Torbiel na jajniku - czy jest groźna? Przyczyny, objawy, leczenie

Wśród częstych zmian patologicznych, wykrywanych najczęściej w badaniu USG, jest torbiele na jajnikach. W około 50% przypadków przebiegają one bezobjawowo. Do symptomów mogących wskazywać na torbiel jajnika zalicza się między innymi bóle w podbrzuszu, bóle podczas stosunku, problemy z wypróżnieniem się, czy wczesne uczucie sytości po po posiłkach. Zmiany takie bywają groźne. Sprawdź, jakie są przyczyny wystąpienia torbieli jajnika i poznaj sposoby leczenia!

Czym właściwie jest torbiel jajnika? 

Torbiele jajnika są grupą zmian strukturalnych, dla których charakterystyczna jest obecność płynu ogrodzonego łącznotkankową otoczką. Wyjaśniając, zmiana taka wygląda jak wypustka, bywa porównywana także do woreczka, są nazywane również cystami. Torbiele zazwyczaj są wypełnione płynem surowiczym. Może być w nich obecna również krew. Zmiany tego rodzaju mogą występować na różnych elementach układu rozrodczego, także na jajowodach.   

Torbiele mogą występować pojedynczo lub mnogo, w jednym lub obu jajnikach. Mają różną wielkość - zwykle od kilku milimetrów do kilku, a w skrajnych przypadkach kilkunastu centymetrów. 

Rodzaje torbieli: torbiel endometrialna, torbiel dermoidalna, torbiel czynnościowa 

Torbiele jajnika to grupa niejednorodnych struktur, czyli zmian odmiennych pod względem budowy. Wyróżnia się m.in.: 

• Torbiele endometrialne - potocznie określane jako torbiele czekoladowe, powstające przez fragmentację błony śluzowej macicy.

• Torbiele pęcherzykowe - prawidłowo w środkowym etapie cyklu menstruacyjnego komórka jajowa wydziela pęcherzyk Graafa, który powinien pęknąć. Jeśli tak się nie dzieje, może on zostać wypełniony płynem i stworzyć zmianę w postaci torbieli.  

• Torbiele ciałka żółtego - po wspomnianym pęknięciu pęcherzyka Graafa zmienia się on w tzw. ciałko żółte, które w przypadku zapłodnienia przygotowuje błonę macicy do przyjęcia zarodka. Jeśli jednak nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko to powinno zanikną - zdarza się jednak, że pozostaje, a w jego wnętrzu wytwarza się torbiel. 

• Torbiele dermoidalne - określa się je również jako skórzaste. W ich wnętrzu mogą znajdować się fragmenty różnych tkanek, m.in. naskórka, włosów, kości. Do tej pory nie potwierdzono, jak powstaje torbiel tego rodzaju. 

Jakie są główne przyczyny pojawienia się torbieli? 

Przyczyny torbieli jajnika są różne – od błahych do bardzo poważnych. Najczęstszymi torbielami u dziewczynek i kobiet miesiączkujących są torbiele proste, widoczne w USG przestrzenie płynowe otoczone gładką torebką. U dziewczynek, które jeszcze nie zaczęły miesiączkować, zaburzenia wynikają z okresowego wydzielania gonadotropin (hormonów) przez rozwijającą się przysadkę. 

U kobiet miesiączkujących najczęstszą przyczyną torbieli prostych jest niepęknięty podczas owulacji pęcherzyk Graffa - tzw. torbiel czynnościowa/torbiel pęcherzykowa. Innymi przyczynami mogą być krew wylewająca się do pękniętego podczas owulacji pęcherzyka - torbiel krwotoczna, czy nieprawidłowo zanikające po owulacji ciałko żółte – torbiel ciałka żółtego. U kobiet cierpiących na endometriozę, czyli chorobę polegającą na nieprawidłowym (ektopowym) umiejscowieniu endometrium mogą tworzyć się torbiele endometrialne jajnika. Wśród istotnych przyczyn powstawania torbieli wymienia się więc zaburzenia hormonalne. 

Inną przyczyną licznych torbieli jajnika jest zespół policystycznych jajników - choroba o nieznanej etiologii. Torbieli, jakich najbardziej się obawiamy, są zmiany nowotworowe. Mają one niepokojące cechy w obrazie USG, takie jak: nieregularny kształt zmiany, zmiana wielokomorowa, obfite unaczynienie czy obecność wyrośli brodawkowatych.

Obecnie stosujemy w ocenie ultrasonograficznej tzw. proste reguły IOTA, które ułatwiają nam różnicowanie rodzajów torbieli jajnika, głównie zmian łagodnych i polipów od zmian nowotworowych.

Jakie mogą wystąpić objawy torbieli na jajniku? 

Zmiany takie w około 50% przypadków są bezobjawowe, dlatego zazwyczaj torbiel jajnika zostaje wykryta przypadkowo w trakcie rutynowej wizyty u ginekologa. Natomiast do objawów mogących wskazywać na torbiel jajnika zalicza się:

• bóle w podbrzuszu,

• dyspareunia czyli bóle podczas stosunku,

• problemy z wypróżnianiem się,

• częsta potrzeba oddawania moczu,

• nieregularne miesiączki,

• wzdęcia,

• wyczuwalny guz w podbrzuszu,

• wczesne uczucie sytości poposiłkowej.

