Szczepienie na koronawirusa a zakrzepica: czy rzeczywiście jest się czego bać?

Pojawiły się doniesienia, że szczepienie na koronawirusa może powodować zakrzepicę, a w efekcie nawet zgon. Obawy z tym związane mogą być powodem, dlaczego niektóre osoby rezygnują ze szczepień przeciwko zakażeniu SARS-CoV-2. Czy rzeczywiście jest się czego bać?

Czy szczepionka na koronawirusa jest bezpieczna?

Każda szczepionka, nie tylko przeciw Covid-19, może dawać przejściowe skutki uboczne. Zwykle są one niegroźne dla zdrowia i mijają w ciągu 1-2 dni. W przypadku szczepionek na koronawirusa głównie obserwuje się ból w miejscu podania szczepionki, uczucie zmęczenia, osłabienia, ból głowy, rzadziej bóle stawów i mięśni, gorączkę czy dreszcze – są to objawy przypominające początek i przebieg grypy bądź objawy koronawirusa. Szczepionki dopuszczone przez Komisję Europejską dla ochrony przed Covid-19 przeszły wieloetapowe badania kliniczne i są uznane za bezpiecznie przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i Europejską Agencję Leków (EMA). Zakrzepica – której przypadki były odnotowane głównie po podaniu szczepionek Vaxzevria (AstraZeneca) oraz Janssen/Johnson&Johnson – należy do niezwykle rzadkich powikłań. Co powinno nas zaniepokoić? 

Czy zaszczepienie się podnosi ryzyko zachorowania na zakrzepicę?

Po podaniu szczepionki Vaxzevria (AstraZeneca) u niektórych pacjentów – głównie kobiet w wieku poniżej 60 lat – obserwowano objawy tzw. zespołu zakrzepicy z małopłytkowością (ang. thrombosis with thrombocytopenia syndrome – TTS), czasami z towarzyszącym krwawieniem. Pojawiły się one do 3 tygodni od wykonania szczepienia. Na ich określenie używa się też skrótów VIPIT (od: vaccine induced prothrombotic immune thrombocytopenia) lub obecnie częściej VITT (od: vaccine-induced immune thrombotic thrombocytopenia), a więc zakrzepowa małopłytkowość immunologiczna indukowana szczepieniem. Skrzepy krwi w przebiegu tego powikłania mogą tworzyć się w różnych miejscach organizmu, w tym nietypowych, takich jak zakrzepica zatok żylnych mózgu (ang. cerebral venous sinus thrombosis – CVST) czy zakrzepica żył trzewnych i zakrzepica tętnicza. Identyfikowane są też przypadki zakrzepicy w bardziej powszechnych lokalizacjach, takich jak zakrzepica żył głębokich i zatorowość (zakrzepica) płucna. Charakterystyczne jest to, że współistnieją one z małopłytkowością, a więc spadkiem liczby płytek krwi odpowiedzialnych za krzepnięcie krwi. W sporadycznych przypadkach wskutek powikłań zakrzepowo-zatorowych doszło do zgonu. Podobne skutki uboczne obserwowano po podaniu drugiej dopuszczonej do stosowania szczepionki wektorowej przeciwko COVID-19, a jedynej jednodawkowej – Janssen/Johnson&Johnson. 

Z tego powodu Europejska Agencja Leków uaktualniła informacje dla opinii publicznej i zalecenia dla personelu medycznego dotyczące szczepienia przeciw COVID-19 preparatem Vaxzevria (AstraZeneca), które uwzględniono też w Charakterystyce Produktu Leczniczego tej szczepionki. Podobne zalecenia dotyczą preparatu Janssen/Johnson&Johnson. Mimo że ryzyko wystąpienia TTS po szczepieniu przeciw Covid-19 jest niezwykle niskie (średnio problem ten dotyczy 2-5 osób na milion szczepionych), warto wiedzieć, jak rozpoznać zakrzepicę i jak postępować w przypadku jej wystąpienia, aby uniknąć stanu groźnego dla zdrowia i życia. 

