Padaczka - przyczyny, objawy i pierwsza pomoc dla chorego

Padaczka to choroba, której pierwsze opisy widnieją już około 4000 lat temu, w źródłach znalezionych na terenie starożytnej Mezopotamii. Początkowo uznawana była za objaw opętania przez złe duchy i dopiero Hipokrates stwierdził, że przyczyną schorzenia są zaburzenia funkcji mózgu. Na przestrzeni lat zmieniały się hipotezy dotyczące jej podłoża oraz sposobów leczenia. Obecnie na całym świecie żyje około 50 milionów chorych na padaczkę. Występuje ona u ludzi wszystkich ras, na wszystkich szerokościach geograficznych i stanowi jedną z najczęstszych chorób neurologicznych.

Padaczka - przyczyny

Padaczka nie jest jednorodną chorobą ale grupą zaburzeń funkcjonalnych mózgu, toteż przyczyny jej występowania są różnorodne. Mechanizm powstawania napadów padaczkowych związany jest z nieprawidłową aktywnością bioelektryczną mózgu generowaną przez grupy nadmiernie pobudliwych neuronów tzw. ogniska padaczkowe. Ognisko takie jest zdolne do okresowego wywoływania intensywnych wyładowań elektrycznych, które przechodzą na sąsiednie rejony mózgu i zaburzają ich funkcję. W zależności od umiejscowienia ognisk i natężenia ich aktywności obserwuje się różne rodzaje napadów padaczkowych. Jednakże przyczyna ich powstawania zostaje zidentyfikowana jedynie u 1/3 pacjentów. W tej grupie padaczka najczęściej jest wywołana przez przebyte urazy głowy, także powstałe w życiu płodowym i okołoporodowe. Do częstych przyczyn należą także choroby naczyniowe mózgu takie jak udary krwotoczne czy tętniaki, nowotwory zlokalizowane wewnątrzczaszkowo, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, zapalenie mózgu i opon mózgowych, a także działanie toksyn, m.in. alkoholu etylowego.

Padaczka – rodzaje

Istnieją różne klasyfikacje padaczek uzależnione od etiologii, wieku w którym rozpoczęły się dolegliwości, rodzaju występujących napadów czy też położenia ogniska w mózgu i lokalizacji patologicznych wyładowań elektrycznych. Klasyfikacji dokonuje się na podstawie wywiadu z pacjentem i jego najbliższymi, badania ogólnego i neurologicznego, badań obrazowych mózgu i badania elektroencefalograficznego (EEG) rejestrującego aktywność bioelektryczną mózgu. Według rodzaju napadów wyróżniamy padaczki o ogniskowym początku, w których nieprawidłowe wyładowania umiejscowione są wyłącznie w jednej półkuli mózgu i uogólnione, kiedy patologiczna aktywność elektryczna dotyczy obu półkul jednocześnie. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie początku napadu mówimy o padaczce o nieustalonym początkuNiekiedy  u pacjentów z napadami o ogniskowym początku  może dochodzić do wtórnego uogólnienia napadów. Osoby z rozpoznaną padaczką wymagają monitorowania przebiegu choroby i powinny znajdować się pod stałą opieką neurologiczną.  

Padaczka - objawy

Chociaż padaczka kojarzy się najczęściej z uogólnionym napadem drgawkowym, znaczna część pacjentów nigdy go nie doświadcza. Obraz napadu padaczkowego może być bardzo różnorodny, opisano około 40 rodzajów napadów klasyfikowanych na podstawie obrazu klinicznego i badania EEG 
Napady ogniskowe , zlokalizowane w jednej półkuli mózgu mogą obejmować ośrodki ruchowe powodując zaburzenia w reprezentowanej przez nie okolicy ciała np. mimowolny zwrot głowy czy drżenie ręki. Podrażnienie ośrodków czuciowych wywołuje objawy takie jak drętwienie, ból, mrowienie, zaburzenia wzrokowe, słuchowe, smakowe i węchowe. Ponadto mogą występować objawy wegetatywne np. pocenie się, ślinienie czy przyspieszenie czynności serca, a także psychiczne – wrażenie zniekształcenia otaczającego świata, czy możliwości obserwacji własnego ciała z zewnątrz. Napady ogniskowe mogą przebiegać z zachowaną świadomością lub z jej zaburzeniami. Kontakt z pacjentem z zaburzoną świadomością jest utrudniony lub zupełnie niemożliwy, może on sprawiać wrażenie „zamrożonego” lub wykonywać powtarzalne czynności np. żucie czy poruszanie ustami.

