Co to jest porfiria? Poznaj przyczyny i objawy tej choroby

Porfirie to grupa chorób, przeważnie uwarunkowanych genetycznie z pogranicza dwóch dziedzin medycyny – hematologii i chorób metabolicznych. Objawy porfirii mogą naśladować inne choroby, co często prowadzi do opóźnienia w rozpoznaniu. Wyjaśniamy, jakie są objawy i jak wygląda diagnostyka porfirii oraz jakie podejmuje się w przypadku tych chorób leczenie.

Porfiria – co to jest?

Porfirie są zróżnicowaną grupą zaburzeń metabolicznych, wywołanych zmniejszeniem aktywności enzymów uczestniczących w procesie biosyntezy hemu. Z tego powodu dochodzi do zwiększonej kumulacji w tkankach oraz wzmożonego wydalania z moczem i kałem porfiryn i ich prekursorów. Porfirie w przeważającej częstości mają podłoże genetyczne, wyjątkowo mogą być nabyte – spowodowane czynnikami zewnętrznymi.

Porfirie to grupa 8 heterogennych chorób metabolicznych. W zależności od lokalizacji zaburzenia na szlaku syntezu hemu można podzielić je na erytropoetyczne, w których zaburzenia aktywności enzymów dotyczą przede wszystkim krwinek czerwonych (np. wrodzona porfiria erytropoetyczna, protoporfiria erytropoetyczna) oraz wątrobowe, w których zaburzenia dotyczą komórek wątroby (np. ostra porfiria przerywana, koproporfiria dziedziczna, porfiria mieszana, porfiria skórna późna).

Ze względu na przebieg kliniczny porfirie dzieli się na ostre i nieostre.

Jedną z postaci choroby jest porfiria skórna późna. Jest to nieostra porfiria wątrobowa, która jest związana z defektem lub niedoborem dekarboksylazy uroporfirynogenu.

Porfiria skórna późna może występować w postaci rodzinnej albo sporadycznej. Jednak nie u wszystkich nosicieli defektu genetycznego pojawiają się objawy choroby, gdyż do ich wystąpienia konieczna jest ekspozycja na czynniki zewnętrzne, takie jak alkohol, infekcje wirusami zapalenia wątroby, narażenie na substancje hepatotoksyczne, kontakt z farbami i olejami przemysłowymi, oraz przyjmowane leki (na przykład długotrwała terapia niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi).

Najczęściej występującą ostrą porfirią wątrobową w Polsce jest ostra porfiria przerywana. Jest to także najczęściej występująca ostra porfiria na świecie. Jej przyczyną są mutacje genetyczne.

Porfiria – objawy i diagnostyka

Porfiria może powodować różne i niespecyficzne objawy. Wśród nich wymienia się ból brzucha, wymioty, zaparcia, osłabienie siły mięśniowej, przyspieszoną akcję serca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia zachowania, drgawki, niedowłady, zmiany skórne.

Objawy te można przypisać chorobom układu pokarmowego, neurologicznym lub psychicznym, co znacząco utrudnia postawienie właściwej diagnozy.

W przypadku porfirii skórnej objawy mogą się pojawić wkrótce po urodzeniu, jednak przeważnie obserwowane są w okresie dorastania. Na porfirię chorują głównie ludzie młodzi w wieku od 20 do 40 lat. Trudno oszacować rzeczywistą częstość występowania tej choroby w Polsce, w przybliżeniu określa się, że 1 osoba obciążona porfirią przypada na 10-15 tysięcy mieszkańców.

Gdy występuje porfiria skórna późna, objawy pojawiają się pod wpływem różnych czynników, w szczególności światła słonecznego, ale także alkoholu, stresu czy głodówki. Objawy lokalizowane są głównie na odsłoniętych częściach ciała - na grzbietach rąk, twarzy, przedramionach, karku, podudziach, na owłosionej skórze głowy i na ramionach. U pacjentów pojawia się także nadwrażliwość na światło, hipertrychoza (nadmierne owłosienie) skroni i policzków. Najczęściej obserwowane są skórne pęcherze, nadżerki, blizny, przebarwienia pozapalne, strupy, prosaki i zmiany twardzinowe.

Aby zapobiec wystąpieniu objawów chorobowych pacjenci unikają narażenia na światło słoneczne, szczelnie zakrywają skórę, zakładają okulary chroniące przed światłowstrętem. W przeszłości często opuszczali pomieszczenia dopiero po zmroku, stąd powstało skojarzenie „porfiria – wampiryzm”.

Oprócz symptomów skórnych choroba objawia się ciemnym zabarwieniem moczu z powodu wydalania uroporfiryn.

W ostrej porfirii przerywanej szczyt zachorowań przypada około 30 roku życia, Jawną postać częściej obserwuje się u kobiet. Choroba charakteryzuje się okresowymi zaostrzeniami (napadami) i okresami remisji. Czynniki wyzwalające to leki przeciwwskazane w porfirii, kontakt z chemikaliami, zmiany hormonalne, alkohol, palenie tytoniu, narkotyki, ostre i przewlekłe infekcje, głodzenie i niedobory kaloryczne, zaburzenia rytmu dobowego, intensywny wysiłek fizyczny czy silny stres.

