Otyłość - czym jest, jak się leczy otyłość?

W ostatnich latach obserwuje się istotny wzrost liczby osób z nadwagą i otyłością. Stanowią one czynnik ryzyka wielu chorób, w tym także nowotworów. Przyczyną nadwagi i otyłości jest nie tylko błędna dieta, natomiast skutecznym sposobem leczenia jest modyfikacja stylu życia poprzez zmianę nawyków żywieniowych oraz zwiększenie aktywności fizycznej. 

Otyłość a nadwaga

Otyłość definiuje się jako stan, który charakteryzuje się zwiększoną ilością tkanki tłuszczowej – u mężczyzn powyżej 25%, a u kobiet powyżej 30% masy ciała. Otyłość od 1985 roku uznawana jest za chorobę przewlekłą. Światowa Organizacja Zdrowia określa nadwagę jako przedotyłość. Prawidłowa masę ciała, nadwagę i otyłość klasyfikuje się w oparciu o pomiary wzrostu i masy ciała. Najpowszechniejszym jest wskaźnik masy ciała BMI ( body mass index). Oblicza się go dzieląc masę ciała przez wzrost podniesiony do kwadratu. Zgodnie z WHO ( Światowa Organizacją Zdrowia) prawidłową masę ciała charakteryzuje wartość BMI od 18,5 kg/m2 do 24,9 kg/m2. Z kolei nadwagę rozpoznaje się, gdy BMI wynosi od 25 do 29,5 kg/m2, a  otyłość przy BMI powyżej 30 kg/m2.

Otyłość rodzaje

W zależności  lokalizacji nadmiernej  ilości tkanki tłuszczowej otyłość można podzielić na brzuszną oraz pośladkowo – udową. Pierwsza nazywana jest również androidalną, centralną, wisceralną, trzewną lub typu "jabłko". Charakteryzuje się nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w okolicy jamy brzusznej. Wiąże się z większym ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo – naczyniowego, zespołu metabolicznego oraz niektórych typów nowotworów. W drugiej, inaczej gynoidalnej lub typu "gruszka" tkanka tłuszczowa gromadzi się w dolnych częściach ciała, a mianowicie w okolicach ud i pośladków.

Otyłość przyczyny

Rozwój otyłości jest uwarunkowany przez wiele czynników, w tym: genetycznych, środowiskowych, socjoekonomicznych i psychologicznych. Dominującą rolę przypisuję się przede wszystkim indywidualnym czynnikom, które składają się na styl życia danej osoby i prowadzą do dodatniego bilansu energetycznego, czyli przewagi energii przyjmowanej nad wydatkowaną.    Największy wpływ na rozwój otyłości mają czynniki środowiskowe. Wśród nich wyróżnić można: nieprawidłowe nawyki żywieniowe oraz brak aktywności fizycznej. Do otyłości może przyczyniać się także źle skomponowana dieta. Badania wskazują również na rolę witaminy D w metabolizmie. W związku z czym jej niedobór może wpływać na rozwój nadwagi i otyłości. Otyłość może być też skutkiem: zaburzeń endokrynologicznych, przyjmowania leków (kortykosteroidów, leków przeciwdepresyjnych i przeciwpadaczkowych, insuliny, betaadrenolityków) i uszkodzeń podwzgórza. Badania pokazują również, że swój udział mają czynniki psychospołeczne i ekonomiczne. Statystycznie otyłość występuje częściej u osób o niższym statusie społeczno – ekonomicznym. Czynniki genetyczne odpowiadają za znikomy procent przypadków otyłości, ich rola jest zdecydowanie przeceniana a rodzinne występowanie nadwagi i otyłości należy wiązać raczej z „dziedziczeniem” stylu życia.

Otyłość występuje u 2/3 potomstwa w przypadku gdy oboje rodzice są otyli, a u połowy, jeśli tylko jeden z rodziców ma otyłość.