Napady uogólnione umiejscowione w obu półkulach mogą przebiegać bez drgawek przyjmując postać utraty świadomości ze znieruchomieniem, albo nagłej utraty napięcia mięśni i upadku. Upadki są szczególnie niebezpieczne, ponieważ często prowadzą do poważnych urazów. Inny rodzaj zmian uogólnionych to napady miokloniczne polegające na drgawkach oraz szarpnięciach mięśni rąk lub nóg. Miolonie mogą być również objawem padaczki ogniskowej. Najcięższym przebiegiem charakteryzują się uogólnione napady toniczno – kloniczne, rozpoczynające się utratą świadomości, upadkiem i wyprężeniem ciała, po którym następują drgawki. Nierzadko dochodzi do przygryzienia języka i mimowolnego oddania moczu. Napad trwa około 3 minut, a po jego ustąpieniu pacjent odzyskuje świadomość, najczęściej jest splątany i senny. 

Padaczka - pierwsza pomoc

Osoba, która doznaje napadu padaczkowego wymaga udzielenia pierwszej pomocy. Jeżeli napad jest ogniskowy, szczególnie z towarzyszącymi zaburzeniami świadomości należy usunąć z otoczenia chorego przedmioty, które mogą okazać się niebezpieczne np. noże czy włączone urządzenia elektryczne. Po napadzie pacjent może być splątany, przestraszony albo zawstydzony obecnością objawów, dlatego należy zapewnić mu wsparcie i bezpieczne miejsce do odpoczynku.

Pierwsza pomoc w uogólnionym napadzie kliniczczno – tonicznym polega na ochronie chorego przed urazami poprzez usunięcie przedmiotów mogących mu zagrażać, a także zabezpieczeniu przed urazami głowy. W tym celu można ułożyć głowę pacjenta na własnych kolanach lub podłożyć pod nią np. poduszkę, plecak czy zwinięty koc, tak aby nie uderzała o podłoże w czasie drgawek. Nie wolno wkładać żadnych przedmiotów do ust chorego ani unieruchamiać go na siłę. Przedłużająca się utrata świadomości, a także pojawienie się kolejnego napadu drgawkowego świadczy o możliwości rozwoju stanu padaczkowego, stanowiącego bezpośredni zagrożenie życia. Taki pacjent wymaga pilnej hospitalizacji, dlatego należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.

Źródła:

1. Lewis P. Rowland, Timothy A. Pedley. Neurologia Meritta. Wrocław, 2012. Elsevier Urban & Partner. ISBN: 978-83-7609-531-8
2. Wojciech Kozubski, Paweł Liberski. Neurologia. Tom 2. Warszawa 2016. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. ISBN: 978-83-200-4535-2
3. Konrad Rejdak, Rafał Rola, Maria Mazurkiewicz-Bełdzińska i wsp. Diagnostyka i leczenie padaczki u osób dorosłych — rekomendacje Polskiego Towarzystwa Neurologicznego. Polski Przegląd Neurologiczny 2016; 12 (1): 15–27
4. Ettore Beghi, Giorgia Giussani, Josemir W Sander. The natural history and prognosis of epilepsy. Epileptic Disord. 2015 Sep;17(3):243-53. doi: 10.1684/epd.2015.0751. 
5. Alison M Pack. Epilepsy Overview and Revised Classification of Seizures and Epilepsies. Continuum (Minneap Minn). 2019 Apr;25(2):306-321. doi: 10.1212/CON.0000000000000707.