Choreoterapia, psychorysunek i ergoterapia - do czego służą warsztaty terapii zajęciowej?

Terapia zajęciowa to inaczej leczenie poprzez wykonywanie określonych zajęć. Wykorzystuje różne formy aktywności, aby przyspieszyć odzyskanie sprawności przez pacjenta bądź wyrobić u niego funkcje zastępcze, jeśli zmiany są nieodwracalne. Jest to jedna z form leczenia usprawniającego. Na czym dokładnie polega?

Na czym polega terapia zajęciowa?

Terapia zajęciowa polega na wykonywaniu określonych zajęć pod okiem terapeuty i przez niego zaleconych – w grupie lub indywidualnie. Jej celem jest poprawa sprawności, przywrócenie utraconych funkcji bądź wytworzenie nowych, zastępczych, u osób chorych (praktycznie ze wszystkimi schorzeniami i w każdym wieku), z różnymi dysfunkcjami, starszych oraz niepełnosprawnych, tak aby umożliwić im szybszy powrót do zdrowia bądź aktywności w życiu codziennym i zawodowym. Terapia obejmuje m.in. trening funkcji motorycznych, funkcji poznawczych, społecznych, ale też wsparcie emocjonalne i motywacyjne. Prowadzona jest przez wykwalifikowanego instruktora terapii zajęciowej (terapeutę zajęciowego), a aktywności i sposób prowadzenia są dobrane tak, aby zapewnić pacjentowi przywrócenie maksymalnego możliwego funkcjonowania w obszarze, w którym pojawiły się u niego dysfunkcje. Warsztaty terapii zajęciowej poprzedzone są diagnostyką funkcjonalną, która pozwala ocenić stopień samodzielności pacjenta w zakresie wykonywania codziennych czynności, takich jak ubieranie się, mycie, jedzenie, poruszanie się, ale też nawiązywanie kontaktów i porozumiewanie się. Na tej podstawie dobierane są metody terapii zajęciowej, rodzaj i częstotliwość zajęć, oczywiście z uwzględnieniem zainteresowań czy indywidualnych zdolności i preferencji pacjenta. Terapia zajęciowa jest więc formą rehabilitacji usprawniającej i może być prowadzona w trzech formach:

• Frontalna (zbiorowa) – każdy uczestnik terapii wykonuje tę samą pracę co inni, ale w swoim tempie,
• Grupowa – uczestnicy podzieleni są na grupy wykonujące różne zajęcia w zależności od możliwości, 
• Indywidualna – pacjent wykonuje samodzielnie zadania specjalnie dla niego zalecone i przygotowane. 

Według definicji Światowej Federacji Terapeutów Zajęciowych (WFOT – World Federation of Occupational Therapists) terapia zajęciowa jest kompleksową interwencją, która koncentruje się na umożliwieniu pacjentom osiągnięcia satysfakcjonującego ich poziomu funkcjonowania – szczególnie w zakresie czynności związanych z codzienną samoobsługą i edukacją, pracą domową i zawodową, zabawą, rekreacją oraz realizacją zainteresowań. 

Rodzaje terapii zajęciowej

Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje terapii zajęciowej:

1. Ergoterapia – terapia pracą poprzez wykonywanie określonych zadań manualnych. Wśród metod terapii mogą się znaleźć np. szycie, robienie na drutach, wikliniarstwo, haftowanie czy lepienie z gliny. Warsztaty ergoterapii poprawiają przede wszystkim motorykę i rozwijają zdolności manualne. 
2. Socjoterapia – terapia zaburzeń zachowania i emocjonalnych poprzez spotkania grupowe, towarzyskie. Wśród metod wyróżnia się zabawoterapię, terapię ruchem, trening umiejętności społecznych i zajęcia rekreacyjne. Można więc powiedzieć, że jest to terapia przez spotkania z innymi, gry, zabawy i rozmowy z innymi. Celem jest przede wszystkim rozwijanie umiejętności społecznych, komunikacyjnych, interpersonalnych. 
3. Arteterapia – to terapia poprzez kontakt (bierny bądź czynny) ze sztuką, a więc np. rysowanie, malowanie, muzykoterapia czy choreoterapia. Szczególną formą arteterapii jest też psychorysunek – a więc rysunek o znaczeniu projekcyjnym, który ma znaczenie w diagnozie problemów chorego i jego terapii. Psychorysunek często jest stosowany w pracy z dziećmi mającymi trudności rozwojowe, rodzinne, będącymi świadkami przestępstw, przemocy, które nie są w stanie przekazać swoich emocji w czasie rozmowy, a także u osób cierpiących na zaburzenia psychiczne, zespoły depresyjne, nerwice czy zaburzenia osobowości. 

