Opryszczka i koronawirus: czy mogą ze sobą współistnieć?

Opryszczka jest wywoływana przez wirus HSV typu 1. Często wirus ten uaktywnia się w stanach osłabienia organizmu, np. w czasie choroby i infekcji. Z tego powodu ryzyko pojawienia się opryszczki jest większe w czasie zakażenia koronawirusem oraz po przyjęciu szczepionki przeciw Covid-19. Pojawiły się też doniesienia, jakoby wirus HSV-1 „torował” drogę koronawirusowi. Jak jest naprawdę? Co wiemy o zależnościach między tymi wirusami?

Opryszczka na ustach a koronawirus: co łączy te dwa wirusy?

Opryszczka, nazywana powszechnie zimnem na ustach, jest wywoływana przez wirus herpes simplex virus typu 1, czyli HSV-1. Wirus opryszczki zwykłej jest szeroko rozpowszechniony w populacji i przenoszony wyłącznie przez człowieka. Pierwotne zakażenie odbywa się poprzez kontakt zakażonych śluzówek lub drogą kropelkową, najczęściej w dzieciństwie. Uważa się, że HSV-1 może być zakażone nawet 80-90% populacji, jednak tylko część z tych osób (20-40%) cierpi z powodu nawrotowego występowania opryszczki. Wirus na całe życie zasiedla układ nerwowy, a gdy spada odporność, może nastąpić eskalacja zakażenia i pojawiają się charakterystyczne objawy w postaci „zimna” na wargach (pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym, a następnie treścią ropną). Dzieje się tak, ponieważ uaktywniony wirus włóknami nerwowymi wędruje do skóry, umiejscawiając się głównie w okolicy śluzówek. Obserwuje się dwa szczyty zachorowań – poniżej 20. i powyżej 50. roku życia. Do czynników sprzyjających pojawieniu się opryszczki należą:

• infekcje (np. grypa, przeziębienie), 
• stany zapalne toczące się w organizmie, 
• zmęczenie, przewlekły stres, 
• niedożywienie, odwodnienie, 
• stany zapalne skóry (także wywołane celowo, np. zabiegami laseroterapii), 
• silne promieniowanie UV, solarium,
• nagłe zmiany temperatury, zwłaszcza nagłe ochłodzenie.

Obok charakterystycznego „zimna” na wargach wirus HSV-1 może też dawać opryszczkowe zapalenie rogówki, z pęcherzykami umiejscowionymi okołooczodołowo i na powiekach, zapaleniem spojówki i niedrożnością kanalików łzowych. 

HSV-1, choć w większości przypadków wygląda niegroźnie – opryszczka zwykle mija po ok. 7-14 dniach leczenia, może jednak mieć ogromny wpływ na organizm i być przyczyną poważnych problemów ze zdrowiem. Wirus ten może bowiem dezaktywować większość elementów układu odpornościowego, które mają chronić przed wnikaniem wirusów, bakterii i innych patogenów. Może również uszkodzić barierę krew-mózg (blood-brain barriere, BBB), która zapobiega przedostawaniu się patogenów do ośrodkowego układu nerwowego. Może wtedy dojść do zachorowania na groźne, w wielu przypadkach śmiertelne opryszczkowe zapalenie mózgu (HSE). Zakażenie wirusem opryszczki może też dawać inne poważne następstwa neurologiczne, takie jak wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. 

Opryszczka na ustach a koronawirus – co je łączy? Wirus opryszczki zwykłej jest wirusem neuroinwazyjnym, podobnie jak wirus SARS-CoV-2 odpowiedzialny za Covid-19. Naukowcy podejrzewają, że podobna jest droga transferu obu typów wirusów od zakażonej śluzówki przez nerwy węchowe do mózgu. Zakażenie koronawirusem nie ogranicza się tylko do dróg oddechowych, ale może też atakować ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Neurologiczne objawy koronawirusa (a dokładnie: zakażenia koronawirusem) mają różny stopień nasilenia: od błahych (bóle głowy, nudności i osłabienie) poprzez często wskazywane przez chorych zaburzenia węchu i smaku, aż po bardzo poważne, w tym kończące się zgonem, jak nekrotyczne zapalenie mózgu, które odpowiada za bardzo szybkie wyłączenie czynności oddechowej. 

