Nadczynność tarczycy - jak ją rozpoznać i leczyć?

Zaburzenia funkcji tarczycy to poważny problem we współczesnych czasach. Szacuje się, że obecnie w całej populacji zmaga się z nim około 18% kobiet oraz 13% mężczyzn. Tak wysoki odsetek tych zaburzeń, sugeruje wręcz określenie ich mianem choroby cywilizacyjnej XXI wieku. Wśród chorób gruczołu tarczowego wyróżniamy stany związane z jego niedoczynnością (niedostatecznym wytwarzaniem hormonów) oraz nadczynnością (nadmiernym wytwarzaniem hormonów). Choć częstszym zaburzeniem jest niewątpliwie niedobór hormonów tarczycy (jak ma to miejsce np. w niedoczynności tarczycy spowodowanej chorobą Hashimoto), to nadmiar ich jest równie niebezpieczny dla zdrowia, a nawet życia człowieka. Dowiedz się czym jest nadczynność tarczycy, jakie są jej objawy oraz w jaki sposób można ją leczyć.

Nadczynność tarczycy - co to jest?

Tarczyca (gruczoł tarczowy) to niewielki narząd położony w okolicy krtani, kształtem i wielkością przypominający połączone ze sobą daktyle. Odpowiada on za wytwarzanie hormonów wpływających na metabolizm) ,który kontrolowany jest za pomocą hormonów T3 (trójjodorytoniny) i T4 (tyroksyny). Oznacza to, że hormony te napędzają procesy przemiany materii, a co za tym idzie są niezbędne do prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego człowieka. W sytuacji, gdy mamy do czynienia z ich nadprodukcją lub nadmiernym uwalnianiem w stosunku do aktualnych potrzeb organizmu, mówimy o tzw. hipertyreozie. Wysoki poziom T3 i T4 powoduje podwyższenie podstawowego poziomu przemiany materii i napędza aktywność psychomotoryczną oraz czynność układu krążenia, co powoduje zespół charakterystycznych objawów nadczynności tarczycy. Należy zaznaczyć, że tarczyca nie działa w sposób autonomiczny. Jej funkcjonowanie jest odgórnie kontrolowane przez przysadkę mózgową. Przysadka wytwarzając hormon tyreotropowy (TSH), działa na tarczycę na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Oznacza to, że im więcej hormonów zostaje wytworzonych przez gruczoł tarczowy, tym silniej hamowana będzie funkcja przysadki. Z drugiej strony- niskie stężenie hormonów tarczycy będzie sygnałem do zwiększonego wydzielania TSH w celu pobudzenia funkcji tego gruczołu. Ta zależność pomiędzy T3 i T4, a TSH jest szczególnie istotna w diagnostyce zaburzeń tarczycy - poziom TSH pozwala chociażby na ustalenie prawdopodobnej przyczyny nadczynności.

Nadczynność tarczycy - przyczyny

Nadczynność tarczycy w 99% ma swoje źródło w pierwotnej dysfunkcji tego narządu. Oznacza to, że za hipertyreozę odpowiedzialne są bezpośrednio chore komórki tarczycy. Sytuacja taka ma miejsce w następujących przypadkach:

