Czym jest atrofia błony śluzowej pochwy i jakie są jej przyczyny?

Prawidłowy poziom estrogenów stanowi podstawę właściwego funkcjonowania układu płciowego kobiety. Zachodzące w okresie menopauzy i po niej zmiany hormonalne, w tym hipoestrogenizm, czyli niedobór estrogenów mogą stać się przyczyną jednego z najuciążliwszych problemów kobiet jakim jest zanik śluzówki pochwy. Nieleczona atrofia może prowadzić do wielu nieprzyjemnych dolegliwości, a nawet problemów z nietrzymaniem moczu. Czym dokładnie jest atrofia błony śluzowej pochwy, jakie towarzyszą jej objawy, jakie są metody jej leczenia i możliwości wspierania terapii naturalnymi sposobami – o tym w poniższym artykule.

Atrofia – co to jest?

Znaczenie samego słowa ‘atrofia’ to ‘zanik’. Atrofia błony śluzowej pochwy to zanikanie nabłonka śluzówki pochwy spowodowane spadkiem poziomu hormonów zwanych estrogenami. Jako że odpowiadają one za elastyczność oraz odpowiednie nawilżenie ścian pochwy, jak również za właściwą ilość i skład flory bakteryjnej, to ich spadek powoduje, że obniża się elastyczność i napięcie ścian pochwy, a także mogą pojawiać się w niej stany zapalne spowodowane zmianami w środowisku pochwy, które stwarzają dobre warunki dla drobnoustrojów chorobotwórczych do ich rozwoju i namnażania. Przy atrofii błona śluzowa pochwy staje się dużo cieńsza. Zmiany atroficzne dotyczą warg sromowych, łechtaczki, samej pochwy oraz cewki moczowej i pęcherza, bo również tam występuje szereg receptorów dla estrogenów.
Innymi objawami związanymi z występowaniem atrofii pochwy są:

• zmiana pH pochwy z kwaśnego na bardziej zasadowe;
• suchość pochwy;
• podrażnienia i świąd pochwy w okolicach sromu;
• nieprawidłowe upławy z dróg rodnych;
• ból przy stosunku (dyspareunia);
• krwawienie lub plamienie po stosunku.

Odpowiedni poziom estrogenów zapewnia nie tylko  właściwy przepływ krwi do błony śluzowej pochwy, a tym samym jej właściwe nawilżenie, ich spadek może powodować również nietrzymanie moczu. Atrofia błony śluzowej pochwy dotyka około 50% kobiet po menopauzie, jednak nie jest to dolegliwość dokuczająca jedynie w tym okresie życia kobiet. Schorzenie, jako że związane jest z zaburzeniami hormonalnymi może dotyczyć również kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną, a także tych, które leczą się z powodu endometriozy. Może być także skutkiem ubocznym leczenia chirurgicznego lub chemioterapii. Podstawą do występowania atrofii mogą być również zaburzenia odżywiania (jadłowstręt psychiczny). Najważniejsze, by pamiętać, że nieleczona atrofia może prowadzić do wielu nieprzyjemnych dolegliwości.

Atrofia błony śluzowej pochwy – leczenie

Jeśli chodzi o leczenie atrofii pochwy, to towarzyszące jej niepokojące objawy powinny być zawsze skonsultowana ze specjalistą. To między innymi lekarz ginekolog może pomóc w ich rozwiązaniu za pomocą hormonalnych lub naturalnych metod leczenia.
Do najbardziej popularnych sposobów stosowanych podczas leczenia atrofii pochwy należą:

• preparaty z wysoką zawartością drobnocząsteczkowego kwasu hialuronowego, mogą być używane w każdym wieku, kwas silnie regeneruje i nawilża a także koi strefy intymne kobiet;
• dopochwowe kremy estrogenowe, które pomagają w zwiększaniu poziomu tych hormonów, są aplikowane w miejscach dyskomfortu, stosowane najczęściej na noc;
• dopochwowe tabletki zawierające estrogeny, aplikowane do środka pochwy, rozpuszczające się pod wpływem temperatury ciała;
• lubrykanty i środki nawilżające pochwę, występujące w różnych postaciach – globulki, żele – stosowane głównie w pierwszych łagodnych oraz średnich objawach, lubrykanty powinny być stosowane przed stosunkiem w celu uniknięcia lub zminimalizowania bólu;
• terapia hormonalna menopauzy w postaci tabletek lub plastrów, poprawiająca stan nabłonka pochwy i cewki moczowej;
• selektywne modulatory receptora estrogenowego (SPERM), stosowane alternatywnie do leczenia estrogenami, pobudzają receptory estrogenowe w zaatakowanych atrofią narządach, a blokują w innych;
• DHEA (dehydroepiandrosteron), prowadzi do aktywacji receptorów estrogenowych, szczególnie polecany w leczeniu dyspareunii, czyli bolesnych stosunków;
• leczenie laserowe, które poprawia unaczynienie błony śluzowej pochwy, pobudza także wytwarzanie nowego kolagenu oraz macierzy w tkance łącznej, pogrubia nabłonek pochwy.