Naukowcy odkryli jeszcze jedną zależność między opryszczką i koronawirusem. Okazało się, że zarówno wirus opryszczki, jak i koronawirus w podobny sposób omijają układ odpornościowy – blokując białko o nazwie cGAS, które aktywuje adaptor odpowiedzi immunologicznej – tzw. stymulator genów interferonu (ang. Stimulator of Interferon Genes, STING), który z kolei uruchamia przeciwwirusową odpowiedź immunologiczną. 

Niektóre badania sugerują, że aktywność wirusa HSV-1 może niejako dodatkowo „torować” drogę koronawirusowi do mózgu, a profilaktyczne leczenie mające na celu powstrzymanie wirusa opryszczki mogłoby mieć znaczenie w walce z COVID-19. Cały czas są prowadzone badania nad tą zależnością. 

Opryszczka i koronawirus: czy COVID-19 może reaktywować opryszczkę? 

Tak – podobnie jak każda inna infekcja osłabiająca układ odpornościowy. Obserwacje wykazują, że nawet u 75% osób chorych na Covid-19 przebywających na oddziałach intensywnej terapii z zespołem ostrej niewydolności oddechowej pojawia się opryszczka – głównie jej ciężka postać rogówkowa. Dlatego pierwsze badania wskazują, że zakażenie SARS-CoV-2 (zwłaszcza o silnym przebiegu) może być czynnikiem rozwoju opryszczki rogówkowej. Przyczyniać może się do tego tzw. burza cytokinowa powstająca u niektórych chorych w nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej na Covid-19. Wskutek gwałtownego wydzielania cytokin powstaje więcej komórek odpornościowych, a w organizmie dochodzi do tzw. hiperzapalenia, które może mieć wpływ na aktywację „uśpionego” endogennego wirusa HSV-1. Badania nie potwierdziły natomiast aktywacji wirusa HSV-2 odpowiedzialnego za opryszczkę narządów płciowych – u osób zakażonych koronawirusem. 


Jak zwalczać opryszczkę przy koronawirusie?

Opryszczka nie jest przeciwwskazaniem do wykonania szczepienia przeciwko Covid-19, ale zaleca się, aby nie poddawać się szczepieniu w momencie, gdy zmiany na skórze są świeże i aktywne. Należy odczekać do „wysuszenia” i zaleczenia opryszczki. A jak zwalczać opryszczkę u osoby chorej na Covid-19? W podobny sposób jak u osoby nie zakażonej koronawirusem, czyli stosując leki przeciwwirusowe zalecone przez lekarza i dbając o higienę (aby np. nie przenieść wirusa z warg do oczu).  
  

Źródła:
Opryszczkowe zapalenie mózgu – trudności diagnostyczne, Joanna M. Zajkowska, Andrzej Ustymowicz, Maciej Kondrusik, Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Zakład Radiologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Neurologia po Dyplomi, 2013/02, https://podyplomie.pl/neurologia/13509,opryszczkowe-zapalenie-mozgu-trudnosci-diagnostyczne
Neuroinwazyjny potencjał SARS-CoV-2 może odpowiadać za zgony w ciężkim przebiegu COVID-19, Ewa Biernacka, https://www.termedia.pl/mz/Neuroinwazyjny-potencjal-SARS-CoV-2-moze-odpowiadac-za-zgony-w-ciezkim-przebiegu-COVID-19,38209.html
Ethnicity and the relationship between covid-19 and the herpes simplex viruses, Peter Bond, DOI: 10.1016/j.mehy.2020.110447
Herpes Simplex Keratitis in Patients with SARS-CoV-2 Infection: A Series of Five Cases, Nora Majtanova, Petra Kriskova, Petra Keri, Zlatica Fellner, Juraj Majtan, Petr Kolar Medicina, 2021, 57, 412, https://doi.org/10.3390/medicina