Otyłość skutki

Nadwaga i otyłość są czynnikami ryzyka takich chorób jak: cukrzyca, dyslipidemia, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, niektóre nowotwory złośliwe, choroby kostno – stawowe i niewydolność krążenia, zespół bezdechu w czasie snu czy niepłodność.  Predysponuje do rozwoju stłuszczenia wątroby.  Przeprowadzone badania wskazują, że wraz ze wzrostem BMI ponad wartości prawidłowe proporcjonalnie wzrasta umieralność. Ponadto u dzieci zwiększona masa ciała ma negatywny wpływ na rozwój układu kostno – stawowego, przyczynia się do powstawania wad postawy, płaskostopia, koślawości kolan. Do powikłań otyłości należy też niedomykalność zastawki płucnej. Prowadzić może do śmierci dziecka, które nieprawidłowo oddycha w czasie snu. Otyłość niesie ze sobą również konsekwencje natury psychologicznej: brak samoakceptacji, niska samoocena, poczucie izolacji, skłonność do stanów depresyjnych.

Otyłość leczenie

Otyłość to choroba o charakterze postępującym. Wykazuje tendencję do nawrotów i nie ustępuje samoistnie. Prowadzić może nie tylko do rozwoju chorób, ale wiąże się również z pogorszeniem jakości życia i skróceniem czasu jego trwania. Z tego względu skuteczne leczenie należy rozpocząć już na etapie nadwagi. Podstawą leczenia otyłości jest modyfikacja stylu życia. Obejmuje ona zmianę nawyków żywieniowych oraz zwiększenie aktywności fizycznej. W aspekcie diety redukuje się ilość dostarczanych kalorii i zwraca się uwagę na dobór produktów spożywczych.

Zaleca się dietę o umiarkowanym deficycie energetycznym – dla kobiet 1200-1500 kcal/dobę, dla mężczyzn 1500-1800 kcal/dobę; co pozwala na redukcję masy ciała o ok. 0,5 kg tygodniowo. Ograniczyć należy słodycze, słone przekąski, potrawy smażone, zwłaszcza w głębokim tłuszczu i produkty o dużej zawartości tłuszczu. W przypadku, gdy  takie postępowanie stosowane  przez 3 – 6 miesięcy nie przynoszą efektów wprowadzić można farmakoterapię. W Polsce od 2017 roku dostępny jest nowy, długo oczekiwany preparat zawierający bupropion i naltrekson – poprzez działanie na ośrodkowy układ nerwowy lek ten zwiększa odczucie sytości oraz zmniejsza apetyt, czyli chęć „podjadania”. Lek wyróżnia duża skuteczność potwierdzona w wielu badaniach klinicznych. Od wielu lat dostępny jest orlistat, który hamuje wchłanianie tłuszczów z przewodu pokarmowego, nie wywierając wpływu na pobór pokarmu. Ze względu na opisany mechanizm działania oraz nieakceptowalne przez wielu pacjentów działania niepożądane jego stosowanie jest ograniczone.

Źródła:

1. Wąsowski M., Walicka M., Marcinkowska – Suchowierska E. Otyłość – definicja, epidemiologia, patogeneza. Postępy Nauk Medycznych 2013; 26, (4) : 301 – 306.

2. Jung A. Otyłość – choroba cywilizacyjna. Pediatria i Medycyna Rodzinna 2014; 10, (3): 226 – 232.

3. Białkowska M. Etiopatogeneza otyłości. Postępy Nauk Medycznych 2011; 24, (9): 765 – 769.

4. Barczyk A. et al. Genetyka otyłości – patogeneza, aspekty kliniczne i diagnostyczne. Developmental Period Medicine 2017; 21, (3): 186 – 202

5. Przybylska D., Kurowska M., Przybylski P. Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej. Hygeia Public Health 2012; 47, (1): 28 – 35.

6. Szymocha M., Bryła M., Maciecka – Bryła I. Epidemia otyłości w XXI wieku. Zdrowie Publiczne 2009; 119, (2): 207 – 212.

7. Szostak W., Szostak – Węgierek D., Kłosiewicz – Latoszek L. Konsekwencje zdrowotne otyłości. Postepy Nauk Medycznych 2011; 24, (9): 778 – 781.

8. Respondek W. Zasady leczenia otyłości. Postępy Nauk Meycznych 2011; 24, (9): 782 – 789.

9. Bieńkowski P., Szulc A., Paszkowski T. et al. „Leczenie nadwagi i otyłości – kto, kiedy i jak? Interdyscyplinarne stanowisko Zespołu Ekspertów”. Nutrition, Obesity & Metabolic Surgery 2018; 5, 1: 1–10.