Porfiria - objawy neurologiczne

W przebiegu ataku ostrej porfirii przerywanej występują objawy, które można przypisać do jednego z trzech głównych typów zaburzeń neurologicznych,
– neuropatia autonomiczna, powodująca objawy trzewne – takie jak bóle brzucha, nudności, wymioty, zaparcia, biegunka, a także nadciśnienie tętnicze i tachykardię,
- neuropatia obwodowa czuciowo-ruchowa, która jest przyczyną bólów, drętwienia, uogólnionego osłabienie siły mięśniowej, zaburzeń czucia, zaburzeń oddychania,
- zaburzenia funkcji ośrodkowych (zaburzenia neuropsychiatryczne), które wywołują drgawki, splątanie, pobudzenie, zaburzenia snu i depresję.

Napad porfirii może powodować napadowe kolkowe bóle brzucha z nudnościami, wymiotami i rzadziej biegunką, co często powoduje hospitalizację na oddziałach chirurgicznych i ginekologicznych, a także poddawanie pacjentów laparotomii zwiadowczej (często to nasila objawy choroby).

Nawracającym atakom choroby mogą towarzyszyć także: obniżenie nastroju, zaburzenia osobowości, omamy wzrokowe, słuchowe, lęki i ostre psychozy.

Wczesne rozpoznanie, podjęcie leczenie oraz uzyskanie informacji o czynnikach wywołujących ataki wpływa na poprawę rokowania, zapobiega neuropatii i zmniejsza śmiertelność.

Chorobę diagnozuje się na podstawie obrazu klinicznego, wykonuje się także badania laboratoryjne w kierunku zaburzeń metabolizmu porfiryn. Badanie genetyczne można wykonać w celu potwierdzenia diagnozy.

Porfiria – leczenie

Porfirie ze względu na różnorodną symptomatologię nie należą do żadnej specjalności medycznej, zajmują się nią różni specjaliści, wśród nich lekarz chorób metabolicznych i hematolog. Ponieważ zespoły objawów występujące w ostrych porfiriach mogą sugerować inne jednostki chorobowe, zdarzają się niewłaściwe rozpoznania i podejmowane bywa leczenie lekami, które nasilają ataki porfirii. Dlatego wczesna, nawet niepełna diagnoza jest bardzo istotna i pozwala uniknąć leczenia objawowego często szkodliwymi lekami i niepotrzebnych laparotomii.

W przypadku diagnostyki porfirii konieczne jest określenie czynnika wywołującego chorobę. Podczas wywiadu należy także lekarza poinformować o przyjmowanych lekach, przebytych chorobach zakaźnych oraz używkach.

W przypadku porfirii o podłożu genetycznym leczenie jest objawowe i dobierane indywidualnie, po przeanalizowaniu wykonanych badań biochemicznych. Trwają obecnie prace nad terapią genową.

Porfiria – leki

Do przerwania napadu stosuje się wlewy z glukozą oraz elektrolitami. Przy niedostatecznym efekcie oraz przy występowaniu objawów neurologicznych podawana jest hemina (w Polsce w postaci argininianu hemu), która doprowadza do zmniejszania wytwarzania porfiryn i ich toksycznych prekursorów. Leczenie zwykle odbywa się w szpitalu.

Kluczowym pozostaje eliminacja czynników wywołujących zaostrzenie, czyli: 
-odstawienie leków szkodliwych w porfirii
-leczenie infekcji
-usunięcie (o ile to możliwe) ze środowiska szkodliwych substancji chemicznych, czasem zmiana warunków pracy czy zmiana mieszkania.

W przypadku porfirii ważne jest monitorowanie przebiegu leczenia - kontrolowanie ciśnienia tętniczego krwi, poziomu żelaza, enzymów wątrobowych, stanu zmian skórnych oraz stanu wątroby za pomocą badania USG.

Lekarz powinien także poinstruować pacjenta, czego należy unikać w trakcie leczenia i jak reagować na pojawiające się objawy. Pacjentowi zaleca się odstawienie alkoholu, unikanie promieniowania UV oraz światła słonecznego poprzez zakrywanie skóry i osłanianie oczu. Ważne jest unikanie urazów mechanicznych skóry, która jest w przypadku tej choroby bardzo wrażliwa.

Gdy diagnozowana jest porfiria dieta ma istotne znaczenie w skuteczności prowadzonego leczenia. Nie powinna to być dieta odchudzająca ani niskokaloryczna. Zalecane są między innymi warzywa i owoce ubogie w cukier, czyli jabłka, grejpfruty, cytryny, bogate w błonnik, karoten i witaminę C.

Źródła: 
Reich A., Welz K., Gamian E., Porfiria skórna późna – analiza najczęstszych przyczyn, objawów klinicznych i odchyleń w badaniach laboratoryjnych, Postępy Dermatologii i Alergologii XXVI, 1, 2009, 25-33
Bianketti J., Warzocha K., Ostre porfirie – objawy kliniczne, diagnostyka i leczenie, Przewodnik Lekarza 2006, 9, 52-58
Kucharski W., Misiak A., Ostre porfirie wątrobowe: rozpoznanie, leczenie, czynniki wywołujące atak choroby, Postępy Nauk Medycznych, 2000, 4, 60-63
Wasilewski R., Windyga J., Porfirie, https://podyplomie.pl/wiedza/neurologia/178,porfirie