Stetoskop – budowa i działanie podstawowego narzędzia każdego lekarza

Stetoskop to atrybut lekarza i najpopularniejszy przyrząd diagnostyczny, który medycy noszą na szyi. Szczególnie popularny jest wśród lekarzy rodzinnych, internistów, pediatrów, kardiologów oraz anestezjologów. Przy pomocy narzędzia wynalezionego przez Francuza Rene Laenecca w 1816 roku, lekarze osłuchują serce, płuca i jamę brzuszną pacjenta. Najpopularniejszy przyrząd ma kształt litery Y i posiada najczęściej dwustronną głowicę. Obecnie trudno wyobrazić sobie pracę lekarza bez stetoskopu, który umożliwia łatwiejszą diagnozę. Jak zbudowany jest stetoskop i czemu służy? Jakie są rodzaje stetoskopów? Dowiedz się też, czym różni się stetoskop elektroniczny od klasycznego.

Stetoskop – budowa

Stetoskop nazywany jest czasami fonendoskopem. Nazwa pochodzi z greki - "stethos" oznacza pierś, a "skope" tłumaczy się jako obserwacja, ogląd. Wynalezienie stetoskopu przypisuje się francuskiemu medykowi (lekarzowi) Rene Theophilowi Hyacinthe Laennecowi w 1816 roku. Mówi się, że charakteryzował się wyjątkowym, doskonałym słuchem i wrażliwością na dźwięki. Pewnego razu postanowił osłuchać chorego przy pomocy zwiniętego arkusza papieru. Efekt był pozytywny, dlatego kolejne lata poświęcił na stworzenie bardziej profesjonalnego narzędzia. Pierwotnie była to słuchawka zrobiona z drewna w kształcie lejkowatej rurki z płaskim zakończeniem przy uchu. Na przestrzeni lat stetoskop był wielokrotnie modyfikowany i udoskonalany, aby poprawić jego akustykę i wyeliminować hałas zewnętrzny. Co ciekawe, stetoskop o konstrukcji z ok. 1850 roku jest do dzisiaj używany na całym świecie w salach porodowych do osłuchiwania serca płodu, jako tzw. stetoskop położniczy. Mimo długiego czasu, który minął od wynalezienia przyrządu, stetoskop wciąż jest podstawowym narzędziem pracy lekarzy wielu specjalizacji. Służy do podstawowego badania, czyli osłuchiwania pacjenta.

Chociaż można wyróżnić kilka rodzajów stetoskopów, to każdy z nich zbudowany jest w podobny sposób. Składa się z trzech głównych części:

• głowica – część przykładana np. do klatki piersiowej pacjenta (lejek oraz membrana);
• przewody – łączące głowicę z tzw. lirą, rozprowadzającą dźwięk do każdego ucha;
• końcówki uszne tzw. miękkie oliwki – lekarz wkłada je do uszu i dokonuje odsłuchu.

Aktualnie lekarze wykorzystują różne rodzaje stetoskopów. Wśród nich można wymienić należące do kategorii akustycznych:

• stetoskop internistyczny – najpopularniejszy. Umożliwia on osłuchanie tonów serca, szmerów sercowych i oddechowych, co pomaga wykryć zaburzenia ukrwienia tętnic udowych, szyjnych i zbadać perystaltykę jelit. Po pewnych modyfikacjach, używany jest też przez pediatrów i neonatologów;
• stetoskop kardiologiczny – należy do najdroższych ze względu na wykorzystane technologie (proporcje pojemności kanałów akustycznych do pojemności poduszek pod membraną i sercówką).  Ze względu na konieczność osłuchania pełnego zakresu częstotliwości tonów wyposażony jest w najbardziej czułą i wrażliwą membranę dwutonową. Doskonała jakość osłuchu pozwala na wyłapanie nawet najmniejszych zaburzeń pracy serca u pacjenta;
• stetoskop anestezjologiczny – posiada lekką i płaską głowicę, aby można było ją umieścić pod ciśnieniomierzem lub odzieżą pacjenta i dokonać pomiaru. stetoskop anestezjologiczny umożliwia również pomiar jest też elementem tradycyjnych zestawów do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi.

Jak działa stetoskop?

