Ginekomastia: objawy, przyczyny, leczenie przerostu gruczołu piersiowego u mężczyzn

Gruczoły piersiowe to parzyste, największe gruczoły skórne, które występują u człowieka. Jak dobrze wiemy, pełnemu rozwojowi ulegają one wyłącznie u kobiet. U mężczyzn pozostają tak zwanym narządem szczątkowym. Ich budowa to tkanka gruczołowa i tkanka tłuszczowa, z czego zwykle ta druga decyduje o wielkości piersi. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę z tego, że mężczyźni także mają gruczoły piersiowe. Do chwili, gdy funkcjonują one bez zarzutu, faktycznie nie zwracamy na nie uwagi, jednak warto mieć na uwadze, że mężczyźni również są objęci ryzykiem zachorowania na choroby piersi. Jedną z nich jest ginekomastia. Czym jest ta choroba, jakie są objawy, które jej towarzyszą, gdzie szukać przyczyn zachorowania na tę chorobę i czy możliwe jest wyleczenie ginekomastii – o tym w poniższym artykule.

Czym jest ginekomastia?

Ginekomastia - co to takiego? Ginekomastia jest łagodnym powiększeniem, przerostem (proliferacją) tkanki gruczołowej sutka u mężczyzn i jest najczęstszą chorobą piersi u mężczyzn. Prowadzi do rozrostu tkanek w obrębie piersi. Może mieć charakter jedno- lub dwustronny, czyli dotyczyć powiększenia jednej lub obu piersi i może mieć związek z rozrostem tkanki gruczołowej, włóknistej oraz tłuszczowej. Szacuje się, że co najmniej 30% mężczyzn zostanie dotkniętych chorobą w ciągu swojego życia. Warto dodać w tym miejscu, że zjawisko ginekomastii u kobiet nie występuje.
Ginekomastia u mężczyzn może przyjmować trzy rodzaje - w zależności od tego, która tkanka budująca pierś ulega przerostowi. Rozróżniamy się ginekomastię właściwą, czyli gruczołową, która charakteryzuje się nadmiernym przyrostem tkanki gruczołowej. Warto wspomnieć w tym miejscu o zależności lipomastia a ginekomastia. Bywają one mylone, tymczasem lipomastia to nadmiar skóry i tkanki tłuszczowej, która jest stanem dość powszechnym u mężczyzn z otyłością, szczególnie widocznym po znacznej utracie masy ciała. Mimo to bywa czasami niewłaściwie nazywana ginekomastią tłuszczową.
Trzeci rodzaj to ginekomastia mieszana, czyli gruczołowo-tłuszczowa, w przypadku które zarówno gruczoł jak i tkanka tłuszczowa występują w nadmiarze. Ze względu na wiek wystąpienia zaburzeń wyróżniamy trzy rodzaje ginekomastii:

• ginekomastię fizjologiczną występującą w okresie noworodkowym, ustępuje ona zwykle do 4 miesiąca życia;
• ginekomastię dojrzewaniową, która ujawnia się w okresie dojrzewania w  13-14 roku życia i zwykle zanika po upływie kilku/kilkunastu miesięcy;
• ginekomastię dojrzałych mężczyzn, która może być przetrwałą ginekomastią dojrzewaniową, czy też ginekomastią polekową, idiopatyczną, hormonalną i objawową. Do tego rodzaju zaliczamy ginekomastię u starszych mężczyzn związaną z andropauzą.

