Co to jest liszaj płaski?

Liszaj płaski jest niezakaźną, przewlekłą chorobą skóry i błon śluzowych. Widocznym gołym okiem zmianom towarzyszy świąd. Niekiedy bywa mylony z innym schorzeniem, liszajcem zakaźnym. Przyczyny jego pojawiania się nie są jeszcze znane. Proponowane leczenie zwykle jest objawowe. Dowiedz się, czym jest liszaj płaski, jakie są przyczyny pojawienia się liszaja i jak wygląda leczenie.

Liszaj płaski – przyczyny

Liszaj płaski jest przewlekłą chorobą skóry, często również błony śluzowej jamy ustnej i narządów płciowych. Mimo licznych badań przyczyna tej dermatozy wciąż pozostaje niewyjaśniona. Uważa się, że wpływ na jego rozwój mogą mieć np.:

• wirusy (w tym HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego lub HSV, który wywołuje opryszczkę);

• czynniki środowiskowe, toksyczne, np. substancje chemiczne i niektóre leki;

• czynniki genetyczne - osoby w rodzinie których występowała już ta choroba, są bardziej narażone na jej wystąpienie;

• stres, szczególnie ten przewlekły - wpływa on między innymi na zaburzenia pracy układu immunologicznego;

• zaburzenia ze strony układu odpornościowego - w tym choroby autoimmunologiczne, przyjmowanie leków immunosupresyjnych czy glikokortykosteroidów.

Liszaj płaski częściej pojawia się u kobiet niż u mężczyzn. W przebiegu choroby na poziomie molekularnym dochodzi do uszkodzenia komórek warstwy podstawnej naskórka. Warto przy tym pamiętać, że przyczyny powstawania liszaja płaskiego nie są w pełni znane. Wymienione czynniki mogą, ale nie muszą wywoływać tego schorzenia. Czasem powodują też zaostrzenie objawów liszaja.

Objawy liszaja płaskiego

Liszaj płaski charakteryzuje się występowaniem intensywnie swędzących, wielobocznych, spłaszczonych na szczycie, czerwonofiołkowych lub sinofiołkowych grudek. Powierzchnia ich często połyskuje i nierzadko można zauważyć smugowate, delikatne białe pasma układające się we wzór siatki, stąd nazwa siateczka Wickhama. Wchłaniające się grudki pozostawiają brązowe pozapalne przebarwienia. Liszaj płaski może zajmować każdą okolicę skóry, jednak najczęściej pojawia się na zgięciowych powierzchniach nadgarstków, przedramionach oraz w dolnej części pleców. U ok. 50% chorych zajęta jest błona śluzowa jamy ustnej. Obserwujemy wówczas najczęściej na wewnętrznej powierzchni policzków wzdłuż zgryzu zębów drzewkowate lub obrączkowate zbielenie nabłonka. Rzadziej zmiany dotyczą śluzówki narządów płciowych. Jeśli liszaj płaski zajmie skórę owłosioną głowy, prowadzi do łysienia bliznowaciejącego. Objawy liszaja płaskiego to również: podłużne pobruzdowanie lub spełzanie płytek paznokciowych, a czasem ich zanik i nieodwracalne bliznowacenie.  

Wyróżniamy kilka odmian liszaja płaskiego. Najczęściej spotykamy liszaj płaski wysiewny, cechujący się grudkami w typowym umiejscowieniu w obrębie nadgarstków, przedramion oraz w okolicy krzyżowo-lędźwiowej. W postaci przerosłej zmiany mają charakter brodawkowatych, hiperkeratotycznych ognisk zlokalizowanych najczęściej na podudziach i grzbietowej powierzchni stóp. Czasem w przebiegu liszaja płaskiego pojawiają się pęcherze bądź nadżerki (liszaj pęcherzowy lub liszaj nadżerkowy). W większości przypadków poza przebarwieniami liszaj płaski goi się bez jakichkolwiek następstw. W odmianie zanikowej jednakże grudki zastępowane są drobnymi, zapadniętymi obszarami. Liszaj płaski mieszkowy charakteryzuje się natomiast obecnością hiperkeratotycznych grudek wokół mieszków włosowych, ustępujących z pozostawieniem blizn. Tego typu zmiany mogą obejmować skórę owłosioną głowy, prowadząc do łysienia bliznowaciejącego.

Liszaj u dziecka

Liszaj płaski u dzieci pojawia się niezwykle rzadko, dotyczy 1 – 3% chorych. Zmiany skórne w przebiegu liszaja płaskiego mogą ustępować samoistnie w ciągu kilku miesięcy. Niemniej jednak choroba zazwyczaj ma charakter przewlekły z częstymi okresami zaostrzeń i remisji.

Liszaj w ciąży

Liszaj płaski nie wpływa na przebieg ciąży. Jak wskazują badania przy odpowiedniej kontroli oraz leczeniu podtrzymującym miejscowymi kortykosteroidami obserwuje się mniejszą częstość występowania objawów. Co ważne kortykosteroidy miejscowe uważane są za bezpieczne w ciąży. Dodatkowo biorąc pod uwagę niewielką powierzchnię, na którą są stosowane, istnieje minimalny potencjał wchłaniania ogólnoustrojowego. 

Rozpoznanie liszaja płaskiego

Liszaj płaski może być mylony z innymi chorobami, w tym z łuszczycą, łojotokowym zapaleniem skóry czy zakażeniami grzybiczymi. A chociaż wykwity skórne tych chorób różnią się od zmian w przebiegu liszaja, osoba bez odpowiedniej wiedzy może je ze sobą pomylić. Dlatego każde niepokojące ogniska na ciele powinny skłonić cię do wizyty u dermatologa. Postawi on diagnozę na postawie wywiadu i twojej historii medycznej oraz dodatkowych badań. Wstępne rozpoznanie objawów choroby polega na oględzinach skóry. W kolejnym etapie specjalista może zlecić testy laboratoryjne. Może to być np. badanie poziomu przeciwciał lub testy wirusologiczne. Wykonuje się je, aby wykluczyć lub potwierdzić infekcje wirusowe, takie jak wirus opryszczki pospolitej (HSV) lub wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), które mogą być związane z liszajem płaskim. W rzadkich przypadkach możliwe jest przeprowadzenie biopsji.

Liszaj płaski a liszajec zakaźny

Liszaj płaski w przeciwieństwie do liszajca zakaźnego, z którym bywa mylony, nie jest zaraźliwy. Ich objawy jedynie z pozoru mogą być podobne. W liszaju płaskim na skórze pojawiają się charakterystyczne zmiany w postaci białej siateczki. Widoczne są też niewielkie grudki o różowawym lub brązowym kolorze, czasem nieco wyniesione. Z kolei liszajec zakaźny objawia się jako okrągłe lub owalne zmiany skórne, czerwone, łuszczące się, często o wyraźnych brzegach. Na środku zmiany może występować łuska. Czasem współwystępuje rumień. Inne są też przyczyny obu schorzeń. Liszaj płaski to przewlekła choroba o nieznanych źródłach. Z kolei o liszajcu zakaźnym wiemy, że jest wywoływany przez infekcję grzybiczą, najczęściej spowodowaną grzybami z rodzaju Trichophyton lub Microsporum. Obie choroby mogą występować na różnych obszarach skóry. Jednak jeśli zmiany przypominają choroby jamy ustnej, pojawiają się w okolicach nadgarstków czy stawów skokowych, prawdopodobnie masz do czynienia z liszajem płaskim. Rozróżnienie tych chorób jest istotne nie tylko ze względu na zakaźność jednej z nich, lecz także różnych metod leczenia. 

Rodzaje liszaja płaskiego

Liszaj płaski może występować w różnych postaciach, z różnymi objawami i lokalizacjami na ciele. Spośród jego typów warto wymienić m.in.:

• liszaj płaski skórny - najczęstsza postać liszaja płaskiego. Objawia się jako małe, płaskie, błyszczące ogniska o różowawym lub fioletowym kolorze. Zmiany mogą mieć nieregularny kształt i być pokryte charakterystycznymi białymi liniami (siatka Wickhama). Najczęściej występują na nadgarstkach, przedramionach, kostkach, bocznych powierzchniach bioder, ale mogą pojawić się na innych obszarach skóry;

• liszaj płaski jamy ustnej - ta forma liszaja płaskiego może objawiać się jako białe, siateczkowate zmiany na błonie śluzowej w jamie ustnej . Bywają bolesne, jednak nie jest to regułą. Zmiany mogą być zlokalizowane na wewnętrznej stronie policzków, języku, dziąsłach, wewnętrznej stronie policzków i podniebieniu miękkim. Może przypominać inne choroby w jamie ustnej;

• liszaj płaski narządów płciowych - ta forma liszaja płaskiego dotyczy narządów płciowych zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Może powodować zaczerwienienie, łuszczenie się, ból, swędzenie i zmiany błon śluzowych;

• liszaj płaski paznokci - powoduje zmiany, takie jak bruzdy, wgłębienia, rozszczepienie, zmiana kształtu lub utrata paznokcia. Zmiany takie mogą być trudne w leczeniu i mieć wpływ nie tylko na wygląd, lecz także funkcję paznokci;

• liszaj płaski włosów - rzadsza forma liszaja płaskiego, która wpływa na owłosioną skórę, w tym szczególnie skórę głowy. Może powodować łysienie bliznowaciejące, które prowadzi do trwałej utraty włosów. Zmiany na owłosionej skórze głowy spowodowane liszajem płaskim mogą być bolesne lub swędzące.

Wymienione rodzaje liszaja płaskiego to jedynie najczęściej spotykane z form. Istnieje znacznie więcej rzadkich typów tego schorzenia, które mogą dotyczyć różnych obszarów skóry lub narządów. Zwykle najbardziej kłopotliwe są zmiany na twarzy, a także owłosionej skóry głowy i paznokci. Liszaj na twarzy jest głównie problemem estetycznym, choć może nie pozostawić długotrwałych skutków. Jednak dwa ostatnie niekiedy prowadza do powstania nieodwracalnych zmian. Dlatego tak ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie leczenia.

Leczenie liszaja płaskiego

Ze względu na niejasną etiologię choroby, nie istnieje leczenie przyczynowe liszaja płaskiego. Podstawą terapii jest leczenie objawowe, podczas którego stosowane są kortykosteroidy stosowane miejscowo, doogniskowo, a czasem również ogólnie. W przypadku ognisk izolowanych bądź hiperkeratotycznych można zastosować kortykosteroidy pod opatrunkiem okluzyjnym, kontrolując objawy zaniku skóry. W części przypadków liszaja płaskiego skuteczne mogą okazać się miejscowe inhibitory kalcyneuryny. W celu złagodzenia świądu przydatny jest krem zawierający 2% mentol. W liszaju błony śluzowej jamy ustnej należy wziąć pod uwagę łagodną higienę, unikanie środków drażniących oraz ostrych przypraw. Fototerapia ( UVB, PUVA) jest zalecana w przypadkach zmian rozległych, z towarzyszącym bardzo nasilonym świądem. W leczeniu ciężkich postaci liszaja płaskiego najlepiej oceniana jest acytretyna. Lek ten ze względu na działanie teratogenne, wymaga zastosowania szczególnych środków ostrożności u kobiet w wieku rozrodczym, czyli skutecznej antykoncepcji do 3. lat po zakończeniu terapii. Istnieją doniesienia o korzystnych wynikach leczenia także izotretinoiną doustną (antykoncepcja przez cały okres terapii do miesiąca po zakończeniu).

Źródła:

1. Rycrost R. J. G., Robertson S. J., Wakelin S. H. Dermatologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014. 
2. Krasowska D. Nowa Medycyna 2000; 11.
3. Burgdorf W.H.C., Plewig G., Wolff H.H., Landthaler M. Braun-Falco Dermatologia. Wydawnictwo Czelej, 2017.
4. Wagner G., Rose CH., Sachse M. M. Odmiany kliniczne liszaja płaskiego. Dermatologia po dyplomie 2013; 5 (4) 4 – 14. 
5. Boroch J. et al. Wybrane problemy dermatologiczno – ginekologiczne z uwzględnieniem niektórych aspektów dietetycznych u dziewcząt. Med Rodz 2018; 21 (4): 344 – 348.