Zapalenie płuc w czasach epidemii koronawirusa

Zapalenie płuc to statystycznie częsta choroba układu oddechowego, na którą rocznie w Polsce zapada średnio 1 osoba na 100. Zapalenie płuc może być spowodowane między innymi przez koronowirus SARS-CoV-2. Sprawdź jakie są objawy zapalenia płuc i jak wygląda leczenie tej choroby.Jakie są rodzaje zapalenia płuc? Czy można się przed nim uchronić? Jakie czynniki zwiększają ryzyko zachorowania na zapalenia płuc?

Zapalenie płuc - kto jest szczególnie zagrożony?

Zapalenie płuc, czyli dysfunkcja dolnych dróg oddechowych, charakteryzuje się występowaniem stanu zapalnego w obrębie pęcherzyków płucnych i tkanki śródmiąższowej płuc. Proces ten prowadzi do wysięku płynu w pęcherzykach płucnych i może doprowadzić do uszkodzenia tkanki płucnej. Częstość występowania zapalenia płuc wzrasta z wiekiem,  szczególnie narażone są osoby powyżej 75. roku życia. 

Ryzyko zakażenia dolnych dróg oddechowych jest zwiększone u pacjentów cierpiących na przewlekłe choroby układu oddechowego – astmę, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, rozedmę płuc czy rozstrzenie oskrzeli. Ponadto zapadalność na zapalenie płuc jest wyższa w przypadku współistnienia u pacjenta chorób powodujących zaburzenia odporności np. cukrzycy, chorób hematologicznych, choroby nowotworowej czy schorzeń autoimmunologicznych a także występowania u chorego wrodzonych lub nabytych niedoborów odporności. Palacze papierosów statystycznie częściej zapadają na zapalenie płuc. Niekiedy, stosowane leczenie, w szczególności chemioterapia oraz immunosupresja, również znacznie zwiększają ryzyko zachorowania na zapalenie płuc.

Zapalenie płuc - rodzaje

Zapalenia płuc dzielimy na pozaszpitalne - występujące u chorych, którzy nie przebywają w ośrodkach zamkniętej opieki medycznej oraz szpitalne, o których możemy mówić jeśli rozwinęły się w trakcie pobytu w szpitalu powyżej 48 godzin od przyjęcia. 

Ze względu na etiologię, zapalenie płuc dzielimy na wywołane zakażeniem bakteryjnym, wirusowym, pasożytniczym lub grzybiczym. Zapalenie płuc może być również spowodowane toksycznym działaniem substancji chemicznych lub alergicznym zapaleniem pęcherzyków płucnych związanym z reakcją nadwrażliwości na alergeny.

Pozaszpitalne zapalenie płuc

Pozaszpitalne zapalenie płuc najczęściej wywołane jest przez dwoinkę zapalenia płuc, Streptococcus pneumoniae, potocznie zwaną pneumokokiem. Do głównych czynników etiologicznych należą również inne bakterie oraz tzw. drobnoustroje atypowe wywołujące zapalenie płuc o mniej charakterystycznym obrazie klinicznym. Wiele szczepów bakterii odpowiedzialnych za rozwój zapalenia płuc kolonizuje górne drogi oddechowe człowieka przez całe jego życie. Jednak u osób zdrowych, prawidłowo działające mechanizmy obronne, takie jak kaszel i kichanie, a także sprawny układ immunologiczny ograniczają kolonizację tych patogenów w tkance płucnej. W stanach osłabienia organizmu i/lub upośledzenia odporności, możliwość wystąpienia zapalenia płuc jest większa. Najczęstszą przyczyną zapalenia płuc jest aspiracja bakterii występujących u większości z nas w górnych drogach oddechowych lub przeniesienie patogenu drogą kropelkową pomiędzy ludźmi. Zapalenie płuc może rozwinąć się również jako powikłanie zachłyśnięcia się treścią z jamy ustnej lub wydzieliną zalegającą w górnych drogach oddechowych. 

