Opryszczka - przyczyny, objawy i leczenie

Opryszczka to charakterystyczne pęcherzykowe zmiany skórne wywołane obecnością wirusa opryszczki pospolitej (Herpes simplex virus - w skrócie HSV) w organizmie. Jest to najczęstsze zakażenie wirusowe u ludzi, a charakterystyczne zmiany skórne, w zależności od typu wirusa, mogą pojawiać się na wargach lub w okolicach intymnych. Zakażenie wirusem może przebiegać bezobjawowo i ujawniać się tylko czasami, np. w momentach osłabienia organizmu. Dowiedz się, co zrobić, kiedy pojawiają się objawy, jak leczyć opryszczkę wargową i jakie są objawy kliniczne tej choroby.

Czym jest opryszczka?

Opryszczka to wirusowa choroba zakaźna. Wirusy opryszczki pospolitej HSV-1 (Herpes simplex virus 1) i HSV-2 (Herpes simplex virus 2) należą do podgrupy alfa rodziny Herpesviridae. Typ 1 (HSV-1) jest czynnikiem patogenetycznym odpowiedzialnym za zmiany w jamie ustnej, na spojówkach, rogówce i skórze górnej połowy ciała oraz opryszczkę wargową. W 50% przypadków powoduje pierwotne zakażenie narządów płciowych – najczęściej prącia u mężczyzn i warg sromowych u kobiet. Typ 2 (HSV-2) powoduje zmiany głównie w okolicy narządów płciowych czyli opryszczkę genitalną. Rzadko HSV-2 może wywołać zmiany w jamie ustnej. Opryszczka wargowa niekiedy określana jest jako „zimno na ustach”. Występuje wyłącznie u ludzi, około 80 procent jest jej nosicielami. Można zarazić się nią przez bezpośredni kontakt z drugą osobą lub przez użycie np. tych samych naczyń i sztućców. Leki na opryszczkę nie usuwają wirusa, jedynie zwalczają objawy.

Skąd się bierze opryszczka wargowa lub narządów płciowych?

Mimo że nosicielami wirusów opryszczki pospolitej jest blisko 80 procent populacji, to choruje zaledwie połowa. Do zakażeń typem 1 HSV dochodzi głównie w dzieciństwie, pomiędzy 6. miesiącem a 5. rokiem życia. Zakażenie wirusem opryszczki pospolitej HSV może przebiegać w dwojaki sposób - objawowy lub bezobjawowy. Okres wylęgania wynosi średnio 4 dni (od 2 do 12 dni). Najczęściej do zakażenia dochodzi podczas kontaktu ze śliną lub wydzielinami narządów płciowych. Kontakt nie musi być bezpośredni. Nawet użycie tej samej łyżki lub ręcznika może przenieść wirus opryszczki. Z uśpienia może wybudzić go przede wszystkim osłabienie organizmu. Może się ono wiązać z chorobą (w tym zwykłym przeziębieniem), operacją, zabiegiem dentystycznym, przemęczeniem, nadmiernym stresem, urazami, menstruacją, a nawet silną ekspozycją na promieniowanie słoneczne.

Objawy opryszczki

Typowe dla choroby są symptomy ją zapowiadające w postaci swędzenia, pieczenia, mrowienia. Poprzedzają one wystąpienie zmian skórnych. Początkowo są to niewielkie grudki, którym towarzyszy silny, uciążliwy świąd, czasem również pieczenie. Następnie, po około 7-10 dniach pojawiają się charakterystyczne wykwity, pęcherzyki wypełnione przejrzystą, surowiczą treścią. Występują one w grupie. Po paru dniach, pęcherzyki pękają, a w ich miejsce pojawiają się drobne nadżerki, które goją się i zamieniają w strupki. Faza pękania pęcherzyków i wyciekania płynu przenoszeniu się wirusa. Dlatego warto wtedy zachować szczególną ostrożność. Opisane zmiany mogą pojawiać się na różnych częściach ciała, np. przy opryszczce zapaśników będą występować m.in. na klatce piersiowej, uszach, rękach i twarzy. Czasami możliwe są też bardziej niebezpieczne przypadki opryszczki, w tym jej wystąpienie na rogówce oka lub wywołane wirusem zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Przyczyny opryszczki

Jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek, jednak bardzo trudno jednoznacznie określić źródło zakażenia wirusem HSV ze względu na to, że często przebieg jest bezobjawowy lub symptomy są bardzo dyskretne. Do zakażenia opryszczką, które może mieć postać pierwotną i nawrotową, dochodzi w wyniku kontaktu z chorym lub nosicielem. Wrotami zakażenia są błony śluzowe lub uszkodzona skóra. Zarazić się można również przez bezpośredni kontakt z wydzielinami: łzami, śliną, wydzielinami z pochwy, szyjki macicy, cewki moczowej, nasieniem lub moczem. Jak dowiedziono, zakażenie HSV jest najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową.

