Osobowość histrioniczna: przyczyny, objawy, leczenie

Histrioniczne zaburzenie osobowości przejawia się w nadmiernym, wręcz teatralnym eksponowaniu swojej emocjonalności. Osoby histrioniczne stale muszą być w centrum uwagi i nie potrafią budować głębokich relacji z innymi. Jak rozpoznać osobowość histrioniczną i czy można ją leczyć?

Czym są zaburzenia histrioniczne?

Określenie „histrioniczne” pochodzi od łacińskiego słowa „histrio”, oznaczającego aktora. Osoby cierpiące na zaburzenia histrioniczne wyrażają siebie w sposób przesadny, teatralny, za wszelką cenę próbując skupić na sobie uwagę innych. Cechują się nadpobudliwością emocjonalną, skłonnością do wyolbrzymiania, mówią głośno i ubierają się w sposób określany jako uwodzicielski, czasami prowokacyjnie podkreślają swoją seksualność. Bardzo ważna jest dla nich atrakcyjność fizyczna i dużo czasu poświęcają na dbanie o wygląd. Jednym słowem – nie da się ich nie zauważyć, bo zrobią wszystko, aby być w centrum uwagi! Uwielbiają życie w świetle jupiterów i zawsze jest to gra jednego aktora. 

Lubią słuchać komplementów i pochwał, zwykle są bardzo czarujące i wylewne w kontaktach, ale jednocześnie nie potrafią budować głębokich relacji z innymi i prawdziwie przeżywać uczuć (chętnie natomiast przelotną znajomość nazwą wielką przyjaźnią). Osoby histrioniczne są niestabilne emocjonalnie, często doświadczają nagłych wahnięć uczuć, nadpobudliwie reagują na błahe wydarzenia, potrafią z niewspółmiernych powodów wpadać w radość, złość, furię czy stany lękowe, są egocentryczne i roszczeniowe, mają skłonność do manipulacji, wymuszają (prośbami lub groźbami, np. samobójstwa) uwagę innych. Charakterystyczna dla osobowości histrionicznej jest ciągła chęć poszukiwania nowych bodźców, są impulsywne, szybko nudzą się rutyną. Są często odbierane jako płytkie i powierzchowne. Cechy osobowości histrionicznej mogą też towarzyszyć zaburzeniom odżywiania – co ma związek z obsesyjną troską o wygląd (np. anoreksji), współwystępują też z osobowością narcystyczną, borderline oraz ADHD. Łatwo uzależniają się od używek, które pomagają im łagodzić napięcie emocjonalne i lęk przed brakiem uwagi i pochwał ze strony innych. 

Światowa Organizacja Zdrowia umieszcza zaburzenia histrioniczne w grupie F60.4 klasyfikacji ICD-10. Do rozpoznania zaburzenia muszą być spełnione co najmniej cztery poniższe kryteria:

• teatralność – dramatyzowanie, demonstracyjność, przesadne wyrażanie emocji, 
• sugestywność – silna podatność na wpływ innych osób lub wydarzeń,
• płytka i chwiejna uczuciowość – objawiająca się np. wybuchami śmiechu czy płaczu niewspółmiernymi do sytuacji, kapryśność,
• stałe poszukiwanie ekscytujących doświadczeń, chęć bycia w centrum uwagi, 
• niestosowna uwodzicielskość w wyglądzie bądź zachowaniu, seksualizacja aktywności, 
• koncentracja na atrakcyjności fizycznej.

Osobowość histrioniczna – przyczyny

Dokładna przyczyna rozwoju osobowości histrionicznej nie jest znana – uważa się, że odpowiada za nią kilka czynników: genetycznych, temperamentalnych i behawioralnych, związanych z wychowaniem i procesem rozwojowym. Zaburzenia histrioniczne zwykle rozwijają się u osób, które doświadczały w dzieciństwie braku zainteresowania, chłodu i obojętności ze strony rodziców, próbując przerysowanym, teatralnym zachowaniem ściągnąć na siebie ich uwagę, a także u osób często karanych i krytykowanych – z niskim poczuciem własnej wartości. Sprzyja temu również brak konsekwencji w wychowaniu, np. karanie i nagradzanie za to samo zachowanie. Zachowania histrioniczne mogą też być formą radzenia sobie z traumą przeżytą w dzieciństwie. Zaobserwowano, że często występuje rodzinnie – rozważa się więc udział czynnika genetycznego, jest też prawdopodobne, że chodzi tutaj o przenoszenie pewnego wzorca zachowań z rodziców na dzieci. Za jedną z możliwych przyczyn wskazuje się również zaburzenia w funkcjonowaniu mózgu związane ze zwiększoną wrażliwością neuroprzekaźników. Ok. 2-3% ogólnej populacji może wykazywać cechy osobowości histrionicznej. Częściej diagnozuje się kobiety niż mężczyzn, ale prawdopodobnie jest to związane z tym, że chętniej zgłaszają one objawy i problemy z nich wynikające, są też one u nich mniej akceptowane (np. prowokacyjne zachowanie i ubieranie się). 

Histrioniczne zaburzenie osobowości – leczenie

Leczenie tego typu zaburzeń polega przede wszystkim na psychoterapii (stosowane są różne metody, np. terapia psychodynamiczna, terapia poznawczo-behawioralna i inne). Zwykle pacjenci zgłaszają się po pomoc do psychiatry bądź psychoterapeuty wtedy, gdy dochodzi do kryzysu w relacjach z innymi ludźmi (np. z partnerem) i pojawiają się problemy z tym związane. 

Celem terapii jest przede wszystkim obniżenie emocjonalnego napięcia i pogłębienie bezpieczeństwa emocjonalnego, nabycie umiejętności społecznych i empatii, zmiana wzorców komunikacji z innymi, a także nauka radzenia sobie z brakiem uwagi i krytyczną oceną ze strony innych. Bardzo ważne jest też wzmacnianie poczucia własnej wartości i tożsamości – osoby histrioniczne uzależniają bowiem swoje samopoczucie i wybory od reakcji innych osób, przez co są nieustannie narażone na lęk przed odrzuceniem i depresję. W takim przypadku konieczne może być wprowadzenie farmakologii pod okiem lekarza i psychoterapeuty. 

Osobowość histrioniczna – jak postępować? Życie z osobą cierpiącą na histrioniczne zaburzenie osobowości nie jest łatwe, to ciągły emocjonalny rollercoaster, który jest przyczyną wielu problemów i w końcu rozstań. To, co początkowo było ekscytujące i urocze, z czasem staje się wyczerpujące. Osoby histrioniczne rzadko wchodzą w trwałe i satysfakcjonujące relacje, zresztą najczęściej to one same szybko nudzą się partnerem i szukają nowych podniet i związków. Gdy jednak podejmują terapię, często obejmuje ona również ich najbliższych, którzy z jednej strony mogą im pomóc w przejściu pozytywnych zmian, a z drugiej sami mają szansę wykształcić w sobie umiejętność radzenia sobie z nastrojami i próbami manipulacji ze strony partnera. Trzeba też pamiętać o ryzyku przeniesienia histrionicznych zachowań na dzieci wychowane w takim wzorcu – rodzinna terapia może pomóc tego uniknąć. 

Źródła:
Sulz S., Histeria I: osobowość histrioniczna. Wyzwanie dla psychoterapii; Psychiatria po dyplomie; 2011, tom 8(3): 52-60
Cierpiałkowska L., Soroko E., Zaburzenia osobowości – problemy diagnozy klinicznej, Poznań 2017
French J. H., Shrestha, Histrionic Personality Disorder; StatPearls Publishing, 2021