Czym jest hirsutyzm?

Wiele dziewcząt i kobiet zmaga się z problemem niepożądanego owłosienia. Może ono występować pod wieloma postaciami i w różnych miejscach. Panie często zgłaszają się po poradę specjalistyczną z powodu gęstych, ciemnych włosów na nogach i rękach, delikatnego wąsika czy baczków. Takie owłosienie zazwyczaj nie budzi podejrzenia choroby i stanowi jedynie problem kosmetyczny. Jednak, gdy włosy zaczynają pojawiać się w znacznym nadmiarze oraz w miejscach typowo męskich, może się okazać, że mamy do czynienia z zaburzeniem równowagi hormonalnej organizmu. Dowiedz się czym jest hirsutyzm, jakie są jego objawy i w jaki sposób można je leczyć.

Nadmierne owłosienie u kobiet – czym jest?

Według definicji, hirsutyzm to występowanie nadmiernego owłosienia u kobiet w tych obszarach ciała, które są charakterystyczne dla mężczyzn. Rozwój tego typu owłosienia związany jest z działaniem hormonów płciowych - androgenów. Androgeny, nazywane męskimi hormonami, są produkowane głównie w męskich jądrach. W warunkach prawidłowych, u kobiet również obecne są androgeny, jednak w znacznie mniejszej ilości, w porównaniu do mężczyzn. Wytwarzane są przez jajniki i nadnercza. Pojawienie się nieprawidłowego owłosienia u kobiet może wskazywać na nadmierne wydzielanie androgenów (tzw.hiperandrogenizm) lub na zwiększoną wrażliwość tkanek na działanie tych hormonów. Powodem takich zaburzeń endokrynologicznych mogą być:

• zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome - PCOS) odpowiedzialny jest za około 80% przypadków hirsutyzmu. Kryteria rotterdamskie, niezbędne do rozpoznania PCOS, to występowanie: rzadkich owulacji lub cykli bezowulacyjnych, hiperandrogenizmu kliniczny i/lub biochemiczny lub obraz jajników policystycznych (PCO – polycystic ovaries) w USG, z zastrzeżeniem, że policystyczna morfologia jajników w USG nie jest konieczna do rozpoznania PCOS u kobiet z rzadkimi owulacjami, brakiem owulacji i hiperandrogenizmem.

1. wrodzony przerost nadnerczy (WPN) ang. congenital adrenal hyperplasia (CAH) spowodawany uwarunkowanym genetycznie zaburzeniem aktywności enzymu 21-hydroksylazy  postać klasyczna wrodzonego przerostu nadnerczy (WPN) rozpoznawana już w okresie noworodkowym, może stanowić zagrożenie życia gdy przebiega z utratą soli; w zespole tym nadmiar androgenów w życiu płodowym powoduje maskulinizację zewnętrznych narządów płciowych u płodów żeńskich. Może to być przyczyną nieprawidłowego określenia płci u chorej dziewczynki jako męska. 
2. postać nieklasyczna wrodzonego przerostu nadnerczy (nkWPN) - polegająca na zmniejszeniu aktywności enzymu – zazwyczaj rozpoznawana jest u starszych dzieci lub młodych dorosłych. Prócz hirsutyzmu obecne są: szybki wzrost w okresie dzieciństwa, trądzik, otyłość i zaburzenia miesiączkowania.

• nowotwory wydzielające androgeny - głównie guzy jajnika i nadnerczy. 
• hiperprolaktynemia nadmierne wydzielanie przez przedni pat przysadki prolaktyny; może być spowodowana guzem przysadki (prolactinoma) lub działaniem niektórych leków psychotropowych, metoklopramidu i in.
• zespół Cushinga, akromegalia i inne zaburzenia endokrynologiczne - hirsutyzm nie jest tu głównym objawem, może jednak towarzyszyć innym, dominującym składowym tych zespołów.
• otyłość, insulinooporność, cukrzyca typu 2 - podejrzewa się, że wysokie stężenia insuliny mogą stymulować wytwarzania androgenów przez jajniki i w tym mechanizmie doprowadzać do hirsutyzmu.
• leki - m.in. testosteron, steroidy anaboliczne, niektóre leki przeciwdrgawkowe.
• hirsutyzm idiopatyczny - prawdopodobnie związany z nadmierną wrażliwością mieszków włosowych na działanie androgenów. Poziom hormonów jest zazwyczaj prawidłowy.