Często łączy się różne formy terapii zajęciowej, np. u osób po udarze mózgu stosowane są techniki zawierające elementy kinezyterapii (terapii ruchem), arteterapii, ergoterapii, muzykoterapii oraz terapii funkcji poznawczych. Z kolei sama choreografia (terapia tańcem) łączy arteterapię z kinezyterapią (terapią ruchem). 

Jakie są korzyści terapii zajęciowej?

• Odzyskanie lub doskonalenie sprawności fizycznej, np. u dzieci, u pacjentów po wypadku, u osób starszych – dzięki czemu następuje poprawa ich funkcji motorycznych i manualnych. To z kolei może mieć wpływ na pełen powrót do codziennego życia, nauki czy pracy zawodowej. 
• Odbudowa sprawności psychicznej, w celu poprawy samopoczucia, redukcji napięcia nerwowego, a nawet leczenia oznak depresji (jako uzupełnienie farmakoterapii depresji). 
• Usprawnienie umiejętności interpersonalnych, społecznych, co może przełożyć się na lepsze kontakty z rówieśnikami w przypadku dzieci, pozwala na aktywne uczestniczenie w życiu społecznym i zawodowym, uruchamia też pozytywne myślenie i planowanie przyszłości.  
• Powrót do samodzielnego wykonywania codziennych czynności, takich jak przygotowywanie posiłków, mycie, ubieranie się czy robienie zakupów – w tym przypadku terapia zajęciowa jest szansą na uniezależnienie się pacjenta od opieki i pomocy innych osób, co ma też wpływ na jego samopoczucie i pewność siebie. 
• Nauka posługiwania się pomocniczym sprzętem czy wytworzenie nowych funkcji zastępczych, jeśli nie jest możliwa poprawa naturalnej sprawności. 

Terapia zajęciowa umożliwia więc poprawę stanu fizycznego i psychicznego chorego, buduje w nim pozytywne nastawienie, zwraca uwagę na inne obszary życia niż choroba, podnosi poczucie własnej wartości, mobilizuje do działania, poszerza obszar zainteresowań. W przypadku dzieci zapewnia bardziej harmonijny rozwój, przygotowuje do życia w relacjach społecznych. Coraz częściej też warsztaty terapii zajęciowej są stosowane profilaktycznie, np. u osób starszych, aby zapobiec nasilaniu się niesprawności związanych z wiekiem i zahamować ograniczenia np. ruchowe z tym związane, a tym samym poprawić jakość życia i samodzielność seniorów. Natomiast choreoterapia zalecana jest jako metoda wspomagająca w leczeniu dolegliwości emocjonalnych, nerwic, frustracji i stresu wynikających z tempa współczesnego życia, pozwala też przełamywać bariery w kontaktach interpersonalnych i uczy swobodnego wyrażania siebie.

Źródła:
Nieradko-Iwanicka B., Iwanicki J, Warsztat terapii zajęciowej: geneza, rozwój, zadania, perspektywy, Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 332-334
Nawrot M., Kopij E., Suska E. et al., Klasyfikacja rodzajów, metod, technik i form terapii zajęciowej; Nowiny Lekarskie, 2010; 79 (1): 47–55
Rottermund J., Knapik A., Terapia zajęciowa w utrzymaniu i doskonaleniu sprawności fizycznej osób starszych; Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach; 2019; s. 75-84
Juśkiewicz-Swaczyna B., Białkowska J., Rola terapii zajęciowej w rehabilitacji; Szkice Humanistyczne, 2015; 15 (3-4): 223-229