Czym jest wypalenie zawodowe? Przyczyny i objawy wypalenia zawodowego

Wiele osób wykonuje na co dzień pracę, którą zawsze chciało mieć. I chociaż przez wiele lat przynosiła ona satysfakcję i nadal istnieje wiele powodów, aby doznawać takiego odczucia, a kolejne sukcesy wpadają na konto, pracownicy często odczuwają wyczerpanie fizyczne i psychiczne. Niektórzy w obliczu takiej sytuacji idą do lekarza, biorą L4 i próbują odpocząć. Inni udają się na urlop, aby odreagować długotrwały stres i przemęczenie, wierząc, że po powrocie znów będą w stanie w stu procentach angażować się w wykonywaną pracę, uwierzyć w siebie i przywrócić poczucie własnej wartości jako pracownika. Niestety często tak się nie dzieje. Czym jest syndrom wypalenia zawodowego, jakie są jego symptomy i na czym polega leczenie tego problemu?

Czym jest problem wypalenia zawodowego?

Definicja wypalenia zawodowego kształtowała się na przestrzeni wielu lat. Początkowo fakt, że z czasem praca przestaje przynosić satysfakcję i stopniowe słabnięcie angażowania się w pracę, zauważył psychiatra Herbert Freudenberger. Dostrzegł wraz z upływem czasu spadek motywacji i entuzjazmu w związku z wykonywanymi obowiązkami oraz pojawianie się symptomów psychosomatycznych. 

Szczegółową koncepcję popartą szeregiem badań stworzyła natomiast psycholog Christina Maslach. Uznała zjawisko wypalenia jako problem społeczny i dostrzegła, że na wystąpienie syndromu narażone są szczególnie osoby pracujące w zawodach związanych z występowaniem stresu w miejscu pracy. Wówczas do takich profesji zaliczano osoby pracujące w zawodach medycznych, psychiatrów i psychologów klinicznych, a także pielęgniarki z oddziałów psychiatrycznych. W grupie szczególnie narażonych na wypalenie znajdowali się pracownicy opieki społecznej, więzień oraz osoby zajmujące się pomocą ubogim.   

Za objawy wypalenia zawodowego uznawano wówczas:

• wyczerpanie psychiczne i fizyczne,

• wzrost emocjonalnego napięcia,

• negatywny sposób postrzegania rzeczywistości,

• zanik empatii,

• kryzys zawodowych kompetencji,

• nieodpowiednie zachowania względem współpracowników czy wobec pracodawcy.

Obecnie jako wypalenie zawodowe rozumie się zespół cech emocjonalnych i społecznych, powstałych w wyniku długotrwałego stresu w miejscu pracy, a także wyczerpania psychicznego i fizycznego, które jest spowodowane wykonywaniem obowiązków zawodowych. 

Osoby dotknięte tą przypadłością czują się wycieńczone. Tracą motywację do pracy, siły fizyczne i wszelkie chęci do wykonywania obowiązków. Spada również ich samoocena. Wypalenie zawodowe dotyka coraz więcej osób i może spotkać każdego, bez względu na wykonywany zawód. Szczególnie narażone są osoby, które początkowo były bardzo zaangażowane w życie zawodowe i wykazywały się ponadprzeciętną ambicją oraz talentem. 

Objawy wypalenia zawodowego

Na zwiększone ryzyko pojawienia się syndromu wypalenia zawodowego ma wpływ wiele zróżnicowanych czynników. To nie tylko rodzaj wykonywanego zawodu i intensywność pracy, lecz także osobowość i charakter danej osoby. Na zaawansowanym etapie wypalenia zawodowego atakowany jest system motywacyjny pracownika, przez co występują objawy będące reakcją organizmu na zaistniałą permanentną sytuację. To najczęściej:

• spadek satysfakcji z wykonywanej pracy, nawet jeżeli jej efekty są ponadprzeciętne,