Działanie stetoskopu bazuje na jego hermetycznym uszczelnieniu wszystkich części tego narzędzia diagnostycznego. Dzięki temu możliwe jest odsłuchanie przez lekarza dźwięków z wybranej części ciała pacjenta. Aby dokładnie zrozumieć funkcjonowanie stetoskopu trzeba wrócić do jego poszczególnych elementów. Najistotniejsza jest głowica, odpowiedzialna za zbieranie dźwięków z powierzchni skóry pacjenta. Wykonana jest przeważnie ze stali nierdzewnej lub chromowanego mosiądzu, rzadziej z aluminium. Może składać się z jednego lub dwóch ogniw w zależności od tego, jakie natężenie dźwięków lekarz chce osłuchać.

Lekarz przykłada lejek stetoskopu do ciała pacjenta, np. do klatki piersiowej, natomiast druga część (tzw. miękkie oliwki) wkładana jest do uszu medyka. Dzięki temu sprzętowi doktor słyszy odgłosy pochodzące z organizmu chorego, np. podczas osłuchiwania pacjenta i wychwytywania szmerów w płucach lub wstępnej diagnozy zaburzeń układu oddechowego. Może również wyłapać ton bicia serca, rozpoznać szmery lub inne nieprawidłowości pracy mięśnia sercowego, tętnic czy narządów jamy brzusznej.

Przy osłuchiwaniu płuc pacjenta lekarz skupia się na obszarze przedniej i tylnej ściany klatki piersiowej. Z przodu możliwa jest ocena stanu większych oskrzeli, natomiast przy osłuchu pleców słychać czynność pęcherzyków płucnych. W trakcie takiego badania można zdiagnozować np. dwa rodzaje szmeru, nieprawidłowości: szmer oskrzelowy i szmer pęcherzykowy. Szmer oskrzelowy jest prawidłowy, kiedy stwierdza się jego występowanie we właściwym miejscu, czyli nad tchawicą i dużymi oskrzelami. Szmer pęcherzykowy powinien zaś być słyszalny nad pozostałymi polami płucnymi.

Badając serce, lekarz może stwierdzić dźwięki fizjologiczne oraz szereg nieprawidłowości i patologii. Podczas osłuchiwania serca specjalista przykłada stetoskop do czterech różnych miejsc, co pozwala na ocenę pracy zastawek przedsionkowo-komorowych serca (mitralnej i trójdzielnej) oraz zastawek dużych naczyń wychodzących z serca (zastawki aortalnej oraz zastawki pnia płucnego).

Jeśli pacjent jest zdrowy, wówczas określa się istnienie dwóch tonów serca. Pierwszy z nich łączy się z zamykaniem się zastawek przedsionkowo-komorowych, drugi z kolei występuje w momencie, kiedy dochodzi do zamykania się zastawki aorty oraz zastawki pnia płucnego.

Podczas osłuchiwania jamy brzusznej możliwe jest również zbadanie perystaltyki jelitowej. W prawidłowych warunkach powinna ona być ożywiona, a dźwięki wraz z przemieszczającą się jelitami treścią pokarmową wyraźnie słyszalne. Lekarz może też zdiagnozować nieprawidłowości związane np. z niedrożnością mechaniczną jelit, której towarzyszy specyficzny metaliczny szmer.

Badanie stetoskopem polega na identyfikacji odbieranego sygnału akustycznego i jego ocenie. Wobec tego niezwykle istotne są wiedza oraz posiadane przez lekarza doświadczenie.

Stetoskop elektroniczny a klasyczny

Dwie podstawowe kategorie to stetoskopy akustyczne oraz elektroniczne. Drugie, nazywane także cyfrowymi, służą do nieco bardziej zaawansowanej diagnostyki narządów pacjenta (np. diagnostyki szmerów płuc oraz tonów i szmerów serca). Dostępne są na rynku od kilku lat. Charakteryzują się specjalnym, elektronicznym wzmocnieniem dźwięku, dzięki czemu pozwalają na wykrycie nawet najcichszych szmerów. Stetoskop elektroniczny umożliwia zapisywanie dźwięków słyszalnych podczas badania.

Sprawdź także: Recepty online - co trzeba wiedzieć?

Źródła:

1. Nauka w Polsce, Podręczniki do poprawki: stetoskop działa inaczej, niż się wydawało; https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news,413661,podreczniki-do-poprawki-stetoskop-dziala-inaczej-niz-sie-wydawalo.html;
2. A. Schroeder A., Schroeder MA., D'Amico F.; What's growing on your stethoscope?, Journal of Family Practice, 2009, 58(8): 404-409;
3. Science Buddies; Stethoscope Science: Hearing Heart Rates, Scientific American, 2013; https://www.scientificamerican.com/article/bring-science-home-stethoscope/.