Każda metoda może różnić się częstotliwością i długością jej trwania, a także sposobem podawania hormonów – doustnie, dopochwowo, donosowo czy poprzez iniekcje (zastrzyki) lub przez skórę (plastry). Niektóre z nich, tak jak terapia hormonalna menopauzy (HTM) nie mogą być stosowane w przypadku kobiet chorujących na nowotwór piersi, mogą bowiem pobudzać do wzrostu komórki nowotworowe.

Atrofia błony śluzowej pochwy – leczenie naturalne

Oprócz hormonalnych metod leczenia atrofia błony śluzowej pochwy może być także leczona naturalnie.
Zapobiegają jej między innymi regularne i częste stosunki seksualne – poprawia się dzięki nim naturalne ukrwienie i nawilżenie pochwy.  
Słabe działanie podobne do działania estrogenu mają zawarte w roślinach fitoestrogeny. Zawierają je takie produkty jak: soja, soczewica, groch włoski, bób, chmiel, olej lniany, pszenica, jęczmień, nasiona słonecznika, owoce granatu, szparagi, marchew, brokuły, gruszki, śliwki, czosnek czy cebula, a nawet herbata i kawa. Dlatego warto wzbogacić o nie swoją codzienną dietę. Niezbędne jest również dbanie o odpowiednie nawilżanie organizmu.
Warto także zadbać o zmiany w codziennym sposobie życia - osoby palące papierosy powinny zrezygnować z nałogu, bo palenie spowalnia krążenie krwi, co może uniemożliwić odpowiedni dopływ krwi do pochwy. Dodatkowo zawarte w papierosach chemikalia mają negatywny wpływ na naturalny estrogen w organizmie.
Niezmiernie istotna jest także higiena intymna – powinno używać się samej wody, albo wody z szarym mydłem. Kobieta cierpiąca na atrofię pochwy powinna nosić bawełnianą, przewiewną bieliznę, a w nocy zapewniać swobodny dostęp powietrza do wrażliwych sfer.
Bardzo ważne jest także unikanie stresu, zwłaszcza przewlekłego, bo ma on bardzo duży wpływ na produkcję hormonów płciowych. Zbawienny okaże się na pewno również ruch na świeżym powietrzu i treningi relaksacyjne, np. joga lub medytacja, pomagające utrzymać właściwy poziom estrogenów.
Z pomocą przyjdą też zioła takie jak dzięgiel chiński, który dzięki bogactwu substancji czynnych działa stabilizująco na gospodarkę hormonalną kobiety - zmniejsza suchość pochwy i wzmacnia mięśnie macicy. Napar z rumianku załagodzi podrażnienia i uczucie pieczenia w sferze intymnej. Nagietek i malwa dzięki właściwościom antybakteryjnym wesprą zwalczanie infekcji i nieprzyjemnych symptomów towarzyszących atrofii pochwy. Aloes zwyczajny posiad właściwości regenerujące, wspomaga także procesy obronne, działa osłonowo oraz przeciwzapalnie, wykazuje działanie nawilżające oraz poprawia mikrokrążenie skóry i błony śluzowej.
Podsumowując, atrofii pochwy nie da się całkowicie zapobiec, ale można zminimalizować jej objawy stosując się do zaleceń lekarzy specjalistów, przyjmując odpowiednie środki wspomagające jej leczenie lub zapobieganie, stosując drogocenne zioła, a także dbając o odpowiednią dietę bogatą w naturalne źródła estrogenów.

Źródła:

• Bręborowicz G., Położnictwo i ginekologia. Tom 2; PZWL 2020; 27-29
• Dębski R.,  Paszkowski T., Pertyński, T., et al.,  Przegląd Menopauzalny; Poznań 2013; Tom 17; Nr 2
• Jakimiuk A., Podstawski K., Atrofia pochwy. w: Pertyński T. Diagnostyka i terapia wieku menopauzalnego; Wyd. Urban& Partner; Wrocław 2004; 75-77
• Krasiński R, Tchórzewski H., Hialuronian jako czynnik regulujący proces zapalenia; Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2007; 683-687