakie są jej konsekwencje w dorosłości

Więź emocjonalna dziecka z rodzicami (zwłaszcza z matką) to poczucie silnego związku, które kształtuje się już w okresie niemowlęctwa i stanowi nieocenioną wartość i podstawę do prawidłowego rozwoju dziecka. Jest także potencjałem na kolejne lata życia, w tym także na okres dorosłości. Więź emocjonalna wynika nie tylko z rodzinnych więzów krwi, ale i ze wspólnego przeżywania trosk oraz radości i świadomości, że mamy kogoś, kto w trudnych sytuacjach da nam swoje wsparcie. Prawidłowy rozwój w poczuciu miłości wywiera wpływ na społeczny rozwój dziecka w dalszych latach jego życia, na jego stosunek do innych osób oraz posiadany system wartości. Życie w rodzinie obejmuje długi okres i rozbudowuje więzi biologiczne i emocjonalne łączące członków tej wspólnoty. Więzi emocjonalne między matką a dzieckiem nazywa się miłością symbiotyczną, a największe ryzyko traumy przy ich zerwaniu określa się na 3-4 rok życia dziecka. Stabilność i bezpieczeństwo to istotny warunek zdrowia psychicznego dziecka, ich deficyt może mieć negatywny wpływ nie tylko na jego rozwój, ale i prowadzić do zaburzeń przywiązania takich jak choroba sieroca. Czym jest choroba sieroca, jakie objawy jej towarzyszą, czy możliwe jest jej wyleczenie i jakie konsekwencje powoduje – o tym w poniższym artykule.

Choroba sieroca – co to jest?

Co to jest choroba sieroca? Choroba sieroca, inaczej syndrom sieroty to potoczna nazwa dla zaburzeń pourazowych, które są poważną nieprawidłowością w obszarze psychicznym i fizycznym w procesie rozwoju dziecka. Literatura fachowa chorobę tę nazywa nieograniczonym zespołem opóźnienia rozwoju czy depresją anaklityczną, a jej źródeł upatruje w braku lub niewłaściwych więziach emocjonalnych pomiędzy dzieckiem a rodzicami lub opiekunami. Nasze życie zależy od kogoś. Badania nad chorobą sierocą pokazały, że naszą podstawową potrzebą fizyczną i psychiczną jest kontakt emocjonalny z rodzicami.
Choroba sieroca jest to reaktywne zaburzenie więzi, które może powodować objawy somatyczne, najczęściej dotyka ona dzieci porzucone przez rodziców, z rodzin rozbitych czy dzieci wychowywane w rodzinach dysfunkcyjnych, w których występuje problem z alkoholem lub innymi używkami, a także tych, w których dopuszcza się zaniedbań i nadużyć w stosunku do dzieci. Może rozwinąć się  także u dzieci rodziców z zaburzeniami psychicznymi czy zaburzeniami osobowości. Może jednak wynikać także z przyczyn losowych, w tym śmierci jednego lub dwojga rodziców, oddania dziecka do ośrodka opieki ze względu na chorobę rodziców czy ubóstwo. W codziennym życiu niesłusznie kojarzona jest wyłącznie z dziećmi wychowywanymi w takich instytucjach, jak domy dziecka, w których ilość opiekunów jest mniejsza niż liczba podopiecznych. Nie jest to jednak regułą. O chorobie sierocej mówi się, że jest chorobą braku miłości.
Choroba sieroca prowadzi do pojawienia się zaburzeń w rozwoju psychicznym, ale i fizycznym dziecka, przy czym objawy somatyczne, czyli cielesne pojawiają się bez powiązania z chorobą organiczną.

