Choroba zwyrodnieniowa stawów: przyczyny, objawy, leczenie

Choroba zwyrodnieniowa stawów, nazywana również artrozą, to jedno z najczęściej występujących schorzeń układu ruchu. Zazwyczaj pojawia się u osób starszych, szczególnie po 75 roku życia i może prowadzić nawet do niepełnosprawności. Wiąże się ona z silnymi dolegliwościami bólowymi powodowanymi przez zmiany w chrząstce stawowej oraz innych strukturach umiejscowionych wokół stawu. Dowiedz się, co zwiększa ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej i jak zmniejszyć dolegliwości związane z chorobą.

Przyczyny rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów jest schorzeniem, na które najczęściej zapadają osoby starsze, zwłaszcza po 75 roku życia. Wynika to z faktu, że wraz z wiekiem chrząstka stawowa ulega naturalnemu zużyciu i stopniowo traci swoje właściwości. Nie oznacza to jednak, że nie zdarzają się również młodsi pacjenci. Schorzenie to rozwija się w wyniku zmian w budowie stawu spowodowanych zarówno wiekiem, jak i wieloma innymi czynnikami, takimi jak predyspozycje genetyczne, płeć, masa ciała czy urazy mechaniczne. Szczególnie niebezpieczne i sprzyjające rozwojowi zmian zwyrodnieniowych są nadwaga i otyłość oraz kontuzje. Zbyt duża masa ciała nadmiernie obciąża stawy, w tym staw kolanowy, biodrowy i stawy kręgosłupa, co może przyspieszyć degenerację chrząstki. Z kolei urazy, takie jak skręcenia, złamania lub uszkodzenia więzadeł, mogą prowadzić do nieprawidłowego ułożenia i dysfunkcji stawu. Do źródeł problemu zalicza się też niektóre choroby układowe, takie jak dna moczanowa (artretyzm) lub reumatoidalne zapalenie stawów, a także zaburzenia budowy anatomicznej (np. płaskostopie), anatomiczne i biomechaniczne, takie jak nieprawidłowa postawa ciała czy niewłaściwe ułożenie stawów lub brak równowagi mięśniowej.

Najczęstsze objawy choroby zwyrodnieniowej stawów

Jednym z najbardziej dotkliwych objawów wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów jest ból w obrębie zajętego stawu. Może on być tępy, łagodny lub ostry, a jego nasilenie może się zwiększać podczas aktywności fizycznej lub po dłuższym okresie spoczynku. Kolejną charakterystyczną dolegliwością jest sztywność i ograniczenie ruchomości stawu. Symptom ten nasila się szczególnie rano lub po dłuższym okresie braku aktywności. Początkowe ruchy mogą też powodować dyskomfort. Uszkodzenie powierzchni stawowych daje też efekt trzeszczenia i skrzypienia przy wprawianiu danej części ciała w ruch. Możliwe są także obrzęki i wysięk w miejscu dotkniętym stanem chorobowym, wyczuwalne podwyższenie temperatury na tym obszarze oraz zniekształcenie stawów. Wynikiem tych zmian jest osłabienie siły mięśniowej, a jednocześnie pogorszenie jakości życia chorego. Pamiętaj, że schorzenie może dotknąć jednego lub kilku stawów jednocześnie, zależnie między innymi od etiologii zmian.

Pierwotne i wtórne zwyrodnienie stawów – czym się różnią?

Tak samo, jak w przypadku każdej innej choroby, przed podjęciem leczenia zwyrodnienia stawów najważniejsze jest odpowiednie rozpoznanie jego dokładnej przyczyny. W przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów pierwszym krokiem powinno być stwierdzenie, czy pacjent cierpi z powodu typu pierwotnego, czy wtórnego. Czym różnią się te dwa rodzaje? Pierwotne zwyrodnienie stawów, nazywane też artrozą pierwotną, jest najczęstszą formą tego schorzenia. Zmiany pojawiają się w wyniku naturalnych procesów starzenia się organizmu. Artroza pierwotna rozwija się stopniowo i w różnym stopniu dotyka większość osób starszych. Czynniki genetyczne, starzenie się i niewłaściwy styl życia (nadwaga, brak aktywności fizycznej) mogą przyczyniać się do rozwoju artrozy pierwotnej. Intensywność zmian może zależeć też od genetyki danego pacjenta, masy ciała oraz jego stylu życia, w tym aktywności fizycznej. Z kolei wtórne zwyrodnienie stawów, określane też jako artroza wtórna, rozwija się w wyniku czynników takich, jak:

• urazy stawowe, na przykład złamanie, skręcenie lub uszkodzenie więzadeł bądź innej części wchodzącej w skład stawu;

• choroby zapalne stawów, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów czy łuszczycowe zapalenie stawów – mogą one prowadzić do uszkodzenia chrząstki stawowej;

• choroby metaboliczne, takie jak hemochromatoza (nadmierne odkładanie żelaza w organizmie), dna moczanowa (artretyzm) czy ochronoza (inaczej alkaptonuria, zaburzenie metabolizmu tyrozyny) mogą przyczyniać się do powstawania zmian zwyrodnieniowych;

• infekcje stawów, w tym bakteryjne lub grzybicze zapalenie stawów.

