Koronawirus a udar - dlaczego zagrożenie wzrasta?

Udar mózgu należy do najczęstszych przyczyn zgonów w Europie, jest też głównym powodem trwałej niepełnosprawności u osób po 40. roku życia. Istotą tego niebezpiecznego schorzenia jest zaburzenie dopływu krwi do mózgu powodujące jego trwałe uszkodzenie. Wyróżniamy udar niedokrwienny, związany z zamknięciem naczyń doprowadzających krew do jamy czaszki oraz udar krwotoczny, w którym to zaburzenie ukrwienia i destrukcja tkanki mózgowej są spowodowane przez pęknięcie naczynia i wypływ krwi do mózgowia. Neurony budujące mózg człowieka są bardzo wrażliwe na niedotlenienie i brak substancji odżywczych, dostarczanych z przepływającą krwią. Dodatkowo mała objętość czaszki sprawia, że w razie krwawienia czy obrzęknięcia mózgu po udarze, dochodzi do jego uciśnięcia, które może wywołać nieodwracalne uszkodzenie. Dlatego każda sytuacja, w której upośledzone jest krążenie mózgowe, jest stanem niebezpiecznym dla życia. Znanych jest wiele przyczyn udarów, do najczęstszych należą – miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia krzepnięcia krwi a także obecność tętniaków i innych nieprawidłowości naczyniowych. W trakcie panującej od ponad roku pandemii okazało się, że udar mózgu może być poważnym powikłaniem infekcji wirusem SARS-CoV-2. Do najbardziej powszechnych objawów tej infekcji należy gorączka, duszność, kaszel, zaburzenia węchu i smaku, a także biegunka, jednak nawet 2% pacjentów hospitalizowanych z powodu COVID-19 może doświadczyć udaru, co zdecydowanie pogarsza ich rokowanie. Co więcej, u niektórych osób występuje on jako pierwszy i jedyny objaw zakażenia koronawirusem. Umiejętność rozpoznania udaru i właściwego postępowania w przypadku, kiedy zauważymy niepokojące objawy u siebie lub innych osób jest niezwykle ważna. Wczesne rozpoznanie i natychmiastowe leczenie pozwala na zmniejszenie rozległości uszkodzenia mózgu i zdecydowanie poprawia rokowanie chorych. Dowiedz się, dlaczego w przebiegu COVID-19 może dojść do udaru mózgu, a także jak go rozpoznać i co zrobić w przypadku podejrzenia udaru

Udar covidowy - co to takiego?

COVID-19 to wciąż choroba nowa i stosunkowo mało poznana, jednak w związku z utrzymującą się ogromną liczbą zachorowań, każdego dnia prowadzone są liczne badania i obserwacje, przybliżające badaczy do odkrycia wielu tajemnic nowego wirusa. Wiemy już, że zakażenie SARS-CoV-2 może przebiegać skąpoobjawowo, czasami wyłącznie z utratą węchu i smaku lub łagodnym zapaleniem górnych dróg oddechowych, może też objawiać się jako śródmiąższowe zapalenie płuc, a także nieżyt żołądkowo-jelitowy z objawami takimi jak biegunka i wymioty. Co więcej zakażenie koronawirusem i towarzysząca mu aktywacja stanu zapalnego prowadzi do deregulacji układu krzepnięcia krwi. Staje się ona bardziej skłonna do krzepnięcia, co jest nasilane przez uszkodzenie wewnętrznej błony naczyń krwionośnych wywoływane przez działanie wirusa. Dlatego chorzy na COVID-19 mają znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych, takich tak zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych czy też zatorowość płucna. Do takich powikłań należy też udar niedokrwienny, którego występowanie zaobserwowano u pacjentów hospitalizowanych z powodu COVID-19. Dochodzi do niego najprawdopodobniej na skutek wykrzepiania krwi w naczyniu mózgowia lub przeniesienia zakrzepu z innych naczyń krwionośnych do mózgu. Niedokrwiony obszar mózgu szybko obumiera, co objawia się pod postacią różnego stopnia zaburzeń neurologicznych takich jak zaburzenia równowagi, chodu, mowy czy utrata świadomości. Stan nadkrzepliwości występuje także u osób, u których przebieg zakażenia jest bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Dlatego u niektórych pacjentów pierwszym objawem COVID-19 może być udar niedokrwienny.

