Czym jest zabieg Credego i kiedy się go wykonuje?

Zabieg Credego to zabieg wykonywany u noworodków. Polega on na zakropieniu oczu dziecka roztworem azotanu srebra w celu zapobiegania wystąpienia rzeżączkowego zapalenia spojówek. Czy ten zabieg jest konieczny i czy powoduje powikłania – o tym można przeczytać w poniższym artykule.

Zapalenie spojówek u noworodków (zwane ropotokiem noworodków) może być spowodowane zakażeniem bakteryjnym lub wirusowym. Bakterie, które mogą spowodować tę chorobę, to: Chlamydia trachomatis, Streptococus viridans, Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae, Streptococcus grupy D, Moraxella cataralis, Escherichia coli, inne bakterie Gram-ujemne, natomiast wirusy to Herpes simplex 2.

Do zakażenia spojówek u noworodka dochodzi najczęściej przy porodzie, gdy dziecko przechodzi przez drogi rodne matki i ma kontakt z obecnymi tam bakteriami i wirusami. Zakażenie może także nastąpić podczas pierwszych godzin życia dziecka w wyniku kontaktu z zakażonymi przedmiotami, zakażoną skórą czy błonami śluzowymi osób, które się nim opiekują.

Objawami zapalenia spojówek jest obrzęk powiek i spojówek, przekrwienie spojówek, zapalenie rogówki z owrzodzeniem (gdy jest to zakażenie dwoinką rzeżączki), pęcherzyki na powiekach (gdy występuje zakażenie wirusem opryszczki). W przypadku zakażenia bakteryjnego pojawia się wydzielina ropna. Diagnostykę w kierunku przyczyn zapalenia stawia okulista dziecięcy. Najczęściej konieczne jest wtedy leczenie szpitalne.

Nieleczony proces zapalny może powodować poważne powikłania, takie jak powstawanie błon i bliznowaceń spojówki, zapalenie, zmętnienie a nawet perforacja rogówki. W krajach, gdzie kobiety ciężarne nie mają zapewnionej dostatecznej opieki zdrowotnej, może prowadzić nawet do ślepoty lub śmierci noworodka. 

Stanom zapalnym spojówek u noworodków mogą towarzyszyć także inne zmiany w gałce ocznej, może się rozwinąć zaćma, zapalenia naczyniówki i siatkówki, a także zmiany ogólne, takie jak zapalenie płuc, ucha, opon mózgowo-rdzeniowych czy stawów oraz posocznica. 

Większość zakażeń powodują choroby przenoszone drogą płciową (rzeżączka, opryszczka, zakażenia chlamydiami) i dlatego w przypadku wystąpienia zapalenia spojówek u noworodka badaniom i leczeniu trzeba poddać także osoby z otoczenia dziecka (matkę, ojca, rodzeństwo). 

Jednym z patogenów powodujących zapalenie spojówek u noworodków są dwoinki rzeżączki. W celu profilaktyki tej choroby stosowany jest od ponad stu lat zabieg Credego.

Zabieg Credego – co to jest? 

Zabieg Credego u noworodka został wprowadzony po raz pierwszy w roku 1880 przez Carla Credego, niemieckiego ginekologa i położnika, który zastosował do zakrapiania oczu noworodkom 2-procentowy roztwór azotanu srebra, w celu zapobiegania rzeżączkowemu zapaleniu spojówek.

Zabieg Credego skutecznie redukował częstość występowania u noworodków zapalenia spojówek spowodowanego dwoinką rzeżączki. Jednak opracowania naukowe wskazują, że flora bakteryjna występująca na powierzchni ciała i na błonach śluzowych człowieka oraz jej odporność na antybiotyki zmieniła się na przestrzeni lat. Przyczyniła się do tego między innymi szeroko stosowana antybiotykoterapia oraz zmiana warunków socjoekonomicznych.

Dwoinka rzeżączki nie jest już obecnie główną przyczyną zapalania spojówek u noworodków. Według danych w Polsce odnotowuje się mniej niż jeden przypadek takiego zapalenia rocznie, co jest efektem coraz lepszej opieki nad kobietą w ciąży oraz kampanii dotyczącej leczenia chorób przenoszonych drogą płciową.

Według niektórych specjalistów ponieważ zabieg Credego nie zapobiega zakażeniom wywołanym przez inne bakterie oraz przez wirusy, jego skuteczność w zapobieganiu zapaleniu spojówek u noworodków zmalała.

Ważniejszą rolę odgrywa obecnie przeprowadzenie szybkiej diagnostyki w kierunku określenia rodzajów bakterii powodujących zapalenie spojówek u noworodka i wdrożenie leczenie skierowanego przeciwko konkretnemu patogenowi. Jedno z badań dotyczących flory bakteryjnej worka spojówkowego noworodków wykazało, że najczęstszymi drobnoustrojami kolonizującymi ten worek są gronkowce koagulazoujemne.

Podkreśla się także rolę opieki nad kobietą ciężarną. Wczesne wykrycie i leczenie rzeżączki u matki zapobiega wystąpieniu tej choroby u jej dziecka.

Zabieg Credego – kiedy jest potrzebny? 

Wprawdzie rzeżączkowe zapalenie szyjki macicy dotyczy zaledwie 1 procenta kobiet z krajów rozwiniętych, ale w przypadku wystąpienia takiego zakażenia, ryzyko wystąpienia u dziecka rzeżączkowego zapalenia spojówek wynosi 30-40 procent. Nie wykonuje się także obowiązkowych badań ciężarnych w kierunku rzeżączki. Z uwagi na to, że skutki rzeżączkowego zapalenia spojówek mogą być poważne, wykonuje się zabieg Credego.

Mówi o tym rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej z roku 2018. W załączniku do tego rozporządzenia, w rozdziale XIII dotyczącym opieki nad noworodkiem, w punkcie 5d mowa jest o profilaktyce zakażenia przedniego odcinka oka.

Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Perinatologii w porozumieniu z Polskim Towarzystwem Okulistycznym z roku 1998 stosuje się do tego celu 1-procentowy roztwór azotanu srebra, 0,5-procentową maść z erytromycyną lub 1-procentową maść z tetracykliną. 

Zabieg Credego u noworodka wykonuje się tuż po jego narodzinach. Ma on zapobiegać zapaleniu spojówek wywołanemu przez dwoinkę rzeżączki, ale także chlamydię czy wirusy.

Zabieg Credego – powikłania

Prawidłowo przeprowadzony zabieg Credego, nie powoduje powikłań. Jego efektem może być tzw. chemiczne zapalenie spojówek. Zdarza się ono dość często ze względu na wrażliwość spojówki w pierwszym dniu życia.

Występuje wtedy niewielkie przekrwienie spojówki i niewielka wydzielina surowicza. Zapalenie takie mija zwykle samo po 2-3 dniach, dlatego nie stosuje się żadnego leczenia.

W celu uniknięcia tego powikłania zaleca się stosowanie 2,5-procentowego jodopowidonu (powidonu jodyny), który powoduje mniej podrażnień niż azotan srebra i jednocześnie o wiele skuteczniej hamuje rozwój większości bakterii oraz wirusów.

Źródła: 
Kreczyńska J., Drews K., Barlik M., et. al., Analiza czynników okołoporodowych wpływających na kształtowanie się flory bakteryjnej worka spojówkowego noworodków, Ginekologia Polska, 2013, 84, 668-674
Prost M., Zapalenia spojówek u dzieci, Medycyna Praktyczna
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, Dziennik Ustaw RP, 2018 (poz. 1756)