• obniżone zainteresowanie działaniami podejmowanymi w miejscu pracy,

• chroniczne zmęczenie,

• niechęć do pracy i udania się do miejsca pracy,

• obniżona produktywność i efektywność działań zawodowych,

• zaburzenia psychosomatyczne, takie jak bóle głowy czy zespół jelita drażliwego,

• uczucie znudzenia wykonywaną pracą,

• odczuwanie napięcia psychofizycznego, bezsenność i problemy ze snem, stany lękowe,

• rozdrażnienie, zdenerwowanie i poirytowanie dostrzegalne również w intensywnych kontaktach z ludźmi (klientami, pacjentami i współpracownikami),

• apatia, przemęczenie, depresja,

• pesymizm i cynizm,

• zmienność nastrojów oraz zachowań,

• niechęć do rozwoju zawodowego,

• niskie poczucie własnej wartości. 

Pełne wyczerpanie fizyczne i psychiczne może być niebezpieczne zarówno dla zdrowia, jak i życia człowieka. W przypadku dostrzeżenia podobnych objawów u siebie lub znajomych warto udać się do specjalisty bądź zasugerować taką wizytę danej osobie. Do wypalenia zawodowego dochodzi zazwyczaj stopniowo. Wiele osób nim dotkniętych najczęściej nie zdaje sobie sprawy z występowania problemu i tego, że to właśnie ich dopadło wypalenie.

Przyczyny wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego, jednak niektóre zawody są w grupie szczególnego ryzyka. Częstą przyczyną wypalenia zawodowego jest brak możliwości osiągnięcia celu i tym samym zrealizowania własnych ambicji. Problemem bywa tu również nadmierna motywacja. Osoby wypalone zawodowo odczuwają pewnego rodzaju rozczarowanie podjętą decyzją życiową w związku ze ścieżką kariery. Symptomy wypalenia to wówczas uczucie rozczarowania, utrata złudzeń i sensu.

Wypalenie zawodowe grozi niekiedy również osobom, które pracują w określonym systemie. Bliski kontakt interpersonalny lub zaangażowanie emocjonalne, a także sposób organizacji biura mogą często wraz z upływem czasu nasilać stadium wypalenia w pracy. Jedną z głównych przyczyn wypalenia jest również chroniczny stres, który może wynikać z niesprzyjającej atmosfery pomiędzy pracownikami, ale też nadmiaru obowiązków zlecanych przez pracodawcę. Należy tu wymienić również często występujące przebodźcowanie.

Syndrom wypalenia zawodowego dotyczy też osób, które odczuwają niedostateczne zadowolenie z siebie, zbyt wysoko stawiają sobie poprzeczkę lub też porównują siebie do innych. Charakterystyczne objawy pojawiają się często w sytuacji, gdy współpracownikom udaje się wykonać jakieś zadanie lepiej lub to oni otrzymają premię. Pojęcie wypalenia zawodowego w praktyce częściej dotyczy też osób o szczególnych umiejętnościach interpersonalnych. Należą do nich m.in. cierpliwość, wysoka kultura osobista, empatia, uważne i aktywne słuchanie czy dyskrecja.

Jakie grupy są najbardziej narażone na wypalenie zawodowe i stres?

Obecnie na wypalenie zawodowe narażone są osoby pracujące we wszystkich zawodach. Jednak szczególnie wysokie ryzyko wystąpienia tego zjawiska występuje w profesjach, gdzie niezbędny jest kontakt z ludźmi, poziom stresu i odpowiedzialności jest wysoki oraz tam, gdzie jest duża konkurencja i presja społeczna. To m.in. takie zawody, jak lekarze, nauczyciele, urzędnicy, pracownicy korporacji, policjanci, strażacy itp. 

Leczenie syndromu wypalenia zawodowego - jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym?

W przypadku dostrzeżenia pierwszej fazy wypalenia zawodowego, kiedy pojawi się wyczerpanie emocjonalne czy też zacznie być zauważalny brak zaangażowania i nieumiejętność zorganizowania działań, które dotychczas nie stanowiły problemu, warto wiedzieć, jak radzić sobie ze stresem i podjąć odpowiednie kroki. Gdy pojawiają się problemy, dobrze jest podjąć działania o charakterze organizacyjnym, takie jak podzielenie urlopu na kilka mniejszych okresów dni wolnych, rozważyć zmianę pracy lub zmienić godziny wykonywania obowiązków. Dobrym pomysłem jest również rotacja stanowisk. W powstrzymaniu wypalenia zawodowego może też pomóc zmiana stylu zarządzania strukturą organizacyjną.

W przypadku zaawansowanego problemu należy udać się do psychologa lub psychiatry, który właściwie rozpozna wypalenie zawodowe i przeprowadzi właściwą psychoterapię. Seria spotkań ma na celu odzyskanie równowagi i odkrycie na nowo poczucia własnych kompetencji. Specjalista pomoże też zrozumieć mechanizmy tego zjawiska i przekaże wiedzę na temat praktycznych sposobów radzenia sobie ze stresem i dokuczliwymi objawami.

Jak uniknąć wypalenia zawodowego i zapobiegać wypaleniu?

W profilaktyce problemów związanych z wypaleniem zawodowym niezwykle ważna jest obserwacja i minimalizowanie ryzyka wystąpienia tego zjawiska. W przeciwnym wypadku pojawia się szereg niekorzystnych sytuacji, kłopotliwych zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika. To częstsze zwolnienia lekarskie, niedyspozycja fizyczna i psychiczna, a także utrudniona współpraca z daną osobą, skargi zarówno personelu, jak i klientów danej firmy.

Odpowiadając na pytanie, jak uniknąć wypalenia zawodowego, warto więc korzystać z poradnictwa psychologicznego, wsparcia terapeutycznego, a także licznych, dostępnych w sieci porad i podcastów na temat syndromu wypalenia zawodowego. Warto tego typu spotkania organizować również w firmach. Psychoedukacja i zwiększenie samoświadomości mogą zapobiec w pojawieniu się pierwszych objawów wypalenia zawodowego.

Dobrym sposobem jest również praktykowanie technik poznawczych i antystresowych.  Należy starać się utrzymać równowagę pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym, rozwinąć pasję lub hobby czy uprawiać regularną aktywność fizyczną. 

Możliwe skutki wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe może się bardzo negatywnie odbić na zdrowiu pracownika. To nie tylko ryzyko schorzeń psychicznych i depresji, lecz także możliwość wystąpienia chorób serca, cukrzycy, udarów, otyłości, chronicznych bólów głowy i mięśni. Ponadto takie osoby często nadużywają środków przeciwbólowych, cierpią na bezsenność i sięgają po używki.

Na skutek wypalenia zawodowego może też dojść do niezamierzonych zaniedbań zawodowych. O ile popełnienie błędu w pracy przy biurku może nie być dużym problemem, o tyle w przypadku lekarza czy pielęgniarki syndrom wypalenia zawodowego i chroniczne zmęczenie może mieć skutki tragiczne.

Źródła:

1. Tucholska, Stanisława. "Christiny Maslach koncepcja wypalenia zawodowego: etapy rozwoju." Przegląd Psychologiczny 44.3 (2001): 301-317.

2. Kraczla, Magdalena. "Wypalenie zawodowe jako efekt długotrwałego stresu." Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie 2.2013 (2013): 69-81.

3. Mańkowska, Beata. "Wypalenie zawodowe. Dylematy wokół istoty zjawiska oraz jego pomiaru." (2018).

4. Bańkowska, Agnieszka. "Syndrom wypalenia zawodowego–symptomy i czynniki ryzyka." Pielęgniarstwo Polskie 2.60 (2016): 256-260.

5. Erenkfeit, Karina, Liwia Dudzińska, and Anna Indyk. "Wpływ środowiska pracy na powstanie wypalenia zawodowego." Medycyna Środowiskowa-Environmental Medicine 3.15 (2012): 121-128.