Koronawirus a udar - czym to grozi?

Wśród osób zajmujących się rozpoznawaniem i leczeniem udarów mózgu znane jest powiedzenie „czas to mózg” obrazujące jak ważne dla chorego z udarem jest szybkie postępowanie. W przypadku udaru u osoby zakażonej koronawirusem, ta zasada jest tak samo istotna. Zamknięcie światła tętnicy doprowadzającej krew do mózgu skutkuje natychmiastowym odcięciem dostawy tlenu i składników odżywczych do neuronów. Tkanka nerwowa jest bardzo wrażliwa na niedotlenienie i w krótkim czasie ulega nieodwracalnym uszkodzeniom. Dlatego pacjentom, którym nie zapewniono leczenia w odpowiednim czasie grozi trwała i ciężka niepełnosprawność. W przypadku zamknięcia dużych tętnic i znacznego niedokrwienia, może dojść nawet do śmiertelnego w skutkach obrzęku mózgu.

Jak rozpoznać udar i co dalej?

Chociaż do pełnego rozpoznania udaru niedokrwiennego mózgu konieczne jest wykonanie specjalistycznych badań obrazowych, każdy z nas powinien znać jego najczęściej występujące objawy, takie jak:

• nagłe niedowidzenie lub utrata wzroku, zwłaszcza występująca jednostronnie,
• nagłe wystąpienie osłabienia lub drętwienie twarzy, ręki lub nogi po jednej stronie ciała,
• całkowita utrata mowy lub trudności z mówieniem czy rozumieniem słów wypowiadanych przez inne osoby,
• nagłe wystąpienie zawrotów głowy, drżenia lub utrata równowagi.

Jeżeli zauważymy pojawienie się jednego lub kilku z wymienionych niepokojących symptomów u siebie lub u kogoś z otoczenia należy jak najszybciej wezwać Pogotowie Ratunkowe.

Od momentu wystąpienia objawów, do rozpoczęcia leczenia powinno minąć jak najmniej czasu, ponieważ każda dodatkowa godzina znacznie obniża jego skuteczność. Dlatego umiejętność szybkiego reagowania w przypadku udaru może uratować życie i pozwolić na odzyskanie sprawności. U chorych na COVID-19 udar przebiega podobnie jak u wszystkich pozostałych chorych, ale objawy mogą być bagatelizowane i tłumaczone złym stanem ogólnym, zmęczeniem i dusznością chorego. Nie należy jednak tego robić i w razie nagłego pogorszenia stanu osoby zakażonej koronawirusem, wystąpienia zaburzeń widzenia, mowy, utraty równowagi, niedowładów kończyn czy zaburzeń świadomości konieczne jest jak najszybsze zapewnienie choremu dostępu do fachowej pomocy lekarskiej.

Źródła: 

1. Trejo-Gabriel-Galán, J. M. Stroke as a complication and prognostic factor of COVID-19. Neurologia 35, 318–322 (2020).

2. Markus, H. S. & Brainin, M. COVID-19 and stroke-A global World Stroke Organization perspective. Int. J. Stroke 15, 361–364 (2020).

3. Tan, Y.-K. et al. COVID-19 and ischemic stroke: a systematic review and meta-summary of the literature. J. Thromb. Thrombolysis 50, 587–595 (2020).

4. Levi, M., Thachil, J., Iba, T. & Levy, J. H. Coagulation abnormalities and thrombosis in patients with COVID-19. Lancet Haematol 7, e438–e440 (2020).

5. Ali, M. A. M. & Spinler, S. A. COVID-19 and thrombosis: From bench to bedside. Trends Cardiovasc. Med. 31, 143–160 (2021).

6. Błażejewska-Hyżorek, B. et al. Wytyczne postępowania w udarze mózgu. Pol. Przegl. Neurol. 15, 1–156 (2019).