Objawy i rozpoznanie ginekomastii

Ginekomastia - objawy. Głównym objawem ginekomastii jest powiększenie piersi u mężczyzn, zazwyczaj obustronne, ale zdarzają się również sytuacje, w których jedna pierś jest większa od drugiej. Powiększone piersi mogą być bardziej tkliwe, jednak chorobie nie towarzyszy uczucie bólu. Powiększeniu mogą natomiast ulec brodawki sutkowe, które mogą także zmienić zabarwienie na ciemniejsze. Do objawów należy również wyczuwalny pod palcem guzek za otoczką brodawki sutkowej. Zdarza się, że z jednej lub dwóch brodawek wydobywa się wydzielina.
Ginekomastia – rozpoznanie. Rozpoznanie ginekomastii stawiamy na podstawie wywiadu, badania lekarskiego oraz badań dodatkowych takich jak badanie krwi (testosteron, estradiol, prolaktyna, SHBG, TSH, FSH, LH, morfologia, próby wątrobowe i nerkowe, markery nowotworowe), USG sutków, czasami konieczne jest też USG jąder i jamy brzusznej. W przypadku podejrzenia raka piersi konieczne jest pobranie materiału do badania histopatologicznego.
Leczenie ginekomastii powinien poprzedzać wywiad, dzięki któremu lekarz będzie miał większą szansę na stwierdzenie czy choroba ma podłoże genetyczne, a także ustali okres, w którym doszło do powiększenia gruczołów sutkowych i wystąpienia objawów towarzyszących (np. wyciekom z sutka). Lekarz na pewno uwzględni wiek pacjenta. U mężczyzn w okresie rozrodczym przyczyny ginekomastii mogą być różne i należy przede wszystkim wykluczyć poważne schorzenia, w tym nowotwory.
Ważne, aby wykonać też badanie prolaktyny, które pozwala wykluczyć hiperprolaktynemię. W niektórych przypadkach może być koniecznie pobranie wycinka do badania histopatologicznego. Trzeba w tym miejscu podkreślić, że tylko właściwe rozpoznanie przyczyn pozwoli na dobranie odpowiedniego sposobu leczenia. Głównym celem rozpoznania jest złagodzenie objawów.

Przyczyny ginekomastii

Ginekomastia pojawia się w różnym wieku, w różnym stopniu, oraz z różnych przyczyn. Za główną przyczynę ginekomastii uznaje się nieprawidłowo działającą gospodarkę hormonalną mężczyzn. Przyczyną zwykle jest zaburzenie równowagi między poziomem androgenów i estrogenów. Już sam nadmiar estrogenów może być wystarczającym bodźcem pobudzającym sutki do wzrostu.
Choroba ta występuje samodzielnie, jest powikłaniem innego schorzenia lub jego objawem. Ginekomastia może mieć podłoże fizjologiczne lub patologiczne. Fizjologiczne powiększenie piersi czasem ma miejsce u noworodków, około 3–5 dnia życia i potem w okresie dojrzewania, ale trwa wtedy około miesiąca lub kilku miesięcy (u nastolatków) i nie jest groźna. Jest związana z większą syntezą (produkcją) estrogenów w warstwie siatkowatej kory nadnerczy. Zdarza się, że ginekomastia ulega utrwaleniu.
Ginekomastia patologiczna natomiast jest zwykle spowodowana innymi chorobami współistniejącymi i ich powikłaniami, a związana jest z takimi chorobami, jak:

• nadczynność tarczycy;
• schyłkowa niewydolność nerek;
• marskość i rak wątroby;
• hormonalnie czynne guzy i nowotwory nadnercza i jąder;
• zespół Klinefeltera;
• nadwrażliwość sutka na estrogeny;
• awitaminoza;
• choroby przewodu pokarmowego;
• niedożywienie.

Ginekomastia - sterydy. Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia ginekomastii zalicza się też stosowanie sterydów anabolicznych lub androgenów.
Występowanie ginekomastii może być też konsekwencją wpływu działania leków takich jak:

• leki stosowane w leczeniu rozrostu gruczołu krokowego;
• leki na niepłodność i oligospermię;
• spironolakton - lek moczopędny stosowany w nadciśnieniu i niewydolności serca;
• leki stosowane w chorobie wrzodowej żołądka, np. ranitydyna i inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol);
• ketokonazol stosowany w leczeniu grzybicy.

Sugeruje się również, że leki stosowane w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), jak również przeciwlękowy diazepam także mogą prowadzić do rozrostu gruczołu sutkowego.
Medycyna zna przypadki, w których za rozwój ginekomastii odpowiedzialne są niektóre narkotyki, w tym marihuana czy heroina.
Ginekomastia może mieć również podłoże genetyczne.

Leczenie ginekomastii

Ginekomastia - leczenie. Leczenie w ginekomastii będzie zależne od przyczyny jej wystąpienia. W przypadku nowotworu niezbędne jest leczenie onkologiczne. U pacjentów z nowotworem prostaty leczonych antyandrogenami, u których istnieje wysokie ryzyko ginekomastii bywa stosowana profilaktyczna radioterapia. Leczenie ginekomastii polekowej może polegać na odstawieniu leków lub zastąpieniu ich odpowiednikami. Leczenie ginekomastii spowodowanej schorzeniami wątroby, nerek lub tarczycy będzie opierała się na próbie poprawy czynności tych narządów. U mężczyzn z hipogonadyzmem może być konieczne zastosowanie testosteronu lub leków hamujących aktywność estrogenów.
Ponadto stosowane bywa leczenie farmakologiczne, które ma wpływ na zaburzoną gospodarkę hormonalną. Stosuje się w tym przypadku leki blokujące aktywację podwzgórzowych receptorów estradiolu czy inhibitory aromatazy.
Leczenie chirurgiczne stosuje się w sytuacji, gdy leczenie farmakologiczne i przyczynowe nie zmniejsza stopnia nasilenia ginekomastii. Można je rozważyć również w przypadku ginekomastii samoistnej, niezwiązanej z patologią (przetrwała ginekomastia z okresu dojrzewania). Taki zabieg polega na usunięciu nadmiaru tkanki gruczołowej oraz tłuszczowej.

