Zespół jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego jest przewlekłym zaburzeniem czynności przewodu pokarmowego, w szczególności jelita grubego, w którym ból brzucha związany jest ze zmianami rytmu wypróżniania. IBS obejmuje grupę objawów jelitowych, które z reguły współistnieją ze sobą. Symptomy różnią się między pacjentami nasileniem i czasem trwania. Niekiedy choroba może powodować uszkodzenie jelit, natomiast nie przyczynia się do zwiększenia ryzyka wystąpienia nowotworów przewodu pokarmowego.

Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą (ang. Irritable Bowel Syndrome - IBS) dotyka coraz więcej osób. Szacuje się, że w Polsce może chorować ok. 10 procent populacji, z czego zespół jelita drażliwego dwukrotnie częściej występuje u kobiet. Choroba objawia się w wieku nastoletnim albo przed 40. rokiem życia, a jej przyczyna jest do  tej pory nieznana medycynie. Niektóre osoby z IBS mają jedynie dyskretne objawy, jednak u części pacjentów są to silne dolegliwości zakłócające codzienne funkcjonowanie.

Objawy są różnorodne. Do najczęstszych objawów ze strony przewodu pokarmowego zalicza się:

• bóle brzucha o różnym nasileniu;
• bolesne skurcze jelit;
• wzdęcia i gazy;
• zaparcia;
• biegunkę.

Zespół jelita drażliwego – gdzie boli? Ból brzucha, stały lub nawracający, w przypadku IBS pojawia się głównie w podbrzuszu oraz lewej dolnej części brzucha. Wielokrotnie zdarza się, że u chorych z IBS zdarzają się epizody zaparć, jak i biegunek. Objawy w postaci wzdęć i gazów zazwyczaj ustępują po wypróżnieniu. Na podstawie dominujących objawów i wyglądu stolca wyróżnia się postaci: z biegunką, z zaparciem, mieszaną i nieokreśloną.

Objawy jelita drażliwego nie zawsze są stałe, mogą występować epizodycznie lub przebiegać z okresami remisji i zaostrzeń. W przypadku gdy wystąpią inne, niepokojące objawy  konieczna jest pilna wizyta u specjalisty, jakim jest gastrolog.

Wzmożone objawy jelita wrażliwego mogą występować zarówno w trakcie miesiączki, jak i ciąży. Z kolei osłabienie symptomów obserwuje się u kobiet w okresie menopauzy. Objawy IBS u mężczyzn są identyczne jak u kobiet, jednak o wiele mniej mężczyzn zgłasza je i próbuje leczyć.

Pacjenci z zespołem jelita drażliwego ból określają jako skurcze. Skurczom mogą towarzyszyć też poniższe doświadczenia:

Chociaż istnieje wiele sposobów leczenia zespołu jelita drażliwego, dokładna przyczyna IBS jest nieznana. Wśród możliwych czynników wymienia się nadmiernie wrażliwą okrężnicę oraz układ odpornościowy. Choroba może być też wywołana wcześniejszą infekcją bakteryjną w przewodzie pokarmowym. Zróżnicowane przyczyny utrudniają zapobieganie wystąpieniu schorzenia. Fizyczne procesy związane z zespołem jelita drażliwego mogą się różnić, a należą do nich:

• spowolnione lub spastyczne ruchy jelita grubego, powodujące bolesne skurcze;
• nieprawidłowy poziom serotoniny w okrężnicy, wpływający na ruchliwość i ruchy jelit;
• łagodna celiakia, która uszkadza jelita, powodując objawy IBS;
• ilościowe i jakościowe zaburzenia mikrobioty jelitowej– u osób z IBS występuje wyższe ryzyko  pojawienia się zespołu rozrostu bakteryjnego SIBO - zespołu objawów klinicznych związanego z obecnością zwiększonej liczby bakterii w jelicie cienkim.

Dla wielu osób kluczem do opanowania objawów IBS jest unikanie czynników wywołujących. U części osób niektóre pokarmy, a także stres i lęk mogą wyzwolić symptomy schorzenia.

 

Sposób żywienia nie jest bezpośrednią przyczyną choroby, jednak niektóre pokarmy mogą nasilać objawy. To bardzo indywidualna sprawa, dlatego pomocne jest prowadzenie dzienniczka jedzenia, aby wykryć, które produkty mogą wpływać negatywnie. Warto też wyrobić sobie mechanizmy unikania, na ile to możliwe, sytuacji stresowych i lękowych.

Perystaltyka jelit jest w znacznym stopniu kontrolowana przez układ nerwowy. Pojawiający się stres może mieć wpływ na autonomiczny układ nerwowy, powodując tym samym nadmierną aktywność układu pokarmowego. Chorzy na zespół jelita drażliwego częstą są podatni nawet na nieznaczne zakłócenia układu pokarmowego. Uważa się również, że na IBS wpływa układ immunologiczny.

Nie wszyscy pacjenci z IBS mają problemy z wagą. Potencjalnie jednak choroba może prowadzić do utraty wagi, jeśli chory nie je wystarczająco dużo, aby utrzymać swoją wagę. W przypadku, gdy biegunka jest jednym z symptomów, ogranizm może nie dostawać wszystkich składników odżywczych, w wyniku czego waga może się zmniejszyć.

IBS z biegunką jest specyficznym rodzajem zespołu jelita drażliwego. Wpływa głównie na jelito grube. Typowymi objawami są częste rytmy wypróżnień  i nudności. W biegunce stolce są wodniste lub półpłynne (maziste), rzadko o zwiększonej objętości; częstsze wypróżnienia, poprzedzone dość gwałtownym parciem, występują po posiłkach, stresie psychicznym i w godzinach porannych.