• Choroba Gravesa i Basedowa - jest to choroba autoimmunologiczna, która stanowi najczęstszą przyczynę nadczynności tarczycy. Nadmiar hormonów jest wynikiem działania autoprzeciwciał, które stale pobudzają komórki tarczycy nadprodukcji T3 i T4. Szczyt zachorowań przypada pomiędzy 30. a 50-tym rokiem życia.
• Wole guzkowe toksyczne to zaburzenie związane z niedoborem jodu. Po wprowadzeniu narodowego programu profilaktyki jodowej w 1997r. liczba nowych zachorowań znacząco zmalała.
• Guzek autonomiczny pojedynczy - rozwija się w wyniku mutacji receptora TSH.
• Zapalenie tarczycy - powoduje destrukcję miąższu gruczołu, co skutkuje nadmiernym uwalnianiem hormonów. W rozwoju różnych typów zapaleń odgrywają rolę zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe; np. podostre zapalenie tarczycy, poporodowe zapalenie tarczycy, polekowe uszkodzenie tarczycy po amiodaronie. W rzadkich przypadkach, może się jednak zdarzyć tak, że komórki gruczołu tarczowego nie wykazują żadnych nieprawidłowości, a mimo to mamy do czynienia ze zwiększonym poziomem hormonów tarczycy. Przyczyną tego mogą być:
• Nowotwór (gruczolak) przysadki wydzielający TSH - tkanka gruczolaka nie podlega ujemnemu sprzężeniu zwrotnemu, co skutkuje niekontrolowaną produkcją hormonów tarczycy;
• Przedawkowanie hormonów tarczycy w postaci leków (tyroksyna, jod w postaci preparatów witaminowych lub płynu) ;
• Wole jajnikowe zawierające ektopową tkankę tarczycową.

Nadczynność tarczycy - objawy

Niezależnie od źródła nadmiaru hormonów tarczycy, spektrum objawów nadczynności pozostaje właściwie niezmienne. Do najbardziej typowych z nich należą:

• Objawy ogólne: ubytek wagi pomimo zwiększonego apetytu, nietolerancja wysokiej temperatury, obrzęki;
• Objawy z układu nerwowego: drażliwość, nadpobudliwość psychoruchowa, niepokój, pobudzenie, drżenie rąk, bezsenność, zaburzenia maniakalne;
• Zmiany skórne: skóra ucieplona, zaczerwieniona, wilgotna. Wrażenie tzw. skóry aksamitnej;
• Zmiany w obrębie szyi: powiększenie obwodu szyi, w przypadku dużego powiększenia tarczycy ucisk na tchawicę i problemy z oddychaniem;
• Objawy z układu krążenia: uczucie kołatania serca, nadciśnienie, przyspieszona czynność serca, migotanie przedsionków (niekiedy migotanie może być jedynym objawem nadczynności tarczycy, szczególnie u osób w podeszłym wieku);
• Objawy z układu pokarmowego: biegunka, częste wypróżnienia;
• Zmiany oczne (orbitopatia tarczycowa) - są one typowe dla choroby Gravesa-Basedowa. U chorego występuje wytrzeszcz gałek ocznych (wrażenie wpatrywania się), rzadkie mruganie, ból oczu, łzawienie, podwójne widzenie, obrzęk powiek i przekrwienie spojówek.

U niektórych osób pierwsze objawy choroby Hashimoto to typowe dla nadczynności tarczycy nerwowość, uczucie gorąca, kołatania serca spowodowane wyrzutem do krwi zgromadzonych w pęcherzykach tarczycowych hormonów, pod wpływem uszkadzającego działania przeciwciał przeciwtarczycowych (aTPO).

Nadczynność tarczycy - leczenie

Wybór metody leczenia zależy od przyczyny nadmiaru hormonów tarczycy, podejmuje go lekarz endokrynolog. Najczęściej stosuje się leczenie farmakologiczne - preparaty przeciwtarczycowe zmniejszające stężenie hormonów oraz preparaty zawierające jod. Inne, bardziej radykalne metody leczenia nadczynności to terapia radiojodem promieniotwórczym (131I) oraz leczenie operacyjne (usunięcie tarczycy-tyreoidektomia). 

Sprawdź też: niedoczynność tarczycy.

Źródła:

1. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2014. ISBN 978-83-7430-405-4
2. Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, mały podręcznik, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna 2019/2020
3. „Podstawy Endokrynologii” redakcja naukowa: prof. dr hab. n. med. Tomasz Bednarczuk Wydanie I, 2017
4. „Profilaktyka niedoboru jodu” Małgorzata Gietka-Czernel, Klinika Endokrynologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Szpital Bielański, Warszawa Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Wojciech Zgliczyński; Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 12, 2015
5. Informacje ze strony Ministerstwa Zdrowia o profilaktycje jodowej w Polsce