Do jakiego lekarza udać się w celu rozpoznania przerostu gruczołu piersiowego?

Najczęściej pierwsze objawy ginekomastii pacjenci zgłaszają w gabinecie lekarza POZ (podstawowej opieki zdrowotnej). W zależności od przyczyny wywołującej ten stan, leczenie ginekomastii prowadzone jest przez specjalistów różnych dziedzin medycznych. Niemniej jednak w pierwszej kolejności należy udać się do specjalisty, jakim jest endokrynolog. W przypadku ginekomastii gruczołowo-tłuszczowej zostaniemy skierowani do chirurga plastycznego lub ogólnego. W sytuacji, w której przerost tkanki spowodowany jest nadwagą, warto wybrać się do dietetyka.

Ginekomastia a testosteron

U mężczyzn w prawidłowych fizjologicznych warunkach gruczoły sutkowe znajdują się pod hamującym wpływem męskich hormonów płciowych, głównie testosteronu. Jeśli chodzi o zależność ginekomastia a testosteron – jej podstawą jest zaburzenie stosunku aktywności estrogenów do testosteronu, na korzyść tych pierwszych. Warto w tym miejscu dodać, że obniżony poziom testosteronu może występować w niektórych nowotworach lub na skutek utraty jąder, w wyniku zapaleń, urazów, chorób ziarniniakowych czy kastracji.

Ćwiczenia na ginekomastię

Warto podkreślić, że nie istnieją ćwiczenia na ginekomastię. Natomiast w przypadku lipomastii najskuteczniejsze będą ćwiczenia aerobowe, takie jak pływanie lub bieganie, wykonywane 3 razy w tygodniu przez około 60 minut.

Zabieg operacyjny na ginekomastię

Ginekomastia - zabieg. Zabieg operacyjny na ginekomastię może polegać na wycięciu gruczołu piersiowego i stosuje się go w przypadku ginekomastii prawdziwej, czyli przerostu tkanki gruczołowej. Lekarz wykonuje nacięcie chirurgiczne w dolnej części otoczki brodawki, a następnie wycina nadmiar tkanki gruczołowej i zakłada szwy podskórne. Cięcie znajduje się na granicy otoczki sutkowej i skóry, w związku z czym blizna jest niemal niewidoczna. Zazwyczaj zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym.
Jeśli sytuacja dotyczy lipomastii, zabieg będzie polegał na odessaniu tłuszczu (gdy nie jest konieczne usuwanie tkanki gruczołowej), ale lekarz może też przeprowadzić obie te procedury jednocześnie. Podczas liposukcji lekarz usuwa tkankę tłuszczową z piersi zostawiając tkankę gruczołu piersiowego. W tym przypadku wykonywane są drobne, kilkumilimetrowe nacięcia, przez które wprowadzana jest kaniula, a następnie odsysany jest tłuszcz.

Jak w przypadku wielu chorób, również w sytuacji, gdy chorujemy na ginekomastię, szybka diagnoza zwiększa szansę na jej wyleczenie, dlatego do lekarza powinniśmy zgłosić się już w momencie zaobserwowania pierwszych objawów choroby.

Źródła:
Cuhaci N., Polat S., Evranos B., et al., Gynecomastia: Clinical evaluation and management, Indian J Endocrinol Metab.; 2014; 18(2): 150–158;
Czajka-Oraniec I., Zgliczyński W., Kuryłowicz A., et al., Association between gynecomastia
and aromatase (CYP19) polymorphisms.; Europ J Endocrinol.; 2008; 158;
Fiderkiewicz A., Portal onkologiczny Onkolmed, https://onkolmed.pl/
Johnson R., Murad M., Ginekomastia: patofizjologia, diagnostyka i leczenie, Sympozjum Endokrynologia
Zgliczyński W., Ginekomastia. Algorytmy postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w endokrynologii, Medycyna po Dyplomie; Zeszyt Edukacyjny; 2008;7(10):70-71.