Jakie mogą być przyczyny biegunki i jak sobie z nimi radzić?

Biegunka należy do najczęściej występujących dolegliwości i dotyczy każdej grupy wiekowej. Najbardziej niebezpieczna jest dla niemowląt i małych dzieci. Najważniejszym elementem postępowania w biegunce jest zapobieganie odwodnieniu, terapia infekcji przewodu pokarmowego oraz skrócenie czasu trwania biegunki. Dowiedz się jak sobie radzić z biegunką i jak ją łagodzić.

Biegunka – przyczyny

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z biegunką (rozwolnieniem) mamy do czynienia, gdy oddawane są co najmniej 3 luźne lub wodniste stolce na dobę. Biegunka trwająca poniżej 14 dni to biegunka ostra, od 14 do 30 dni przetrwała, a powyżej 30 dni przewlekła. Najczęstszą przyczyną biegunek są infekcje bakteryjne (Escherichia coli, Salmonella spp., Shigella spp., Campylobacter jejuni), wirusowe (norowirus, rotawirus), pasożytnicze (Giardia lamblia, Entamoeba histolytica) lub grzybicze przewodu pokarmowego. Biegunki mogą być również konsekwencją zatruć pokarmowych (intoksykacje ), nietolerancji pokarmowych oraz alergii na produkty spożywcze. Często towarzyszą chorobom, które prowadzą do zaburzeń trawienia (zespół utraty kwasów żółciowych, stan po resekcji żołądka, zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki, SIBO) i wchłaniania ( celiakia, niedobór laktazy, choroba Whipple'a, sprue tropikalna), przewlekłym stanom zapalnym jelit, nowotworom jelita grubego, zaburzeniom hormonalnym ( nadczynność tarczycy, wipoma, rakowiak, gastrinoma), nieswoistym zapaleniom jelit (choroba Leśniowskiego – Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) oraz gdy wystąpi zespół jelita drażliwego. Wśród przyczyn biegunek można też wyróżnić: działanie niepożądane leków (najczęściej antybiotyków, ale także środków przeczyszczających, moczopędnych czy cytostatyków), stres, nerwicę, lęk, dietetyczne produkty spożywcze oraz słodycze zawierające sorbitol, mannitol lub ksylitol. Przyczyną biegunki przewlekłej rzadko jest zakażenie przewodu pokarmowego. Biegunka podróżnych, dotycząca najczęściej osób podróżujących do krajów egzotycznych, spowodowana jest przeważnie wieloczynnikowo przez czynniki infekcyjne, stres związany z podróżą, spożywanie potraw inaczej przyprawionych i przygotowanych, przegrzanie i wysiłek fizyczny.

Biegunka w ciąży

Biegunka dotyka około 34% kobiet w ciąży. Jej przyczyny są takie same jak w przypadku pozostałych osób, jednak do najczęstszych należą: błędy dietetyczne, leki, zaostrzenie zespołu jelita drażliwego oraz zakażenia wirusowe i bakteryjne. Zazwyczaj dolegliwości trwają krótko oraz podlegają samoograniczeniu, co sprawia, że biegunka nie wymaga diagnostyki ani specjalistycznego leczenia. Tak jak w pozostałych przypadkach kluczowe jest nawodnienie oraz odpowiednia dieta. Jeśli natomiast biegunka przedłuża się konieczne jest przeprowadzenie badania mikrobiologicznego pozwalające na wprowadzenie leczenia celowanego.

Biegunka u dziecka

W przypadku dzieci biegunką ostrą nazywa się stan, w którym dziecko karmione sztucznie oddaje ponad 3 stolce na dobę lub 1 stolec płynny z domieszką śluzu, krwi i ropy. U niemowląt karmionych piersią wydalanie 3 i więcej luźnych stolców jest zjawiskiem fizjologicznym. WHO zaleca u dzieci z biegunką przetrwałą suplementację magnezu, miedzi, witaminy A i kwasu foliowego. Badania wskazują także, że podawanie probiotyków: Sacharomyces boulardi, Lactobacillus reuteri, Lactobacillus rhamnosus GG i Lactobacillus acidphilus skraca biegunkę o 1 dzień oraz ją łagodzi. Biegunka u dzieci stanowi jedną z 10 pierwszych przyczyn zgonów dzieci poniżej 4 roku życia. Jest tym bardziej niebezpieczna im dziecko jest młodsze. Wskazanie do badania lekarskiego dzieci poniżej 3 roku życia, u których wystąpiła biegunka, stanowi: wiek poniżej 2 miesiąca życia, ciężka choroba przewlekła, przedłużające się wymioty, duża objętość stolców biegunkowych oraz objawy ciężkiego odwodnienia. Około 40 – 50% wszystkich biegunek ostrych u dzieci spowodowanych jest przez rotawirusy. Przy biegunkach wirusowych dziecko jest osłabione, apatyczne, ma także zimne ręce i nogi. Z kolei charakterystycznym dla biegunek bakteryjnych jest obecność krwi w stolcu i wzrost temperatury ciała nawet powyżej 38 stopni Celsjusza.