Na rozwój wtórnej choroby zwyrodnieniowej stawów wpływ mogą mieć również inne czynniki, takie jak nieprawidłowe ułożenie stawu, wrodzone wady stawowe, nadmierna ekspozycja na obciążenia stawowe (np. w przypadku niektórych zawodów, w tym profesjonalnego uprawiania sportu), a także niektóre leki lub zabiegi chirurgiczne.

Jak odróżnić inne choroby układu ruchu od zwyrodnienia stawów – objawy charakterystyczne

Choroba zwyrodnieniowa stawów uznawana jest za jedno z najczęściej występujących schorzeń układu ruchu. Może być jednak mylona z innymi chorobami stawów, w tym schorzeniami autoimmunologicznymi i przewlekłymi chorobami zapalnymi (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów, określanym też jako RZS, zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa, inaczej ZZSK oraz łuszczycowym zapaleniem stawów, inaczej ŁZS), chorobami metabolicznymi (np. dną moczanową, nazywaną też artretyzmem), rzadziej z innymi typami schorzeń, w tym fibromialgią czy nawet chorobą Parkinsona. Każde z tych schorzeń można jednak odróżnić od choroby zwyrodnieniowej na podstawie badań diagnostycznych i obserwacji:

• RZS jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, która powoduje zapalenie stawów. Podobnie jak w artrozie, może wystąpić ból, obrzęk i sztywność stawów. Różnicą jest to, że RZS dotyka zazwyczaj wielu stawów jednocześnie, a objawy zazwyczaj występują symetrycznie po obu stronach ciała. Co więcej, w RZS często dodatkowym symptomem zmęczenie i ogólne uczucie złego samopoczucia, co jest charakterystyczne dla chorób z autoagresji;

• ZZSK to przewlekła choroba zapalna, która wpływa głównie na kręgosłup. Objawia się jego bólem i sztywnością, szczególnie w godzinach porannych. Na pierwszy rzut oka może być mylone z artrozą kręgosłupa, w rzeczywistości jednak zmiany wpływają na inne struktury kręgosłupa;

• łuszczycowe zapalenie stawów, podobnie jak artroza, może objawiać się bólem, obrzękiem i sztywnością stawów, jednak dla choroby tej charakterystyczne są również inne symptomy, takimi jak typowe dla ŁZS zmiany skórne;

• dna moczanowa to choroba metaboliczna, która powoduje odkładanie kryształów kwasu moczowego w stawach. Podobnie jak w artrozie, dna moczanowa może prowadzić do bólu, obrzęku i sztywności stawów, zwłaszcza w palcach u rąk i stawach kolanowych. Charakterystyczną cechą dny moczanowej jest występowanie nagłych ataków silnego bólu stawowego;

• fibromialgia to choroba charakteryzująca się chronicznym bólem mięśni i tkanki łącznej. Często może być mylona z chorobą zwyrodnieniową stawów ze względu na obecność bólu stawów. Jednak w fibromialgii bolesność jest szeroko rozpowszechniona i towarzyszą je inne objawy, takie jak problemy ze snem, zmęczenie i zaburzenia nastroju;

• choroba Parkinsona jest schorzeniem neurodegeneracyjnym, którego wczesnym objawem może być właśnie sztywność stawów. Jednak przy tym schorzeniu neurologicznym objawów jest znacznie więcej, w tym charakterystyczne drżenie, a także zawroty głowy, omdlenia, problemy z układem pokarmowym, kłopoty ze snem czy zaburzenia węchu.

Rozpoznanie i leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów opiera się na analizie objawów, badaniu fizycznym i wynikach badań obrazowych. Pacjentom z podejrzeniem artrozy zwykle zaleca się konsultację z lekarzem, takim jak reumatolog lub ortopeda. W trakcie badania lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem oraz zapoznaje się z dokumentacją medyczną. Następnie ocenia zakres ruchu, obecność bólu i sztywności stawów oraz wykonuje badanie palpacyjne, szukając ewentualnych zmian w strukturze stawów. Dodatkowo może on zlecić przeprowadzenie badań obrazowych, takich jak radiografia stawów, tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI), które pozwalają ocenić stopień uszkodzenia chrząstki stawowej i wykryć ewentualne zmiany w strukturze stawu.

