Kleptomania – co to jest?

Nie każda kradzież musi być motywowana chęcią zysku, a niejednokrotnie polega na przywłaszczeniu bezwartościowych przedmiotów. Takie zaburzenie psychiczne nazywane jest kleptomanią. Polega ona na zaburzeniu kontroli impulsów, pod wpływem których chorzy dokonują kradzieży przedmiotów, chcąc rozładować napięcie. Sprawdź, co leży u podstaw tego zachowania oraz dowiedz się, jak skutecznie leczyć pacjentów pochłoniętych przez kradzieże patologiczne.

Kleptomania – przyczyny

Kleptomania, nazywana inaczej patologicznymi kradzieżami, jest zaburzeniem kontroli impulsów, istotę którego można określić jako powtarzającą się chęć przywłaszczenia cudzej własności. Zgodnie z definicją zawartą w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, kleptomania „polega na powtarzającej się trudności lub niemożności powstrzymania się od kradzieży przedmiotów, które nie są zabierane dla osobistego użytku ani chęci zysku. Zamiast tego rzeczy skradzione mogą być wyrzucane, rozdawane lub zbierane. Zachowaniu towarzyszy wzrastające uczucie napięcia przed kradzieżą i gratyfikacji podczas tego czynu i bezpośrednio po jego dokonaniu”. Według klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV kleptomania jest uważana za chorobę chroniczną i charakteryzuje się spełnieniem następujących kryteriów:

• chory nie jest w stanie przeciwstawić się impulsowi pchającemu go do kradzieży przedmiotów;
• po dokonaniu kradzieży odczuwa ulgę;
• kradzież nie jest wynikiem urojeń ani halucynacji, ani też nie zachodzi pod wpływem zemsty i złości;
• przywłaszczenie przedmiotów nie wynika z antyspołecznej postawy lub zespołu maniakalnego;
• przyczyną nie jest chęć zysku ani problemy materialne.

Warto też zaznaczyć, że w przypadku, gdy psychiatra orzeknie u pacjenta kleptomanię, będącą zaburzeniem psychicznym, jest on chroniony prawem i nie ponosi konsekwencji karnych za czyny. Przyczyny kleptomanii nie są dokładnie znane, jednak istnieje kilka teorii na ten temat. Jedną z nich jest fakt, że patologiczna skłonność do kradzieży często współwystępuje z innymi zaburzeniami: zaburzeniami odżywiania (u kobiet), uzależnieniami (stosowaniem używek), zaburzeniami nastroju, fobiami oraz zaburzeniami preferencji seksualnych. Ponadto kleptomania może być spowodowana uwarunkowaniami genetycznymi, w rodzinie osób z tym zaburzeniem często występują problemy z alkoholem i innymi substancjami psychoaktywnymi, zaburzeniami psychicznymi, samokontrolą czy zaburzeniami nastroju.

Patologiczne kradzieże częściej dotykają kobiet, jednak pojawiają się też u mężczyzn, np. po przebyciu jakiejś traumy. Kompulsywne kradzieże są formą rozładowania napięcia emocjonalnego. Pierwsze epizody kleptomanii zdarzają się zwykle przed ukończeniem 20. roku życia.

Kleptomania - objawy

Przede wszystkim należy odróżnić kleptomanię od kradzieży podyktowanej chęcią zysku czy działaniami spowodowanymi przez używki lub chorobę psychiczną. Do objawów charakterystycznych, po których można zdiagnozować patologiczne kradzieże zalicza się:

• podwyższony poziom adrenaliny towarzyszący kradzieży;
• satysfakcja odczuwana bezpośrednio po kradzieży;
• utrzymująca się w czasie potrzeba zawłaszczania cudzych przedmiotów (niemożność oparcia się potrzebie);
• towarzyszące kradzieży napięcie emocjonalne, które zostaje rozładowane po fakcie, przynoszące ulgę;
• uczucie bezsilności związane z niemożnością opanowaniu impulsu i obawa, że takie sytuacje będą się powtarzać;
• obawa przed okazjami do kradzieży;
• poczucie wstydu i ukrywanie zaburzenia przed najbliższym otoczeniem.

Kleptomania u dzieci

Jak wcześniej wspomniano, kleptomania występuje przed 30. rokiem życia. Zwykle kompulsywne kradzieże nie występują u dzieci, a takie zachowania są najczęściej podyktowane chęcią zwrócenia na siebie uwagi osób dorosłych. Jednak czynników, które napędzają dzieci do kradzieży jest sporo, a większość z nich nie jest związana z brakiem dóbr materialnych. Wśród popularnych powodów mogą być:

• odreagowanie złości;
• chęć zwrócenia na siebie uwagi dorosłych;
• odreagowanie stresu związanego z sytuacjami w szkole, domu lub wśród rówieśników;
• molestowanie psychiczne lub fizyczne.

Takie sytuacje wymagają dokładnego przeanalizowania i wyeliminowania czynników popychających dzieci do kradzieży.

Kleptomania – leczenie

Poczucie wstydu, które towarzyszy osobom chorym na kleptomanię sprawia, że rzadko szukają one pomocy u specjalisty (psycholog). Zdarza się, że na terapię udają się dopiero gdy zostaną złapane na kradzieży. Proces leczenia kleptomanii ma przebieg podobny do innych schorzeń z grupy zaburzeń kontroli impulsów. Wśród metod znajdują się: farmakoterapia, terapia poznawczo-behawioralna, terapia racjonalno-emotywna.

W przypadku farmakoterapii stosuje się leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny). Zwiększają one aktywność tego neuroprzekaźnika, dzięki czemu ograniczają impulsywną potrzebę dokonania kradzieży i poprawiają samopoczucie.

Terapia poznawczo-behawioralna pomaga pacjentom oduczyć się niepożądanego nawyku i zastąpić go innymi zachowaniami. Natomiast terapia racjonalno-emotywna ma za zadanie zmianę dysfunkcyjnych nawyków i schematów myślenia, które przyczyniają się do impulsów popychających do kradzieży.

Źródła:

1. Sipowicz J., Kujawski R.; Kleptomania czy kradzież pospolita – trudności diagnostyczno-orzecznicze, Psychiatria Polska, 2018, 52(1): 81-91.
2. Grant JE., Odlaug BL., Kleptomania: Clinical characteristics and treatment. Rev. Bras. Psiquiatr., 2008, 30: 11-15.
3. Krasnovsky T., Lane R.C.; Shoplifting: a review of the literature. Aggresion and Violent Bahaviour, 3: 219-235.
4. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne.