Czym jest ferrytyna i jakie są wskazania do badania jej stężenia?

Ferrytyna jest wskaźnikiem ustrojowych zasobów żelaza. Występuje u roślin i zwierząt, a nawet bakterii. U człowieka jej obniżone stężenie wskazuje na niedobór żelaza. W przypadku braku stanu zapalnego lub choroby wątroby wysokie stężenie ferrytyny w surowicy wskazuje na przeciążenie żelazem. Dowiedz się kiedy warto zbadać jej poziom i jak go podnieść.

Ferrytyna – jaką pełni rolę?

Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do życia, ale jego cząsteczki mogą być szkodliwe dla komórek naszego organizmu.  Białkiem, które wiąże w bezpieczny dla komórek sposób atomy żelaza, jest ferrytyna. Stanowi ona magazyn żelaza w ustroju i zabezpiecza komórki organizmu przed toksycznym działaniem atomów żelaza. Występuje głównie w wątrobie, śledzionie i w szpiku. Jej stężenie w surowicy odzwierciedla stan puli magazynowej żelaza, a poziom w osoczu jest używany jako wskaźnik ilości żelaza zmagazynowanego w ustroju. Wraz ze spadkiem stężenia żelaza zmniejsza się poziom ferrytyny we krwi. Stężenie 1µg/l odpowiada 8mg żelaza zawartego w puli zapasowej. W stanie zdrowia z ferrytyną związane jest 20% żelaza znajdującego się w całym organizmie. Żelazo związane z ferrytyną stanowi 95% wątrobowych zapasów żelaza. W sytuacji przeładowania organizmu żelazem (np. w hemochromatozie, marskości wątroby, chorobie nowotworowej czy nadmiernej suplementacji żelaza) jej ilość może wzrosnąć nawet kilkadziesiąt razy. Ferrytyna jest też białkiem ostrej fazy, co oznacza, że jej stężenie zwiększa się również w stanach zapalnych i zakażeniach np. w wirusowych zapaleniach wątroby typu B i C. Ogranicza to możliwość wykorzystania jej oznaczenia do oceny ustrojowych zasobów żelaza.

Ferrytyna – norma w organizmie

Prawidłowe stężenie ferrytyny w organizmie zależy od płci oraz wieku. Stężenia są wysokie w chwili urodzenia - u zdrowych noworodków urodzonych o czasie poziom ferrytyny we krwi pępowinowej wynosi ok. 60 μg/l. Niższe poziomy ferrytyny świadczą o niedokrwistości z niedoboru żelaza. Ponadto w przypadku noworodków, gdy stężenie ferrytyny we krwi pępowinowej jest niższe od 30 μg/l a zwłaszcza, jeśli we krwi matki obniży się poniżej 12 μg/l, dochodzi do ciężkiego niedoboru żelaza zapasowego oraz potencjalnie do niedoboru żelaza w mózgu dziecka. Poziom ferrytyny wzrasta w ciągu pierwszych dwóch miesięcy życia, a następnie spada w późniejszym okresie niemowlęcym. Po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia stężenie ferrytyny zaczyna znowu rosnąć aż do wieku dorosłego Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) norma dla dorosłych kobiet wynosi od 15 do 150 μg/l, dla mężczyzn od 15 do 200 μg/l a w przypadku dzieci poniżej 5. roku życia poziom ferrytyny powinien wynosić powyżej 12 μg/l.

Ferrytyna – wskazania do badania

Wskazaniem do badania jej poziomu jest:

• diagnostyka niedokrwistości,
• diagnostyka nadmiaru żelaza,
• kontrola u pacjentów przyjmujących preparaty żelaza,
• diagnostyka chorób wątroby,
• podejrzenie hemochromatozy.

Badanie stężenia ferrytyny wykorzystuje się niekiedy również w diagnostyce chorób nowotworowych. Może być też wskazane u osób w grup podwyższonego ryzyka: sportowców, dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych, wegetarian i osób z zaburzeniami wchłaniania (np. u chorych na celiakię).

Ferrytyna – jak podnieść jej poziom?

Wzrost stężenia żelaza we krwi skutkuje podniesieniem się poziomu ferrytyny. Dlatego też w celu zwiększenia stężenia ferrytyny bardzo ważna jest odpowiednia dieta bogata w żelazo, przede wszystkim hemowe. Najlepsze źródła żelaza w diecie to: czerwone mięso, podroby (wątroba, nerki, serce), przetwory mięsne, jaja, drób, ryby (sardynki, śledzie, makrela). A także produkty pochodzenia roślinnego: pełne ziarna zbóż, zielone warzywa, boćwina, buraki, brukselka, nasiona roślin strączkowych, czarna i czerwona porzeczka, maliny, suszone warzywa i owoce. Warto też zadbać o składniki zwiększające przyswajalność żelaza: witaminę C i aminokwasy histydynę oraz lizynę. Pierwsza znajduje się w dużych ilościach w: cytrusach, truskawkach, malinach, borówkach, porzeczkach, czerwonej papryce. Źródłami histydyny są natomiast: mięso i jego przetwory, ryby, mleko, pestki, nasiona, kasza gryczana i rośliny strączkowe. A lizyny: mleko i jego przetwory, jaja, ryby, ziemniaki, mięso i przetwory, fasola, migdały czy drożdże. Unikać należy produktów ograniczających przyswajanie żelaza: kawy, mocnej herbaty, kakao i coli. Nie należy też łączyć w jednym posiłku bogatych źródeł żelaza i mleka oraz jego przetworów.

Źródła:

1. Rodwell V. W. et al. Biochemia Harpera. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.
2. Artym J., Zimecki M. Organizm gospodarza kontra drobnoustroje w walce o żelazo. Rola żelaza w zakażeniach. Kosmos Problemy Nauk Biologicznych 2014; 63 (3): 345 – 366.
3. WHO. Serum  ferritin  concentrations  for  the  assessment  of iron status and iron deficiency in populations. Vitamin and Mineral  Nutrition  Information  System.  Geneva,  World Health Organization, 2011 (WHO/NMH/NHD/MNM/11.2). (http://www.who.int/vmnis/indicators/serum_ferritin.pdf 
4. Karney A. Ferrytyna – wskaźnik ustrojowych zasobów żelaza. Pediatria Polska 2009; 84 (4): 362 – 366.
5. https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a3848/Stezenie-ferrytyny.html/m337