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów ma na celu przede wszystkim łagodzenie objawów, poprawę funkcji stawów, a dzięki temu poprawę jakości życia pacjenta. W celu złagodzenie objawów  lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. Niekiedy stosuje się również zastrzyki z kortykosteroidami. Często stosowaną metodą jest też terapia fizyczna.  Obejmuje ona ćwiczenia rozciągające oraz wzmacniające mięśnie wokół stawów. Ważne jest, aby fizjoterapeuta dostosował zalecenia do indywidualnego przypadku. Konieczna może być też zmiana stylu życia . W przypadku nadwagi pomoże redukcja masy ciała, co pozwoli zmniejszyć obciążenie stawów. Dobrym wyborem będzie pływanie czy jazda na rowerze. Ważne jest również unikanie przeciążania stawów podczas aktywności fizycznej. Kolejnym sposobem walki z chorobą jest pomoc ortopedyczna, która pomoże zmniejszyć obciążenie stawów dzięki noszeniu ortez, wkładek lub chodzików. W trudnych przypadkach, np. gdy inne metody nie przynoszą pożądanych rezultatów lub stawy są poważnie uszkodzone, konieczny może być zabieg chirurgiczny.

Leczenie operacyjne zwyrodnienia stawów

Leczenie operacyjne zalecane jest zwykle, gdy inne metody nie przynoszą spodziewanych rezultatów lub zmiany są już bardzo zaawansowane. Spośród najczęściej stosowanych metod wymienić można np. artroskopię, artroplastykę, artrodezę i osteotomię. Artroskopia polega na wprowadzeniu przez lekarza cienkiego, optycznego instrumentu (artroskop) do stawu poprzez niewielkie nacięcie. Umożliwia to specjaliście zobaczenie wnętrza stawu i m.in. usunięcie uszkodzonej chrząstki, wygładzenie nierówności stawowych czy usunięcie luźnych fragmentów. Kolejny zabieg, artroplastyka, polega na zastąpieniu uszkodzonego stawu protezą. Zazwyczaj wykonuje się ją w przypadku artrozy stawu biodrowego, stawu kolanowego lub stawu ramiennego. W przebiegu tego zabiegu usuwana jest uszkodzona chrząstka i kości stawowe. Na ich miejsce implantuje się protezę wykonaną z metalu, ceramiki lub tworzywa sztucznego. Inna procedura, artrodeza, polega na usztywnieniu stawu. Podczas artrodezy usuwa się uszkodzone powierzchnie stawowe, a kości łączone są przy użyciu implantów, płytek, śrub lub przeszczepów kostnych. Procedura ta może być stosowana w przypadkach, gdy inne metody leczenia nie są możliwe lub są nieskuteczne, np. przy dużym zniszczeniu stawu. Ostatni z zabiegów, osteotomia, to procedura, w której chirurg przeprowadza precyzyjne cięcie w kościach w celu zmiany osi lub ułożenia stawu. Osteotomia jest stosowana głównie w przypadku artrozy stawu kolanowego, aby przenieść obciążenie z uszkodzonej części stawu na zdrowszą część.

Domowe sposoby na łagodzenie zwyrodnienia stawów

Domowe sposoby na łagodzenie bólu stawów z pewnością nie wyleczą schorzenia. Mogą jednak pomóc radzić sobie z bólem. Jedną z metod jest stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) dostępnych bez recepty. Jeśli jednak nie chcesz przyjmować farmaceutyków, wypróbuj chłodne lub rozgrzewające okłady. Możesz przygotować je samodzielnie lub wybrać gotowe okłady żelowe oraz termofor lub plastry rozgrzewające. W aptekach dostępne są również maści i żele, które pomogą złagodzić nieprzyjemne dolegliwości.

Źródła:

1. P. Klimiuk, A Kuryliszyn-Moskal, Choroba zwyrodnieniowa stawów, Reumatologia, 2012;

2. W. Romanowski, Agata Zdanowska, Mateusz Romanowski, Choroba zwyrodnieniowa stawów — aktualne standardy leczenia, Rheumatology Forum, Vol 2, nr 2, 2016;

3. P. Głuszko, Osteoartroza – choroba zwyrodnieniowa stawów, Przewodnik lekarza, vol. 10, 5/2007;

4. J. Pazdur, Choroba zwyrodnieniowa stawów – postępowanie terapeutyczne, Przew Lek 2003.