Choroba sieroca – objawy i leczenie

Objawy choroby sierocej u dziecka dotykają strony psychicznej i fizycznej. Diagnozuje się ją po wykluczeniu występowania innych zburzeń, w tym spektrum autyzmu. Przyjmuje się, że o reaktywnych zburzeniach więzi możemy mówić, dopiero kiedy dziecko ukończyło 9 miesięcy, a pierwsze objawy choroby sierocej wyraźnie dały o sobie znać przed 5. rokiem życia. Jeśli chodzi o wątek choroba sieroca objawy, to w przypadku dzieci wyróżnia się trzy fazy choroby sierocej wraz z towarzyszącymi im objawami, będącymi reakcjami dziecka na oddalanie się od matki/rodzica/opiekuna:

• faza protestu, której towarzyszy nieprzerywalny krzyk i płacz, agresja, negowanie jakichkolwiek innych kontaktów oraz brak zainteresowania otoczeniem, problemy ze snem w postaci koszmarów nocnych i wybudzania się, a także reakcje ze strony układu pokarmowego - brak apetytu, zaburzenia trawienia, wymioty;
• faza rozpaczy, w której następuje spadek gwałtowności reakcji dziecka, wycofuje się ono ze świata zewnętrznego – pojawia się lęk i strach przed innymi, ograniczona aktywność ruchowa. Fazie mogą towarzyszyć zaburzenia łaknienia i związana z tym utrata wagi oraz zmniejszenie odporności organizmu na infekcje. Zwiększa się apatia, smutek, pojawiają się moczenia nocne, automatyzmy ruchowe takie jak np. ssanie palca, kołysanie się;
• faza wyparcia/zwątpienia – może jej towarzyszyć zaprzeczanie miłości do matki, dziecko staje się bierne, wyciszone, następuje stopniowy regres stanu psychicznego, towarzyszy mu ograniczona i uboga mimika, stereotypie ruchowe, w tym tzw. sufitowanie, czyli błądzenie pustym wzrokiem po ścianach i suficie.

Objawy somatyczne w niektórych przypadkach mogą prowadzić do uszkodzenia systemu endokrynologicznego i zahamowania procesu wzrostu. Choroba sieroca u dziecka daje objawy obejmujące szereg charakterystycznych zachowań w wieku dziecięcym, ale może także prowadzić do zaburzeń osobowości na różnych etapach życia. Do fizycznych objawów u dzieci starszych oraz u dorosłych należą:

• zaburzenia łaknienia;
• problemy ze snem;
• nietrzymanie moczu;
• kołysanie się;
• zaburzenia wzrostu i wagi.

Nastolatkowie i dorośli z zaburzeniami w relacjach z rodzicami mają bardzo silną potrzebę nawiązywania więzi emocjonalnych, ale towarzyszy temu również strach przed bliskością i utratą ważnych dla nich osób. Z innych cech towarzyszy im egocentryzmem, zaniżona empatia lub jej brak. Choroba sieroca u dorosłych może objawiać się również problemami z koncentracją, właściwym zrozumieniem intencji innych osób. Zwiększa się ryzyko wystąpienia zaburzeń osobowości, na przykład typu borderline.
Jeśli chodzi o leczenie choroby sierocej, ważne jest zrozumienie jej podstaw oraz właściwa diagnoza. W jaki sposób można walczyć z jej skutkami? Potrzeba specjalnie skoncentrowanych na dziecku działań, mających na celu poprawę jego sytuacji. Leczenie choroby sierocej opiera się na metodzie terapii wychowawczej i terapii rodziny. Niezbędne jest stworzenie przyjaznych warunków, które będą stymulowały dziecko dotknięte chorobą sierocą do prawidłowego rozwoju.
Nie można w tym miejscu nie podkreślić ogromnego znaczenia teorii Bowlby'ego, która jest teorią przywiązania i więzi, ale jest także pierwszą próbą zastosowania modelu etologicznego do wyjaśnienia problemów rozwoju psychologicznego człowieka, a szczególnie okresu wczesnego dzieciństwa i pierwszych lat jego życia. Bada ona negatywny wpływ niepoświęcania odpowiedniej ilości i jakości czasu przez opiekuna, dotyczy więc deficytów emocji, które przekładają się na dalsze lata życia i rozwoju emocjonalnego człowieka. W oparciu o teorię przywiązania i bliskości w kulturze zachodniej propagowano zwyczaj spania rodziców razem z dzieckiem. W teorii przywiązania istotne jest także zjawisko imprintingu polegającego na wdrukowaniu w świadomość człowieka obiektu o znaczącej w jego życiu roli.
W przypadku dorosłych jednym z rozwiązań oprócz terapii psychologicznej pod opieką specjalisty, może być lifecoaching, który skupia się na wzroście jakości życia poprzez rozwiązywanie osobistych problemów i odnajdywanie drogi do osiągnięcia postawionych celów. Chorobę trzeba przepracować, co wymaga czasu i zaangażowania.

