Atopowe zapalenie skóry - przyczyny, objawy, leczenie

Dynamika wzrostu zachorowań na atopowe zapalenie skóry wzrosła na przełomie ostatnich lat. Atopowe zapalenie skóry to przewlekła i nawrotowa choroba zapalna powierzchni skóry, która może pojawiać się w różnych miejscach - na owłosionej skórze głowy, dłoniach, kolanach i innych częściach ciała. Często towarzyszy jej występowaniu świąd skóry. Może współistnieć z innymi chorobami atopowymi. Jest konsekwencją złożonych interakcji genetyczno – epigenetyczno – środowiskowo – immunologicznych z nakładającym się defektem bariery naskórkowej. Objawy choroby mogą znacząco obniżać jakość życia osób z atopowym zapaleniem skóry oraz ich rodzin. Dlatego ważna jest jej profilaktyka, jak również leczenie od najwcześniejszych stadiów choroby. Czym jest AZS, jaka jest odpowiednia pielęgnacja skóry, czy stosowanie leków immunosupresyjnych pozwoli weliminować swędzenie skóry i inne objawy u chorych na atopowe zapalenie skóry - o tym w poniższym artykule.

Czym jest atopowe zapalenie skóry?

Zgodnie z definicją atopowe zapalenie skóry (czyli AZS) jest przewlekłą i nawrotową zapalną chorobą skóry, która rozpoczyna się przeważnie we wczesnym dzieciństwie. AZS jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym. W przebiegu AZS komórki ludzkiej skóry atakowane są przez nasze własne komórki odpornościowe w kontakcie z czynnikami prowokującymi jakimi mogą być detergenty, perfumy czy alkohol. Choroby tego typu mają podłoże w mutacjach genetycznych komórek skóry, w przypadku AZS dochodzi do upośledzenia mechanizmów obronnych i naprawczych naskórka.

Przyczyny i rozwój atopowego zapalenia skóry

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą w przebiegu której rolę odgrywają czynniki immunologiczne oraz niealergiczne. Dziedziczeniu podlega wyłącznie predyspozycja do wystąpienia atopii, która modyfikowana jest przez czynniki środowiskowe. Atopowe zapalenie skóry uwarunkowane jest nieprawidłową reakcją układu odpornościowego.

Atopowe zapalenie skóry – objawy u dzieci i dorosłych

Objawy atopowego zapalenia skóry to przede wszystkim egzema, czyli zmiany o charakterze zapalnym, z towarzyszącym pękaniem skóry oraz często również z krwawieniem z uszkodzonego naskórka. Dla przykładu AZS na dłoniach może obejmować zaczerwienienie, łuszczenie się skóry, a nawet lekką opuchliznę. Zmiany atopowe zapalenia skóry występujące u każdego chorego to świąd, suchość skóry oraz przewlekły przebieg choroby.  Pozostałe objawy zależnie są od wieku.
Atopowe zapalenie skóry u dzieci. U małych dzieci najwcześniej pojawia się suchość oraz szorstkość skóry, następnie zmiany rumieniowo – złuszczające w okolicy twarzy, które stopniowo rozszerzają się na szyję oraz tułów. Między 1 a 2 rokiem życia zmiany skórne dotyczą najczęściej zgięć stawowych (głównie łokciowych, podkolanowych, nadgarstkowych, skokowych i fałdu szyjnego). Ponadto atopowe zapalenie skóry od okresu niemowlęcego do 2 roku życia charakteryzuje się ostrym stanem zapalnym, zmianami grudkowo – wysiękowymi obficie sączącymi i łatwo ulegającymi wtórnemu nadkażeniu.
Atopowe zapalenie skóry – jak wygląda u dzieci starszych? U dzieci do 12 roku życia atopowe zapalenie skóry manifestuje się: suchą skórą, zmianami rumieniowo – grudkowymi typu wypryski, które przechodzą stopniowo w wykwity z lichenizacją (pogrubienie i szorstkość skóry). Zmiany są dobrze odgraniczone, o charakterze pieniążkowatym. W tym okresie może występować forma ograniczona, w przypadku której zmiany zlokalizowane są w dołach podkolanowych, łokciowych, na  twarzy i odsiebnych częściach kończyn, oraz formę uogólnioną – zmiany mogą występować we wszystkich okolicach ciała. AZS u dorosłych oraz młodzieży powstają nacieki zapalne ze znaczną lichenizacją (zliszajowacenie), zmiany przewlekłe są nieostro odgraniczone z przewagą lichenizacji, mogą być też rozsiane i zlokalizowane we wszystkich okolicach ciała, a u osób do 30 – 40 roku życia występują przede wszystkim w zgięciach stawowych.

