Jadłowstręt psychiczny - anoreksja

Jadłowstręt psychiczny, to choroba klasyfikowana jako zaburzenie odżywiania. Często stanowi nie tylko zagrożenie dla zdrowia, ale też dla życia. Poznaj jej przyczyny, objawy i sposób leczenia.

Początki anoreksji bywają bardzo niewinne, a choroba rozwija się w niezauważalny dla otoczenia sposób. Najpierw pojawia się decyzja o rozpoczęciu odchudzania, jednak mimo widocznych efektów żadna osiągnięta waga nie daje choremu satysfakcji. Osoby zmagające się z anoreksją – mimo znacznej utraty masy ciała – wciąż widzą potrzebę dalszego odchudzania i wprowadzania coraz bardziej restrykcyjnej diety.

Anoreksja – co to jest?

Anoreksja jest zaburzeniem emocjonalnym Przejawia się drastycznymi restrykcjami żywieniowymi oraz znacznym ubytkiem masy ciała. Śmiertelność sięga 10%. Największa zapadalność na jadłowstręt psychiczny występuje pomiędzy 13. a 14. rokiem życia oraz pomiędzy 17. a 25. rokiem życia. Może jednak dotykać również dzieci w wieku 5-6 lat oraz kobiety w okresie menopauzy. Coraz częściej spotykana jest także anoreksja u mężczyzn, głównie bardzo młodych.

Anoreksja – objawy

Podstawowe kliniczne objawy anoreksji to zmniejszenie masy ciała powyżej 15% w stosunku do masy prawidłowej dla wieku i wzrostu pacjenta. Dodatkowo u chorych występuje lęk przed zwiększeniem masy ciała pomimo widocznego niedoboru wagi. Pojawia się także zaburzone postrzeganie wymiarów oraz masy własnego ciała, które w przesadny sposób wpływa na samoocenę. U kobiet miesiączkujących występuje zanik miesiączkowania przez co najmniej trzy kolejne cykle.

W miarę pogłębiania się anoreksji pogarsza się także stan fizyczny chorego. Pojawiają się uczucie stałego zmęczenia i wychłodzenia organizmu, zaburzenia koncentracji, bóle głowy, omdlenia i spadek ciśnienia tętniczego krwi. Wskutek niedożywienia obniża się poziom białka i żelaza, przez co dochodzi do niedokrwistości. Niedobory pokarmowe skutkują zaburzeniami metabolicznymi i endokrynologicznymi. Prowadzą one do odwracalnego uszkodzenia czynności lub struktury praktycznie wszystkich narządów. Mogą się pojawić osteoporoza, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, a także objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego, pokarmowego czy endokrynologicznego. Przy anoreksji dochodzi do zmian w funkcjonowaniu układu krążenia: wysoce prawdopodobne jest wystąpienie niedokrwienia mięśnia sercowego. W organizmie chorego dochodzi też do zmian hormonalnych, które mogą prowadzić do niepłodności.

Anoreksja niesie za sobą również konsekwencje psychologiczne i społeczne. Chorym brakuje energii na rozwijanie zainteresowań, pasji oraz kontaktów z otoczeniem. Izolują się, prowadzą samotny tryb życia.

Anoreksja – przyczyny

Przyczyny anoreksji są bardzo złożone. Na rozwój choroby mogą mieć wpływ trzy grupy czynników: indywidualne, rodzinne i społeczno-kulturowe. Wystąpienie choroby jest najczęściej wynikiem ich współwystępowania.

Do czynników indywidualnych należą:

• zaburzenia neuroprzekaźników,
• zaburzenia endokrynologiczne (funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza),
• zaburzenia w indywidualnym rozwoju emocjonalnym: problemy z akceptacją własnej kobiecości i seksualności, lęk przed dorosłością oraz samodzielnością,
• predyspozycje genetyczne
• cechy osobowości: perfekcjonizm, niskie poczucie własnej wartości, wysoki poziom lęku.

Czynniki rodzinne są związane z systemem rodzinnym, w którym funkcjonuje dana osoba. Mogą to być:

• trudności w pokonaniu fazy dorastania,
• nadopiekuńczość,
• sztywność, przez którą rozumie się trudność w dostosowaniu się do nowych okoliczności,
• unikanie konfliktów,
• wysokie oczekiwania ze strony rodziny.