Dieta przy biegunce

Przy biegunce zalecana jest dieta łatwostrawna z produktami o działaniu zapierającym: ryż gotowany na wodzie, tarte jabłko, chudy rosół z rozdrobnionym mięsem, z kaszą kukurydzianą, płatkami ryżowymi, kisiel z czarnych jagód, marchew z mięsem, dynia. Zalecane są produkty białkowe takie jak: drób, mięso, jaja, sery twarogowe i jogurt. Źródłem węglowodanów poza ryżem mogą być: makaron, produkty mączne, ziemniaki, kasze. Warzywa powinny być podawane w formie gotowanej i rozdrobnionej. Szczególnie wskazane są warzywa i owoce bogate w pektyny: marchew, dynia, banany, jabłka. Przeciwwskazane jest białe pieczywo, produkty zawierające dwucukry (laktoza, sacharoza) oraz cukry proste (glukoza, fruktoza), ponieważ mogą nasilać biegunkę. Ich źródłem są: słodkie mleko, cukier buraczany, miód, dżemy wysokosłodzone, słodycze, słodzone soki i napoje. Nie należy też jeść warzyw wzdymających: kapustnych, cebuli, czosnku, suchych nasion roślin strączkowych. Niewskazane jest stosowanie ostrych przypraw, potraw ciężkostrawnych, smażonych, kawy, herbaty. U dzieci dieta bezlaktozowa skraca czas trwania ostrej biegunki. Zaleca się spożywanie posiłków o mniejszej objętości, ale częściej. Jeśli przyczyną biegunki jest nietolerancja laktozy należy ją z diety wykluczyć.

Sposoby na rozwolnienie

Pierwszym i najważniejszym elementem leczenia biegunek jest nawadnianie. Zalecane są płyny zawierające sole mineralne oraz glukozę o niskiej osmolarności. Dostępne są gotowe płyny, ale równie dobrze można samodzielnie przygotować taki roztwór, wystarczy do 1 litra przegotowanej i ostudzonej wody dodać płaską łyżeczkę soli i 8 płaskich łyżeczek cukru. W większości przypadków ostrej biegunki do utrzymania odpowiedniego nawodnienia i poziomu elektrolitów wystarczy spożywanie wody, soków, lekkostrawnych zup, napojów izotonicznych oraz krakersów. Leczenie biegunki w dalszej kolejności obejmuje odpowiednią dietę oraz podawanie probiotyków, leków zapierających, przeciwdrobnoustrojowych (w przypadku biegunek infekcyjnych, poza biegunkami o podłożu wirusowym. Wskazuje się również korzystny wpływ suplementacji cynkiem, zwłaszcza u dzieci dlatego też przy biegunkach WHO zaleca ją dzieciom poniżej 5 roku życia. Biegunkę pomagają też łagodzić napary z: koperku, owoców borówki czernicy, czarnej jagody, ziela bukwicy lekarskiej, liści jeżyny fałdowanej, mięty czy rumianku.

Biegunka a koronawirus

Biegunka może być jednym z objawów zakażenia koronawirusem SARS – CoV – 2. Jej przyczyny nie są do końca znane, prawdopodobnie infekcja wirusem powoduje zmianę przepuszczalności jelit prowadząc do pogorszenia wchłaniania składników odżywczych w jelitach. Infekcja koronawirusem SARS – CoV – 2 może również zwiększać ryzyko zapalenia jelit. Średnio biegunka w przebiegu zakażenia koronowirusem trwa 4 dni. Według statystyk biegunka towarzyszy częściej przy zakażeniu SARS – CoV – 2 o ciężkim przebiegu. Przy wystąpieniu biegunki należy monitorować stopień nawodnienia i uzupełniać płyny oraz składniki mineralne. Przy zastosowaniu antybiotyków i leków przeciwwirusowych wskazane jest również wprowadzenie suplementacji probiotykami.

Źródła:

1. Krajewska J. Postępowanie w biegunkach. Lek w Polsce 2015; 25 (1): 6 – 12.
2. Wasielica – Berger J. Ostra biegunka. Gastroenterologia kliniczna 2018; 10 (1): 14 – 22.
3. Prystupa A. et al. Diagnostyka i leczenie pacjenta z przewlekłą biegunką w gabinecie lekarza rodzinnego. Medycyna ogólna 2010; 16; 1: 45 – 53.
4. Szczeklik A. Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2005.
5. Mach T., Szczeklik K. Algorytmy postępowania w ostrej biegunce infekcyjnej. Zakażenia XXI wieku 2008;1 (5): 245 – 252.
6. Sawiec P. et al. Postępowanie w ostrej biegunce u dzieci. Medycyna praktyczna – Pediatria 2014; 4: 1- 14.
7. Tylec – Osóbka E., Wojtuń S., Gil J. Podstawowe zasady postępowania w przebiegu chorób układu pokarmowego u kobiet w ciąży. Pediatr Med Rodz 2012; 8 (4): 315 – 323.
8. D'Amico F. et al. Diarrhea during COVID – 19 Infections: Pathogenesis, Epidemiology, Prevention and Managment. Clin Gastroenterol Hepatol. 2020; 18 (8): 1663 – 1672.