Atopowe zapalenie skóry – czynniki nasilające chorobę

Do czynników mogących nasilać atopowe zapalenie skóry należą: alergeny, defekt bariery naskórkowej, stres, zanieczyszczenie środowiska, czynniki klimatyczne, gospodarka hormonalna, tytoń, czynniki drażniące oraz mikroorganizmy. Atopowe zapalenie skóry u niemowląt i małych dzieci z azs atopowe zapalenie skóry najczęściej wiąże się z alergią na białka mleka krowiego i jaja kurze, natomiast u dzieci starszych, młodzieży i osób dorosłych z uczuleniem na alergeny zwierzęce i powietrznopochodne.  

Leczenie atopowego zapalenia skóry

Podstawę leczenia stanowi odpowiednia kosmetyka i pielęgnacja specjalnie przeznaczonymi do tego typu skóry kosmetykami. Bardzo ważne jest jej systematyczne nawilżanie i natłuszczanie.  Zawsze w celu postawienia diagnozy oraz wyboru sposobu leczenia należy udać się do specjalisty, jakim jest dermatolog oraz dermatolog dziecięcy.
U dzieci między 6. miesiącem życia a 10. rokiem życia w leczeniu ciężkiej postaci atopowego zapalenia skóry stosuje się mokre opatrunki, składające się z dwóch warstw: mokrej i suchej. Postać średnio nasilona atopowego zapalenia skóry dziecka jest wskazaniem do zastosowania glikokortykosteroidów miejscowych, które są elementem miejscowej terapii przeciwzapalnej. W wielu przypadkach stosuje się leki przeciwhistaminowe. Leczenie może się również odbywać przy wykorzystaniu stosowanych miejscowo leków immunomodelujących. Przy nadkażeniu bakteryjnym konieczna jest terapia przeciwinfekcyjna. W przypadku braku skuteczności leczenia miejscowego podejmowane jest leczenie systemowe oraz fototerapia. U pacjentów z udokumentowaną IgE – zależną alergią na alergeny powietrznopochodne wykorzystuje się immunoterapię swoistą. Ponadto możliwe jest też zastosowanie leczenia biologicznego za pomocą przeciwciał i antagonistów TNF – g. W przypadku potwierdzenia alergii na składniki żywności niezbędne jest wprowadzenie odpowiedniej diety. Wbrew pozorom korelacja atopowe zapalenie skóry a dieta ma bardzo duże znaczenie w leczeniu. Badania wskazują również na korzystny wpływ probiotyków na przebieg atopowego zapalenia skóry. Stosowana jest również światłoterapia, która daje bardzo dobre rezultaty w leczeniu skóry z AZS. Światło posiada właściwości biostymulujące, które stymuluje światłoczułe struktury wewnątrzkomórkowe, odbudowuje uszkodzone tkanki, likwiduje stany zapalne, a co więcej przyspiesza gojenie ran, uśmierza ból oraz działa wirusobójczo.

Atopowe zapalenie skóry – profilaktyka

Atopowe zapalenie skóry to choroba. Profilaktykę można podzielić na pierwotną oraz wtórną. Pierwsza podejmowana jest w sytuacji stwierdzenia w wywiadzie obciążenia atopią przy braku objawów klinicznych i obejmuje:

• karmienie piersią minimum 4 do 6 miesięcy;
• zakaz palenia tytoniu w ciąży;
• ograniczenie ekspozycji na silne alergeny powietrznopochodne (kurz domowy i zawarte w nim roztocza, pyłki roślin (traw, chwastów, drzew), sierść zwierząt, naskórek zwierząt, pleśnie);
• stosowanie probiotyków, które zapobiegają zakażeniom przewodu pokarmowego, utrzymują prawidłową florę bakteryjną, regulują motorykę, prawidłowo stymulują odpowiedź immunologiczną, ułatwiają produkcję IgA, działają prewencyjnie przeciwko chorobom alergicznym, produkują kwasy organiczne, obniżają pH treści pokarmowej, hamują rozwój bakterii chorobotwórczych o tworzą ścisłą pokrywę kosmków jelitowych.