Szpitalne zapalenie płuc

Szpitalne zapalenie płuc powodowane jest przez florę bakteryjną bytującą w szpitalnych oddziałach, która kolonizuje pacjenta w trakcie hospitalizacji. Niektóre bakterie dużo częściej niż „zwykłe” drobnoustroje środowiskowe charakteryzują się opornością na antybiotyki, stąd leczenie wywołanych przez nie infekcji jest trudniejsze. Do rozwoju szpitalnego zapalenia płuc predysponowani są pacjenci w ciężkim stanie, a w szczególności osoby wymagające wentylacji mechanicznej. Wprowadzenie rurki do intubacji umożliwia wspomaganie oddychania, jednak jednocześnie - ułatwia bakteriom przedostanie się do dolnych dróg oddechowych. Niektóre procedury lecznicze, np. terapia immunosupresyjna, mogą zwiększać podatność pacjenta na zakażenia.

Zapalenie płuc - wirusy i grzyby

Zdarza się, że przyczyną zapalenia płuc są wirusy. Najczęstszym wirusem wywołującym zapalenie płuc u ludzi jest wirus grypy lub paragrypy, a obecnie żyjemy w czasie epidemii powodowanej wirusem SARS-CoV-2, który w powikłaniu może doprowadzić do zapalenia płuc u zarażonego pacjenta. Etiologia grzybicza jest w przypadku zapalenia płuc dużo rzadsza niż bakteryjna i wirusowa. Spośród grzybów mogących bytować w organizmie człowieka, infekcje dolnych dróg oddechowych wywołane są najczęściej przez gatunki z rodzaju Aspergillus i Candida. Grzybicze zakażenia dolnych dróg oddechowych obserwowane są niemal wyłącznie u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami odporności, schorzeniami hematologicznymi, a także poddawanych chemioterapii, leczeniu immunosupresyjnemu czy długotrwałej antybiotykoterapii. Są one także główną przyczyną zapalenia płuc i zgonów chorych na AIDS.

Sporadycznie notowane są zapalenia płuc wywołane inhalacją toksycznych substancji chemicznych. Zdarzają się one najczęściej u osób pracujących w przemyśle oraz rolników narażonych na wdychanie środków ochrony roślin. Ponadto stan zapalny w obrębie pęcherzyków płucnych może się rozwinąć pod wpływem inhalacji alergenów przez osobę uczuloną. Alergiczne zapalenie płuc może być spowodowane działaniem wielu rodzajów alergenów – od związków chemicznych, po alergeny występujące w środowisku naturalnym, najczęściej - ptasie pióra lub ptasie odchody. Możliwa jest też jednoczesna infekcja więcej niż jednym drobnoustrojem.

Objawy zapalenia płuc

Rozpoznanie zapalenia płuc stawiane jest przez lekarza na podstawie wywiadu zbieranego od chorego, badania fizykalnego pacjenta oraz ewentualnie na podstawie badań dodatkowych, w tym najczęściej - RTG klatki piersiowej i/lub badań laboratoryjnych. U chorych na zapalenie płuc najczęściej pojawiają się charakterystyczne dla wszystkich zakażeń dróg oddechowych objawy, takie jak kaszel (w infekcjach spowodowanych bakterią typową – produktywny, z odkrztuszaniem wydzieliny; w przypadku zakażeń bakteriami atypowymi, kaszel jest suchy), duszność, przyspieszony oddech i gorączka, z towarzyszącymi dreszczami i potami. Nierzadko występuje też ból w klatce piersiowej oraz obniżone ciśnienie tętnicze krwi. Przebieg zapalenia płuc może być skąpo objawowy, w szczególności jeśli mamy do czynienia z zakażeniem którego przyczyną jest wirus lub bakteria atypowa. Objawy infekcji dolnych dróg oddechowych na podłożu grzybiczym są podobne do objawów innych zakażeń układu oddechowego, jednak u pacjentów z upośledzoną odpornością mogą narastać znacznie wolniej i cechować się mniejszym nasileniem.