Warto też pamiętać, że wirusy opryszczki pozostają w organizmie na całe życie, lokują się w zwojach nerwów czuciowych S2–S5 i mają zdolność do reaktywacji w sprzyjających warunkach po okresie utajenia. Do nawrotów opryszczki dochodzi pod wpływem czynników wyzwalających, takich jak: choroby infekcyjne przebiegające z gorączką, promieniowanie słoneczne, stres, przemęczenie, silne oziębienie, miesiączka, jak również mikrourazów wywołanych np. zabiegami kosmetycznymi, takimi jak dermabrazja, epilacja czy makijaż permanentny. Opryszczka częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Wśród czynników ryzyka zakażenia wirusem opryszczki HSV-1 wyróżnić można: wiek rasę oraz status ekonomiczny, miejsce zamieszkania. Natomiast do czynników predysponujących do zakażenia wirusem opryszczki narządów płciowych należą: średni wiek, płeć żeńska, występowanie innych schorzeń infekcyjnych przenoszonych drogą płciową, choroby układu moczowego, wczesne rozpoczęcie aktywności seksualnej, wielu partnerów seksualnych, niestosowanie prezerwatyw, niski dochód oraz niski poziom wykształcenia.

Rodzaje opryszczki

Chociaż opryszczka najczęściej kojarzy się z „zimnem na ustach”, ewentualnie z opryszczką narządów płciowych, istnieje kilka jej rodzajów. Każdy z nich może objawiać się w inny sposób, a także wymagać innych sposobów leczenia. Do typów opryszczki zaliczyć można:

• opryszczkę wargową - najczęstszy rodzaj opryszczki. Objawia się świądem i zaczerwienieniem w okolicy wargi oraz pojawianiem się grudek. Po kilku dniach tworzą one bolesne pęcherzyki, które później pękają i tworzą strupki. Zazwyczaj wywoływana jest ona przez wirus opryszczki pospolitej HSV-1;
   

• opryszczkę narządów płciowych - wywoływany przez zakażenie wirusem opryszczki pospolitej (HSV-2) w okolicach narządów płciowych. Objawy obejmują bolesne pęcherzyki, owrzodzenia i pieczenie w okolicy genitaliów oraz odbytu;
   

• opryszczka oczna - powodowana przez wirus opryszczki pospolitej (HSV-1), może również powodować infekcję oka. Niekiedy prowadzi to do stanów zapalnych rogówki, zaczerwienienia, bólu i światłowstrętu. Wykwity mogą pojawiać się na spojówce lub nawet na rogówce, co jest wyjątkowo niebezpieczne i może prowadzić nawet do utraty wzroku;
   

• opryszczkowe zapalenie jamy ustnej (herpangina) - nazwą tą określa się wirusowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, które powoduje powstawanie bolesnych owrzodzeń na podniebieniu, migdałkach i gardle;
   

• opryszczkowe zapalenie jamy nosowej - jest to rzadka forma opryszczki, która powoduje bolesne owrzodzenia w nosie. Może być spowodowana zarówno przez wirusa opryszczki pospolitej (HSV-1), jak i opryszczki narządów płciowych (HSV-2);
   

• zanokcica opryszczkowa - pojawia się na wale paznokciowym palców ręki, znacznie rzadziej stopy. Do jej objawów należą świąd i pieczenie, obrzęk oraz bolesność okolicy występowania wykwitów, rzadziej gorączka i powiększenie węzłów chłonnych. Może być wywołana zarówno wirusem opryszczki typu wirusem HSV 1, jak i HSV 2. Często dotyczy pracowników służby medycznej;

• „opryszczka zapaśników” - nazwana tak ze względu na sport kontaktowy, który może sprzyjać jej rozwojowi. Zmiany zwykle pojawiają się na ręka, uszach, dłoniach oraz klatce piersiowej.