Czy jest to groźne schorzenie? Możliwe powikłania i konsekwencje pęknięcia torbieli 

Cechą wspólną dużych torbieli jest ryzyko skrętu jajnika, czyli obrotu jajnika wokół swojej osi. Zablokowanie dopływu krwi może prowadzić do niedokrwienia i martwicy jajnika. Skręt jajnika objawia się na początku pulsującym, a później tępym bólem w podbrzuszu i wymaga natychmiastowej interwencji, którą podejmuje ginekolog. W większości przypadków wymagane jest usunięcie jajnika. Nie należy więc lekceważyć tej przypadłości.

Objawami, które powinny skłonić do szybkiej interwencji są m.in.:

• intensywny ból brzuszny, zwykle przerywany, lokalny;

• nudności, wymioty;

• krwawienie z dróg rodnych;

• podwyższona temperatura ciała. 

Podobne objawy mogą wystąpić również, gdy pęknie większa torbiel, a jej zawartość doprowadzi do zapalenia otrzewnej. 

Czy torbiel może utrudniać pacjentce zajście w ciążę? 

Najczęściej torbiel jajnika nie ma wpływu na możliwość zajścia w ciąże i sam jej przebieg. Zależy to jednak nie tylko od wielkości zmiany, ale również jej rodzaju, przyczyny i lokalizacji. Oczywiście torbiele na jajniku w ciąży wymagają monitorowania i w razie potrzeby odpowiedniego leczenia.

Inna jest natomiast sytuacja, gdy torbiele występują u kobiet z zespołem policystycznych jajników. Schorzenie bez odpowiedniego leczenia prowadzi do utraty czynności jajnika - zaburzeń lub zatrzymania owulacji. Jednak przy właściwym leczeniu choroba ta nie przekreśla szansy na zajście w ciąże.  

Konieczne jest leczenie torbieli jajnika, czy zmiana wchłania się samoistnie? 

Drobne torbiele mogą nie dawać żadnych objawów i wchłonąć się samoistnie. Zmiany takie mogą pojawiać u każdej kobiety w ciągu jednego cyklu miesiączkowego, po czym mogą zanikać, dlatego niekiedy nie zdajemy sobie sprawy z ich obecności. Najczęściej torbiel funkcjonalna rośnie dość szybko, ok. 2 mm na dobę, tym samym może osiągnąć spore rozmiary już w trakcie jednego cyklu menstruacyjnego. 

Gdy na jajnikach pojawi się torbiel, zawsze powinna być ona monitorowana przez ginekologa, który w razie potrzeby zaleci odpowiednie leki. 

Jak wygląda leczenie farmakologiczne torbieli jajnika? 

Leczenie torbieli jajnika zależy od ich przyczyny i statusu menopauzalnego pacjentki. U kobiet miesiączkujących, badanie USG ginekologiczne należy powtórzyć po miesiączce. Najczęstsze torbiele (pęcherzykowe) zwykle wchłaniają się same, niektórzy ginekolodzy mogą dodatkowo zalecić pacjentkom przyjmowanie progesteronu w 2 fazie cyklu. Jeśli torbiel o wielkości do 5 cm nie zniknie w ciągu 3 kolejnych miesiączek lub powiększy się, świadczy to o niefizjologicznym charakterze zmiany i może być wskazaniem do leczenia laparoskopowego. 

U kobiet po menopauzie postępowanie jest inne - w wypadku guzów poniżej 5 cm w największym wymiarze należy zbadać markery nowotworowe towarzyszące rakowi jajnika (CA-125 i HE-4- test ROMA). Jeśli markery są prawidłowe, torbiel należy bacznie obserwować. W wypadku nieprawidłowych wyników markerów, torbieli powodujących objawy czy zmiany podejrzanej rekomendowane jest chirurgiczne usunięcie zmiany.

Kiedy w przypadku torbieli zalecana jest operacja? 

Najczęściej w przypadku skrętu jajnika konieczna jest pilna operacja wraz z usunięciem jajnika. Stanem zagrażającym zdrowiu i życiu pacjentki jest też pęknięcie torbieli i wydostanie się jej zawartości do jamy otrzewnej. Usuwa się również torbiele, które nie reagują na leczenie hormonalne. Najczęściej usuwa się zmiany powyżej 5-7 cm średnicy. 

Zgodnie z zaleceniami towarzystw ginekologicznych, operacje torbieli jajnika powinny być wykonywane metodą laparoskopową. Badania pokazują, że laparoskopowe usunięcie torbieli jajnika pozwalają na szybsze uruchomienie pacjentek po operacji, są związane z mniejszym bólem pooperacyjnym i pozwalają na szybsze wyzdrowienie. W wypadku podejrzenia procesu nowotworowego lub torbieli zbyt dużej, by ją usunąć laparoskopowo, przeprowadza się „otwarte” leczenie operacyjne - praktykowane także w sytuacjach naglących.

Żródła:

1. K. Szyłło, Leśniak N. Zasady postępowania w przypadku niezłośliwych guzów jajnika. Forum Ginekologii i Położnictwa.
2. Postępowanie w przypadku torbieli jajnika u kobiet po menopauzie. Wytyczne Royal College of Obscetricians and Gynaecologists Gree-top No 34, July 2016.
3. A. Basta, M. Bidziński i wsp. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej dotyczące diagnostyki i leczenia raka jajnika 2017.