Ten rodzaj IBS zazwyczaj dotyka młodzież i osób dorosłych w średnim wieku. Stolce występują rzadko, są twarde a po oddaniu stolca często ma się uczucie niepełnego wypróżnienia.

Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego. Lekarz diagnozę stawia przede wszystkim na podstawie objawów. Przy diagnostyce zespołu jelita drażliwego można podjąć dodatkowe kroki, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny występowania symptomów typowych dla choroby:

• zaproponować określoną dietę, ograniczającą produkty, aby wykluczyć alergie pokarmowe;
• zbadać próbkę kału, aby wyeliminować choroby pasożytnicze;
• przeprowadzić badania krwi w celu wykluczenia celiakii;
• wykonać kolonoskopię.

Zespół jelita drażliwego – badania. Badanie endoskopowe wykonuje się tylko wtedy, gdy lekarz podejrzewa, że objawy są wywoływane przez zapalenie okrężnicy, zapalną chorobę jelit (choroba Crohna) lub nowotwór.

Zespół jelita drażliwego leczenie. Leczenie zespołu jelita drażliwego składa się z:

 

• farmakoterapii objawowej (łagodzenie objawów lekami przeciwzaparciowymi, przeciwbiegunkowymi, rozkurczowymi);
• antybiotykoterapii (rafaksymina w połączeniu z probiotykami służącymi poprawie składu flory bakteryjnej jelit);
• wsparcia psychologicznego i psychiatrycznego,
• diety.

 

Jeśli chodzi o korzystne szczepy bakterii, stosuje się głównie Bifidobacterium bifidum, Saccharomyces boulardii, Lactobacillus rhamnosus GG, które wspomagają zmniejszenia bólów brzucha i gazów.

 

Wspomniane wsparcie psychologiczne i psychiatryczne to bardzo ważny aspekt leczenia. Jeżeli stwierdza się, że leczenie objawowe nie jest w pełni skuteczne, stosuje się trójcykliczne leki przeciwdepresyjne lub inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny. Dodatkowo pacjent powinien skorzystać z pomocy psychoterapeuty, aby nauczyć się metod radzenia sobie ze stresem czy lękiem towarzyszącym tej chorobie. 

Nie ma postępowania, które pozwoliłoby na całkowite wyleczenie zespołu jelita drażliwego. Dolegliwości często powracają nawet przez całe życie.

W niektórych przypadkach zmiany w diecie mogą znacznie pomóc złagodzić objawy IBS. Ponieważ każdy pacjent indywidualnie przechodzi chorobę, należy dobrać odpowiednie pokarmy. Zarządzanie dietą może zająć trochę czasu, ale bez wątpienia jest warte wysiłku. W przypadku występowania zespołu jelita drażliwego polecana jest współpraca ze specjalistą, jakim jest dietetyk.

Zespół jelita drażliwego - czego nie jeść? Zmiany w ilości lub całkowite wyeliminowanie niektórych produktów z jadłospisu, takich jak nabiał, smażone potrawy, cukry złożone może pomóc w zmniejszeniu dokuczliwych symptomów.

Bardzo ważne przy IBS jest dostarczania błonnika pokarmowego, który zawiera dwie frakcje: rozpuszczalną i nierozpuszczalną w wodzie. Do rozpuszczalnej należą pektyny, gumy, śluzy, betaglukan, inulina. Wpływa ona na spowolnienie pasażu treści pokarmowej przez jelita i złagodzenie ogólnych objawów IBS, nie tylko zaparć.

Jeśli chodzi o zależność zespół jelita drażliwego – zioła, zaobserwowano, że zastosowanie przypraw i ziół np. imbiru, mięty pieprzowej, kolendry czy melisy lekarskiej może łagodzić dolegliwości. Chodzi tu szczególnie o olejki z nich wyekstrahowane, bo te posiadają działanie wspomagające w leczeniu zespołu jelita drażliwego.

Kawa a zespół jelita drażliwego. Kawa może przyspieszać perystaltykę jelit, u części osób odpowiada za efekt przeczyszczający. Kofeina może podrażniać śluzówkę jelita, więc część chorych na IBS może odczuwać nieprzyjemne objawy po spożyciu kawy, w tym może pojawić się niestrawność lub ból brzucha. Niemniej jednak kawa rozpuszczalna czy espresso nie posiadają FODMAPs w nadmiernych ilościach. W przypadku zespołu jelita drażliwego sugeruje się więc ograniczenie spożycia kawy do jednej filiżanki dziennie oraz stosowanie mleka niskolaktozowego oraz napojów roślinnych o niskiej zawartości FODMAPs.

Jeśli podjęte środki zaradcze w postaci zmiany stylu życia i diety są nieskuteczne, to lekarz może zlecić stosowanie leków. Należy podkreślić, że nie ma jednego skutecznego leku na jelito drażliwe. Niektóre lekarstwa działają na wszystkie objawy IBS, natomiast inne koncentrują się na wybranych dolegliwościach. Przyjmuje się, że leczenie farmakologiczne można rozpatrywać w dwóch kategoriach:

• leczenie narządów wewnętrznych, mające na celu złagodzenie bólu brzucha (leki przeciwskurczowe) lub zaburzenie czynności jelit (środki przeciwbiegunkowe i wypełniające);
• leczenie ośrodkowe (leki przeciwdepresyjne, hipnoterapia, psychoterapia) skierowane do pacjentów ze współistniejącym zaburzeniem afektywnym.