Koronawirus a zapalenie płuc

Najczęstszymi objawami prezentowanymi przez pacjentów z potwierdzoną infekcją COVID-19 są gorączka (98%), kaszel (77%) i duszność (63,5%). SARS-CoV-2 najczęściej doprowadza do śródmiąższowego zapalenia płuc. Przebudowa miąższu płuc, destrukcja i włóknienie pęcherzyków płucnych w następstwie zakażenia koronawirusem, prowadzi do postępującej niewydolności oddechowej. Klinicyści z Chin zauważyli, że pacjenci w stanie krytycznym z COVID-19 mają wyższe miano wirusa oraz dochodzi u nich do spowolnienia wydalania wirusa z dolnych dróg oddechowych w porównaniu z górnymi drogami oddechowymi. Wspomniane doniesienia wskazują na dłuższy i cięższy przebieg zapalenia płuc u chorych z potwierdzonym SARS-CoV-2.

Zapalenie płuc - leczenie

W przypadku najczęściej występujących, bakteryjnych zapaleń płuc, stosuje się antybiotykoterapię. Należy pamiętać, żeby przyjmować antybiotyk w ściśle określony przez lekarza sposób. Niestosowanie się do zasad racjonalnej antybiotykoterapii nie tylko może zmniejszyć skuteczność leczenia, ale również prowadzi do selekcji bakterii opornych na antybiotyki. Wirusowe zapalenia płuc leczone są objawowo. U części przypadków, szczególnie u tych z potwierdzonym SARS-CoV-2, w związku z niewydolnością oddechową, zachodzi konieczność wspomagania wentylacji za pomocą respiratora. W przypadku etiologii grzybiczej zapalenia płuc, stosowane są leki o działaniu przeciwgrzybiczym.

Jak się ochronić przed zapaleniem płuc?

Aby uniknąć zachorowania na zapalenie płuc należy przede wszystkim dbać o prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego poprzez właściwą dietę, odpowiednią ilość aktywności fizycznej i snu, a także - dla osób palących - zaprzestanie palenia tytoniu. Niezwykle istotne jest właściwe i systematyczne leczenie chorób przewlekłych, a także coroczne szczepienie przeciwko grypie. W grupach podwyższonego ryzyka zalecane jest również jednorazowe szczepienie przeciwko pneumokokom.

Źródła:

1. Waleria Hryniewicz, Piotr Albrecht, Andrzej Radzikowski. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2016. ISBN 978-83-938000-5-6
2. Waleria Hryniewicz. Tomasz Ozorowski. Rekomendacje diagnostyki, terapii i profilaktyki antybiotykowej zakażeń w szpitalu. Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2015. ISBN 978-83-938000-2-5
3. Joseph P. Mizgerd. Acute lower respiratory tract infection. N. Engl. J. Med. 2008 Feb 14; 358(7): 716-27.
4. Samuel N. Grief, Julie K. Loza. Guidelines for the Evaluation and Treatment of Pneumonia. Prim. Care. 2018 Sep;45(3):485-503.
5. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019. ISBN: 9788374305686
6. Wu C, Chen X, Cai Y et al. Risk factors associated with acute respiratory distress syndrome and death in patients with coronavirus disease 2019 pneumonia in Wuhan, China. JAMA Intern Med. 2020 Mar 13. doi:10.1001/jamainternmed.2020.0994
7. Şebnem Çalık, Alpay Arı, Oktay Bilgir i wsp. The relationship between mortality and microbiological parameters in febrile neutropenic patients with hematological malignancies. Saudi Med J. 2018 Sep;39(9):878-885.
8. Sanjay Mukhopadhyay, MD. Pathology of Hypersensitivity Pneumonitis. Diseases/Conditions, Jun 15, 2016; 1-15 of 965.
9. Dr Shang. Wuhan ICU Reports 60 Percent Mortality in Its COVID-19 Patients. Lancet Respiratory Medicine, February 21, 2020.
10. Dr Yimin Li i Dr Xiaoqing Liu. Prolonged Viral Shedding From Lower Respiratory Tract Seen in Critically Ill COVID-19 Patients. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine, April 15, 2020.