Profilaktyka wtórna powinna zostać wprowadzona w przypadku zaobserwowania pierwszych objawów klinicznych atopowego zapalenia skóry. Należy wówczas: wprowadzić właściwą pielęgnację skóry, wyeliminować uczulające alergeny lub ograniczyć ekspozycję na nie i unikać czynników drażniących. W ramach unikania czynników drażniących zaleca się: unikanie ubrań wełnianych oraz szorstkich, pranie odzieży (również przed pierwszym użyciem) w odpowiednich środkach oraz obfite płukanie, zrezygnowanie z mydła na rzecz preparatów przeznaczonych do skóry atopowej, mycie ciała wodą o temperaturze ciała, wprowadzenie delikatnego osuszania skóry ręcznikiem, dbać o odpowiednią temperaturę i wilgotność w pomieszczeniach mieszkalnych, usunąć dywany, firany oraz tapicerowane meble, które gromadzą kurz, unikać sytuacji stresogennych, podejmować natychmiastową terapię infekcji grzybiczych, jak i bakteryjnych, a także eliminację konserwantów i wzmacniaczy smaku z pożywienia.

Pielęgnacja skóry atopowej

Najlepszy sposób na pielęgnację skóry atopowej to połączenie codziennej terapii emolientowej oraz właściwej pielęgnacji skóry z leczeniem przeciwzapalnym, a także unikanie kontaktu z prowokującymi alergenami i czynnikami drażniącymi. Prawidłowa pielęgnacja skóry jest niezwykle istotnym elementem terapii, ponieważ defekt bariery naskórkowej jest ważnym czynnikiem odpowiedzialnym za wywoływanie, zaostrzanie i podtrzymywanie zmian wypryskowych. Dlatego też nieodłącznym elementem jest stosowanie preparatów pomagających odtworzyć naturalną barierę skóry. Są to emolienty, czyli preparaty nawilżające i natłuszczające, które należy nakładać na skórę od 3 do 4 razy dziennie w celu redukcji świądu, nawilżenia skóry, ochrony przed nadkażeniem i zredukowania dawki glikokortykosteroidów miejscowych. Warto pamiętać, że zbyt częste i długie kąpiele z użyciem detergentów mogą prowadzić do nadmiernego wysuszenia skóry i podrażnień. W przypadku atopowego zapalenia skóry głowy środki myjące, szampony i wszelkie inne kosmetyki powinny charakteryzować się niskim pH ( zbliżonym do 5,5), możliwie najniższą zawartością barwników, środków zapachowych, konserwantów oraz innych dodatków. Kąpiele mogą być z dodatkiem koszyczków rumianku, który pomoże złagodzić dolegliwości AZS.

Źródła:

1. Millan M., Mijas J. Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, diagnostyka. Nowa Pediatr 2017; 21 (4): 114 – 122. 

2. Nowicki R. et al. Atopowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne terapeutyczne. Stanowisko ekspertów Sekcji Dermatologicznej Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Sekcji Alergologicznej polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Alergologia Polska 2016; 3: 18 – 28.

3. Nowicki R. J. et al. Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia. Przegl Dermatol 2019; 106: 354 – 371.

4. Nowicki R. J. et al. Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część II. Leczenie ogólne oraz nowe metody terapeutyczne. Przegl Dermatol 2019; 106: 475 – 485. 

5. Nowicki R. J. Najnowsze wytyczne diagnostyczno – terapeutyczne AZS. Konieczna zmiana dotychczasowego podejścia do leczenia. Lek w Polsce 2020; 30 (2): 6 – 8.