Choroba sieroca – konsekwencje

Zerwane więzi między dzieckiem a rodzicem/opiekunem mają bezpośredni związek z poczuciem braku miłości i bezpieczeństwa u młodych ludzi. Dlatego już w wieku nastoletnim ten niedobór może być „rekompensowany” przez wikłanie się na siłę w toksyczne relacje, ale także w szukanie ukojenia w alkoholu lub innych używkach oraz wyładowywaniu agresji w przemocy fizycznej i słownej na innych.
Traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa mogą przyczyniać się do przewlekłych problemów zdrowotnych, zachorowań na depresję, a także poczucia stałego lęku, zespołu stresu pourazowego, uzależnienia i rozwoju chorób psychicznych, a nawet popełniania samobójstw. Osoby z chorobą sierocą mają również zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń osobowości. Mogą doświadczać problemów i trudności w relacjach interpersonalnych, są także narażone na brak umiejętności regulowania i kontrolowania emocji. Nieleczona choroba sieroca w dorosłym wieku bardzo utrudnia wszystkie aspekty życia zawodowego i prywatnego. Skutki choroby sierocej w dzieciństwie mogą rzutować na różne sfery życia człowieka, konsekwencjami mogą być trzy niepewne style przywiązania:

• styl unikowy – osoby z tym stylem zamykają się na innych, w ten sposób radzą sobie z problemami porzucania, ciężko się do nich zbliżyć, bo są nieufne. Cenią sobie swoją prywatność i niejednokrotnie całkowicie wycofują się z interakcji międzyludzkich, wszystko przez strach przed zaangażowaniem. Potrafią zamknąć się w domu, odejść z pracy lub zakończyć związek;
• styl pozabezpieczny (ambiwalentny) – ten styl przywiązania to kurczowe wręcz chwytanie się innych i rozwijanie bardzo bliskich i zależnych relacji. Osoby z tym stylem często mają potrzebę ciągłej kontroli, potrzebują nieustannego okazywania im zainteresowania oraz wykazują trudności z utrzymywaniem zdrowych relacji z partnerem. Reagują bardzo emocjonalnie, a konflikty są dla nich zagrożeniem, że partner je opuści. Angażują się w zachowania oparte na strachu, żeby uniknąć porzucenia;
• styl zdezorganizowany – osoby te czują dyskomfort w związku w kwestiach utrzymania intymności i bliskości. Często także brakuje im empatii. Charakteryzuje je niekonsekwencja w zachowaniu i reakcjach, czasami wykazują cechy stylu lękowego lub unikającego. Zdezorganizowane przywiązanie jest także niejednokrotnie związane z cechami i zaburzeniami osobowości np. antyspołecznymi, narcystycznymi lub borderline.

Traumatyczne doświadczenia z okresu dzieciństwa nie muszą jednak rzutować na całe dorosłe życie. Ważne, by odpowiednio zdiagnozować podłoże choroby sierocej i podjąć kroki ku jej wyleczeniu. Dbanie o siebie oraz o własne emocje oprócz doboru odpowiedniej terapii może uwzględniać także ulubioną aktywność sportową, czytanie, słuchanie ulubionej muzyki oraz pasje, które przyczyniają się do poprawy nastroju.

Źródła:
Bouchard J.P., La théorie de l'attachement est aussi une théorie de la violence, L'Évolution Psychiatrique; 2013; 78(4); 699-703;
Chrapińska-Krupa M., Choroba sieroca co to jest, jak sobie poradzić, Spokój w głowie; 02/2022;
Maciarz A., Trudne dzieciństwo i rodzicielstwo, Wydawnictwo Akademickie Żak; Warszawa; 2009;
Tomczuk J., Nie wierzę w dobre związki bez kłótni i napięć. Jak się dobrze kłócić?; Newsweek; 05/2022;
https://avigon.pl/obszary-wsparcia/choroba-sieroca
https://dziendobry.tvn.pl/zdrowie/choroba-sieroca-objawy-u-dzieci-i-doroslych-skutki--dzien-dobry-tvn-da814