Obfite owłosienie u kobiet, może też nie mieć związku z nadmiernym działaniem androgenów. Bywa ono czasem uwarunkowane genetycznie, co jest szczególnie widoczne wśród kobiet pochodzących z krajów Bliskiego Wschodu i Dalekiej Azji. 

Hirsutyzm – objawy

Hirsutyzm często wiąże się ze zwiększonym stężeniem męskich hormonów płciowych. Z tego powodu nadmierne owłosienie pojawia się na obszarach ciała, które są określane jako androgenowrażliwe. Zaliczamy do nich: górną wargę, brodę, klatkę piersiową, brzuch, plecy, pośladki oraz wewnętrzną powierzchnię ud. Na podstawie rozmieszczenie i nasilenia nieprawidłowego owłosienia powstała skala Ferrimana i Gallweya oceny stopnia hirsutyzmu. Wynik 8 i więcej pozwala na rozpoznanie hirsutyzmu u kobiety. 

Hirsutyzm nie jest chorobą samą w sobie - tylko objawem, dlatego poza nadmiernym owłosieniem zawsze należy poszukiwać innych symptomów, które mogą nas nakierować na konkretną jednostkę chorobową. Ze względu na to, że PCOS jest najczęstszą przyczyną występowania hirsutyzmu, u każdej pacjentki proces diagnostyczny powinien być poszerzony o poszukiwanie zaburzeń owulacji i USG jajników (morfologia torbielowatych jajników). Taka pacjentka powinna również zostać oceniona pod kątem otyłości typu centralnego, hiperlipemii, cukrzycy typu 2 i nietolerancji węglowodanów. 

Hirsutyzm – leczenie

Leczenie hirsutyzmu nie powinno być nakierowane jedynie na likwidację uciążliwego owłosienia. Podstawą kwestią jest identyfikacja choroby podstawowej i wdrożenie leczenia przyczynowego. W zależności od schorzenia może to być np. leczenie hormonalne lub operacyjne. Jeśli nie udało się zlokalizować pierwotnej przyczyny hirsutyzmu, a u pacjentki nie występują inne niepokojące dolegliwości, wtedy lekarz może podjąć decyzję o leczeniu objawowym. Na taką terapię najczęściej składają się:

• Doustne środki antykoncepcyjne- ich stosowanie doprowadza do zmniejszenia stężenia androgenów.
• Usuwanie nadmiernego owłosienia za pomocą różnych form depilacji- usuwanie pęsetą, golenie, depilacja woskiem i kremami, rozjaśnianie włosków, depilacja laserowa.

U kobiet z otyłością lub cukrzycą typu 2- zaleca się redukcję masy ciała, wprowadzenie do diety produktów o niskim indeksie glikemicznym oraz podjęcie aktywności fizycznej.

Źródła:

1. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna,
2. 2014. ISBN 978-83-7430-405-4
3. Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, mały podręcznik, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna
4. 2019/2020
5. „Podstawy Endokrynologii” redakcja naukowa: prof. dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk Wydanie I, 2017 
6. Rozpoznawanie i leczenie hirsutyzmu u kobiet w wieku prokreacyjnym. Podsumowanie wytycznych Endocrine Society 2018- Medycyna Praktyczna. 
7. Wytyczne na podstawie: Evaluation and treatment of hirsutism in premenopausal women: an Endocrine Society clinical practice guideline The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2018; 103: 1–25