Wśród czynników społeczno-kulturowych można wymienić:

• promowanie ideału współczesnej kobiety, zwłaszcza w zakresie sylwetki,
• konieczność pełnienia przez kobietę wielu, czasem sprzecznych ról.

Postacie anoreksji

Można wyróżnić dwie postacie jadłowstrętu psychicznego. Pierwsza to typ restrykcyjny, który charakteryzuje się zmniejszaniem masy ciała jedynie wskutek stosowania diety i ćwiczeń. Druga postać to anoreksja bulimiczna oraz bulimiczno-przeczyszczająca. Oprócz stosowania diety osoba chorująca na ten typ anoreksji prowokuje wymioty i/lub stosuje środki przeczyszczające.

Anoreksja atypowa

Anoreksja atypowa charakteryzuje się obrazem zbliżonym do obrazu typowego jadłowstrętu psychicznego. U pacjenta występuje znaczny spadek masy ciała, ale brakuje któregoś z podstawowych objawów jadłowstrętu, np. lęku przed otyłością czy też zahamowania menstruacji. Anoreksja atypowa jest również rozpoznawana w przypadku wystąpienia wszystkich objawów, lecz w niewielkim nasileniu. Znacznie częściej dotyczy chłopców niż dziewcząt. U chłopców utrata masy ciała ma zwykle na celu wypracowanie typowo męskiej sylwetki.

Anoreksja – przebieg choroby

Początek jadłowstrętu psychicznego to podjęcie próby odchudzania, które często zostaje sprowokowane niewinną uwagą bliskiej osoby. Mimo osiągnięcia zaplanowanej wagi osoba cierpiąca na anoreksję nie przerywa odchudzania. Żadna waga nie jest dostatecznie niska. Im dłużej trwa dieta, tym bardziej staje się restrykcyjna. Spadkowi masy ciała sprzyjają intensywne ćwiczenia fizyczne (nawet po kilka godzin dziennie). Mimo bardzo wychudzonej sylwetki i wyniszczenia osoba chorująca na jadłowstręt psychiczny znajduje w swoim ciele miejsca, które mogłyby być jeszcze chudsze.

Anoreksja – leczenie

Leczenie anoreksji jest procesem długotrwałym i trudnym. Jest to wynikiem problemów we współpracy z osobą chorą oraz brakiem jej motywacji do leczenia. Wymaga ono współdziałania psychologa, psychiatry, lekarza ogólnego, endokrynologa oraz dietetyka. Nie mniej istotne jest także wsparcie bliskich osób.

Pierwszy etap leczenia anoreksji to terapia ratująca życie. Jej celem jest przeciwdziałanie odwodnieniu, zaburzeniom elektrolitowym oraz postępującemu wyniszczeniu. Później dąży się do zaprzestania dalszym próbom odchudzania oraz do przywrócenia prawidłowej masy ciała. Można również wprowadzić farmakoterapię. Kolejne etapy to leczenie powikłań anoreksji i przeciwdziałanie jej późnym następstwom, a także zapobieganie nawrotom choroby. Równolegle do farmakoterapii prowadzona jest psychoterapia. W momencie, gdy nie występuje już zagrożenie życia, staje się ona podstawową formą leczenia. Interwencja dietetyczna polega na ocenie stanu odżywienia oraz dobraniu wartości kalorycznej dziennej racji pokarmowej.

Należy pamiętać, że rodzaj oraz miejsce leczenia zależą od etapu zaawansowania choroby, a przede wszystkim – od stopnia wyniszczenia organizmu. Jeśli spadek masy ciała przekracza 25% i występuje zły stan somatyczny objawiający się m.in. zaburzeniami krążenia, chorego poddaje się hospitalizacji. Może się ona odbywać na oddziałach psychiatrycznym, pediatrycznym lub internistycznym. W przypadku, gdy nastąpił umiarkowany ubytek masy ciała podejmuje się leczenie w warunkach ambulatoryjnych. Może mieć ono miejsce w poradniach zdrowia psychicznego (poradnia albo centrum psychologiczne), ambulatoriach terapii rodzin bądź też w młodzieżowych ośrodkach psychoterapii.

Prawidłowa dieta przy anoreksji