Mechanizm rozwoju poszczepiennego TTS nie jest jeszcze w pełni poznany, ale zdaniem naukowców przypomina on trombocytopenię indukowaną heparyną (heparin-induced thrombocytopenia, HIT), rzadką reakcję na leczenie heparyną (choć pacjenci szczepieni przeciw COVID-19 nie byli leczeni heparyną). Naukowcy podejrzewają, że jakiś składnik szczepionki – podobnie jak heparyna w przypadku rozwoju trombocytopenii poheparynowej HIT – tworzy kompleks z czynnikiem płytkowym 4 (PF4), który układ immunologiczny rozpoznaje jako obcy i zaczyna wytwarzać przeciw niemu przeciwciała. To z kolei prowadzi do aktywacji płytek krwi, które wytwarzają więcej PF4, co sprzyja powstawaniu skrzepów, które ostatecznie mogą zatykać tętnice bądź żyły, prowadząc do zakrzepicy. Jednocześnie zmniejsza się liczba wolnych płytek krwi, co skutkuje małopłytkowością. Cały czas są prowadzone badania, aby lepiej poznać przyczyny zakrzepicy w powiązaniu ze szczepieniem przeciw Covid-19 i jej zapobiegać. 

Nie zawsze zakrzepica występująca w okresie po szczepieniu będzie z nim związana, co można ustalić na podstawie badania krwi. Osobom, które w przeszłości doświadczyły małopłytkowości indukowanej heparyną, zalecana jest szczepionka mRNA. Ryzyko wystąpienia problemów zakrzepowo-zatorowych – niezależnie od ich przyczyn – jest generalnie w całej populacji większe u osób palących papierosy i pijących dużo alkoholu, prowadzących siedzący tryb życia, unieruchomionych np. chorobą, a także zażywających leki hormonalne, np. tabletki antykoncepcyjne. 

Jak rozpoznać zakrzepicę po szczepieniu?

Korzyści płynące ze szczepienia zdecydowanie przewyższają ryzyko wystąpienia TTS i obawy z tym związane nie powinny mieć wpływu na decyzję o przyjęciu szczepionki. Pamiętajmy też, że czynnikiem dużo bardziej niż szczepionki zwiększającym ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych jest samo zakażenie koronawirusem, a zatorowość stanowi jedną z przyczyn zgonów w Covid-19. Szczepiąc się chronimy się więc przed powikłaniami pocovidowymi w postaci zakrzepicy i zatorowości. 

Mimo bardzo niskiego ryzyka wystąpienia zakrzepicy poszczepiennej zaleca się czujność po przyjęciu szczepionki i natychmiastową wizytę u lekarza, jeśli w ciągu 4-20 dni po wykonaniu szczepienia pacjent obserwuje u siebie takie niepokojące objawy, jak:

• duszność, 
• silny ból głowy, który nie ustępuje po przyjęciu środków przeciwbólowych, mogą mu też towarzyszyć nudności i wymioty, 
• uporczywe bóle brzucha, 
• obrzęk lub bolesność nóg, 
• niewyraźne widzenie, 
• drgawki, 
• ból w klatce piersiowej,
• dezorientacja, trudności z wysławianiem się, 
• wybroczyny poza miejscem podania szczepionki.

Wczesne rozpoznanie TTS umożliwia szybkie wdrożenie skutecznego leczenia. Niezalecane natomiast jest profilaktyczne przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych. Pamiętajmy też, że żadna szczepionka nie chroni w 100% przed zakażeniem SARS-CoV-2 i zachorowaniem na COVID-19, dlatego każdy niepokojący syndrom warto skonsultować z lekarzem. 

Źródła:
Informacje EMA dla opinii publicznej i zalecenia dla personelu medycznego dotyczące szczepienia przeciwko COVID-19 preparatem Vaxzevria (AstraZeneca), Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, 27 maja 2021
Interim statement of the COVID-19 subcommittee of the WHO Global Advisory Committee on Vaccine Safety on AstraZeneca COVID-19 vaccine, WHO, 7 kwietnia 2021
Statement of the COVID-19 subcommittee of the WHO Global Advisory Committee on Vaccine Safety (GACVS) on safety signals related to the Johnson & Johnson/Janssen COVID-19 vaccine, WHO, 19 maja 2021
Blood Clotting following COVID-19 Vaccination, Information for Health Professionals, Public Health England, NHS