  

Jednym z rzadszych następstw zakażeniem wirusem opryszczki jest opryszczkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (OZM). Może ono wystąpić zarówno przez wirus HSV typy 1, jak i HSV2. Proces może rozpocząć się np. od opryszczki na ustach. Od pierwotnego miejsca wystąpienia objawów wirus może przejść do nerwów czuciowych, a następnie do związanych z mózgiem zwojów nerwowych. Do objawów należą: gorączka, bóle głowy, sztywność karku,wymioty, drgawki, problemy z mową i koordynacją oraz zmiany neurologiczne, takie jak dezorientacja czy śpiączka. Choroba ta jest niezwykle groźna i może prowadzić nawet do śmierci pacjenta. Nawet wyleczona często pozostawia trwały ślad w postaci zaburzeń neurologicznych lub psychicznych.

Czy opryszczce można zapobiegać?

Szacuje się, że wirus opryszczki obecny jest u około 80 procent populacji. Zakażenie przebiega drogą kropelkową, dlatego ochrona przed nim jest tak trudna. Można jednak spróbować zminimalizować ryzyko. Warto zachować ostrożność w kontaktach z zarażonymi osobami, w tym dzielenie z nimi przedmiotów takich, jak sztućce, naczynia czy ręczniki oraz inne przedmioty osobiste. Powinno się też unikać dotykania twarzy, która jest szczególnie narażona na przenikanie wirusa (np. przez błonę śluzową nosa, jamy ustnej czy spojówek). Bardzo ważna jest również odpowiednia higiena oraz unikanie ryzykownych zachowań seksualnych. Osoby, u których doszło już do zakażenia, powinny dbać o odporność oraz w miarę możliwości unikać czynników osłabiających organizm.

Opryszczka a ciąża

W trakcie ciąży wirus opryszczki może doprowadzić do wystąpienia powikłań u nienarodzonego dziecka. Z punktu widzenia potomka najbardziej niebezpieczna jest opryszczka narządów płciowych ciężarnej. Opryszczka genitalna objawia się pęcherzem lub pęcherzykami, towarzyszy im silny ból, powiększone węzły chłonne i gorączka. Z tego powodu, o opryszczce należy poinformować lekarza, który wdroży odpowiednie leczenie. Do zakażenia płodu może dojść zarówno w przypadku infekcji pierwotnej, nawrotowej, jak i podczas infekcji bezobjawowej. Najczęściej opryszczkę narządów płciowych wywołuje HSV-2, ale możliwe jest także zakażenie HSV-1 podczas kontaktów oralno-genitalnych. HSV-2 odpowiada za objawowe zakażenia u noworodków. Noworodek matki z zakażeniem opryszczkowym dróg rodnych może zakazić się w czasie porodu drogami natury, szczególnie gdy dojdzie do pęknięcia błon płodowych na 4–6 godzin przed urodzeniem. Objawowe zakażenie HSV o lokalizacji genitalnej w okresie okołoporodowym jest wskazaniem do zakończenia ciąży drogą cięcia cesarskiego. W wyniku zakażenia płodu może dojść do poronienia, przedwczesnego porodu lub do wrodzonego zakażenia HSV, a to może spowodować rozwój wad płodu pod postacią np. małogłowia, wodogłowia, wad serca oraz zmian ocznych i neurologicznych. Największe ryzyko zakażenia płodu oraz noworodka stanowi pierwotna infekcja opryszczką genitalną w ostatnim trymestrze ciąży oraz pojawienie się zmian na narządach płciowych kobiety w okresie okołoporodowym. Następstwa okołoporodowego zakażenia noworodka mogą przebiegać łagodnie w postaci nieznacznie nasilonych zmian skórnych lub śluzówkowych, lecz mogą również prowadzić do zakażenia narządu wzroku, narządów wewnętrznych oraz zapalenia opon mózgowych i mózgu. Pierwotne, objawowe zakażenie wirusem opryszczki pospolitej w ciąży wymaga leczenia farmakologicznego. Stosowanie leków przeciwwirusowych w II i III trymestrze jest bezpieczne dla płodu natomiast nie ma pewności co do bezpieczeństwa ich stosowania na początku ciąży. U kobiet, które wcześniej miały stwierdzona opryszczkę narządów płciowych, zaleca się profilaktyczne leczenie przeciwwirusowe od 34. – 36. tygodnia ciąży do porodu. Takie postępowanie obniża ryzyko zakażenia noworodka.

