Tarnina. Mówi się o niej, że jest pramatką śliwy domowej. Ta kwitnąca na biało roślina posiada w wielu swoich częściach: korze, owocach oraz kwiatach szereg właściwości leczniczych stosowanych w medycynie naturalnej. Jej siła uleczania wykorzystywana w walce z wieloma dolegliwościami jest doceniana już od dawna. Czym jest tarnina, kiedy należy zbierać jej owoce i jakie zbawienne działanie mają jej kora, owoce oraz kwiaty – o tym w poniższym artykule.

Spis treści:

Co to jest tarnina?

Tarnina (łac. Prunus spinosa), nazywana inaczej ciarką, ostrężem lub tarką, jest gatunkiem kolczastego krzewu dorastającym do wysokości 3 metrów lub rzadziej niewielkiego drzewa o wysokości 6-8 metrów o wielu pniach. Wywodzi się z bardzo licznej rodziny różowatych, tworzących krzyżówki z innymi śliwami. Mówi się, że z połączenia z ałyczą została wydana uprawiana śliwa domowa. I faktycznie owoce tarniny przypominają małe śliwki i są jadalne. W Polsce roślina ta jako gatunek pospolity występuje na całym terenie kraju, jednak najczęściej na niżu i na niższych położeniach w górach, z reguły można spotkać ją na skrajach lasów i przy drogach. Jest rośliną niewybredną, rosnącą na prawie wszystkich glebach – piaszczystych, gliniastych i kamienistych. Wykorzystywana jest w ziołolecznictwie. Jest również rośliną miododajną - podczas obfitego kwitnienia dostarcza wielkich ilości pyłku i nektaru.

Kiedy zbierać owoce tarniny?

Tarnina zakwita wcześnie, bo już w marcu i kwietniu. Jak wygląda tarnina? Jej delikatne białe kwiaty pojawiają się przed rozwojem liści, natomiast owoce dojrzewają dużo później - w październiku i listopadzie. Kwiat tarniny najlepiej zbierać od kwietnia do maja, w słoneczne dni i po opadnięciu rosy, wtedy mają barwę kremową (zawilgocone podczas suszenia ciemnieją). Suszy się je w temperaturze 35 stopni lub na słońcu, przy dużym przewiewie.
Ciemnogranatowe owoce śliwy tarniny posiadają niebieskawy nalot i są bardzo kwaśne, przez co nie nadają się do jedzenia na surowo. Cierpki smak tracą po przemrożeniu w zamrażalniku (po 12-24 godzinach). Najlepiej zbierać je w okresie jesiennym, tj. w październiku  i listopadzie, wówczas zawierają najbogatszy skład. Owoce tarniny są wykorzystywane do produkowania dżemów, kompotów, marmolad, galaretek, a także nalewek win i likierów. Przetworom nadają delikatny aromat i pikantny smak Trzeba pamiętać, że pestki tych owoców są trujące ze względu na występujący w nich cyjanowodór (kwas pruski), dlatego nie należy ich rozgryzać ani zgniatać. Samo połknięcie bez rozgryzania nie zagraża zdrowiu.
Owoce tarniny zawierają związki flawonowe (głównie antocyjany), które obniżają ciśnienie krwi, stężenie triglicerydów oraz LDL, czyli złego cholesterolu podwyższając jednocześnie stężenie dobrego cholesterolu, czyli HDL. Obniżają także ryzyko tworzenia się pajączków na nogach, podskórnych wybroczyn i zmian typowych dla cery naczynkowej. Uszczelniają również naczynia włosowate oraz ograniczają tworzenie się zakrzepów w naczyniach krwionośnych. Tym samym spożywanie owoców tarniny zapobiega tworzeniu się miażdżycy, a co za tym idzie - rozwojowi choroby niedokrwiennej serca, udarów mózgu czy zawałów serca.
W kosmetyce miąższ z tych owoców używany jest do sporządzania ściągających maseczek na twarz.

Jakie działanie mają kora, owoce i kwiaty tarniny?

W przypadku tarniny właściwości lecznicze ma zarówno kora, owoce, jak i jej kwiaty. Odwar z kory dzięki właściwościom przeciwzapalnym i ściągającym może być stosowany jako płukanka do ust lub dziąseł w stanach zapalnych. Wystarczy jedną łyżkę kory tarniny wrzucić do garnka, zalać ją szklanką wody i gotować przez trzy minuty, następnie odcedzić i przestudzić.
Owoce tarniny ze względu na zawarte w nich garbniki znajdują zastosowanie przy dolegliwościach żołądkowych, takich jak przedłużająca się biegunka, ale wykazują też właściwości przeczyszczające. Garbniki po zetknięciu z błoną śluzową jelit tworzą swego rodzaju nieprzepuszczalną otoczkę i tym samym chronią przed substancjami, które wywołują biegunki. Spowalniają też ruchy robaczkowe jelit, działają przeciwzapalnie i antybakteryjnie, bo garbniki wiążą się z bakteriami neutralizując ją. Nie ma przeciwdziałań do stosowania tarniny u dzieci oraz u osób w podeszłym wieku w przypadku wystąpienia przewlekłych nieżytów żołądka oraz jelit.
Jeśli chodzi o kwiaty tarniny zawierają one między innymi flawonoidy, pektyny, garbniki, cukry, sole mineralne (głównie potas) oraz witaminę C. Mają one działanie moczopędne i rozwalniające. Odwar z kwiatów (1/2 łyżeczki suszonych owoców na 1 szklankę wody) łagodzi stany zapalne dróg moczowych. Fitoterapeuci zalecają ich stosowanie pomocniczo kiedy pojawia się ból pęcherza moczowego, jak również w leczeniu stanów zapalnych nerek i cewki moczowej, co więcej - w leczeniu kamicy moczowej.
W medycynie ludowej kwiaty tarniny stosuje się jako lek oczyszczający krew, zawartość flawonoidów przyśpiesza usuwanie zbędnych produktów przemiany materii wraz z moczem. Napar ma właściwości detoksykacyjne, dlatego polecany jest przy różnego rodzaju dietach oczyszczających.
Z przemrożonych owoców tarniny (stosuje się także świeże lub suszone owoce) można przyrządzać wyśmienite nalewki, które są sposobem na zatrzymanie cennych właściwości i smaku tych owoców na dłużej. Owoce zalewa się w słoju spirytusem i wodą z cukrem, a następnie odstawia w ciemne i chłodne miejsce na okres około czterech miesięcy. Tarninówka, czyli nalewka z owoców tarniny zachowuje wszystkie ich właściwości lecznicze. Jej wykonanie pomaga uzyskanie cennego preparatu leczniczego dającego ukojenie w bólu żołądka, biegunkach, schorzeniach pęcherza moczowego i moczowodów oraz osłabieniu mięśni zwieraczy.
Nie ma żadnych przeciwwskazań do stosowania przetworzonych owoców tarniny. Z oczywistych względów przetwory zawierające alkohol nie powinny być podawane dzieciom, kobietom w ciąży oraz karmiącym.

Źródła:

  • Bugała W., Drzewa i krzewy dla terenów zieleni, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne; Warszawa 1991; 344-346
  • Grochowski W., Uboczna produkcja leśna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe; Warszawa 1990; 45-47
  • Kwaśniewska J., Mikołajczyk K., Wszyscy zbieramy zioła, Herbapol; Wydawnictwa Akcydensowe; Warszawa 1983; 122-124