Diagnoza opryszczki

Zwykle osoby, które chorowały na opryszczkę, bez trudu potrafią poznać objawy kolejnej aktywacji wirusa. Czasem jednak konieczna może być dodatkowa diagnostyka. Poza oględzinami wykonanymi przez lekarza, można zlecić również specjalne testy, np. badanie serologiczne, które pozwala wykryć specyficzne antyciała lub badanie immunofluorescencyjne. Szybkim sposobem na rozpoznanie opryszczki jest też badanie w mikroskopie elektronowym. Jeśli specjalista podejrzewa zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub opryszczkę noworodkową, może też zlecić wykrywanie DNA wirusa HSV metodą PCR. Przeprowadza się je z wykorzystaniem wymazu ze zmienionych chorobowo miejsc lub osocza krwi. Spośród pozostałych testów wyróżnić można też test Tzancka oraz izolacja wirusa HSV w hodowli komórkowej, przy czym ostatnie zalecane jest przede wszystkim przy podejrzeniu HSV2.

Leczenie opryszczki

Warto pamiętać, że nie ma możliwości całkowitego wyleczenia się z wirusa HSV gdyż nawet po ustąpieniu objawów pozostaje on w organizmie w postaci utajonej. Dodatkowo nie zmniejsza się ryzyko zakażenia innych osób ani częstość nawrotów zakażeń. Leczenie powinno się rozpocząć już w momencie odczuwania swędzenia. Wówczas należy udać się od apteki i zastosować leki przeciwwirusowe z acyklowirem lub walacyklowirem, dostępne bez recepty. W przypadku, gdy opryszczka nie ustępuje po dwóch tygodniach, należy skonsultować się z lekarzem dermatologiem. Może czasem być konieczna antybiotykoterapia. Natomiast przy bardzo rozsianym procesie, czyli obficie występujących pęcherzykach albo uporczywej opryszczce genitalnej, konieczne może się okazać podanie leku dożylnie, możliwe tylko w warunkach szpitalnych. W zakażeniach narządów płciowych lub błon śluzowych leki należy przyjmować doustnie, a nie w formie maści.

Domowe sposoby na opryszczkę

Domowe sposoby na opryszczkę oparte są przede wszystkim na działaniu wysuszającym i odkażającym niektórych produktów. Poza środkami dostępnymi w aptece bez recepty, czasem zaleca się również np. okłady z czosnku lub cebuli, melisy, miodu czy soku z aloesu. Czosnek i cebulę powinno się trzymać dość krótko, ponieważ mogą podrażniać skórę. Należy też uważać na melisę, która może lekko wysuszać. Z kolei miód i aloes mają działanie przyjemnie nawilżające. Każdy z okładów można stosować od pojawienia się pierwszych objawów aż do ich ustąpienia nawet kilka razy dziennie.

Opryszczka - powikłania

 Zwykle opryszczka wargowa traktowana jest jako nieco uciążliwy problem estetyczny. Nie można jednak zapominać, że nieleczona opryszczka bywa przyczyną groźnych powikłań. Poza opisanym powyżej zapaleniem siatkówki czy opon mózgowo-rdzeniowych, mogą wystąpić też zakażenia bakteryjne oraz grzybicze. Te z kolei mogą atakować różne narządy, np. płuca. Kobiety w ciąży powinny też unikać kontaktów seksualnych z osobami, które chorowały na opryszczkę narządów płciowych, ponieważ jest to niebezpieczne dla dziecka.

Źródła:

1.Figlerowicz M., Najczęstsze postacie kliniczne zakażeń wywołanych przez wirusy z rodziny Herpesviridae; 2006; 8: 61-67.

2.Knypl K., Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej u dorosłych. Medycyna Rodzinna, 2002; (3-4); 116.

3.Kiluk P., Co to jest opryszczka?, Dermatologia po Dyplomie, 2017; (02).

4.Walkowiak B., Namysł J., Prokop J., Opryszczka narządów płciowych - klinika i epidemiologia. Post Dermatol Alergol, 2007; 4: 194-201.

5.Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące postępowania w przypadku zakażenia wirusem HSV w położnictwie Ginekol Pol. 2015, 86, 715-717