Ospa wietrzna: objawy, przyczyny, leczenie, profilaktyka

Ospę kojarzymy przede wszystkim jako chorobę objawiającą się charakterystycznymi, swędzącymi krostkami. Jest to choroba zakaźna wywołana przez wirusa VZV. Co jeszcze powinno się wiedzieć na temat tej choroby, by skutecznie z nią walczyć?

Ospa wietrzna, z języka łacińskiego varicella, to choroba zakaźna, którą wywołuje wirus ospy wietrznej i półpaśca VZV (Varicella Zoster Virus).

Ospa wietrzna jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Wirus ospy wietrznej przenoszony jest drogą kropelkową, zarażamy się nim poprzez kontakt z osobą chorą. Zakaźna jest również zawartość pojawiających się na skórze pęcherzyków. Zakażenie szerzy się przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami z dróg oddechowych chorej osoby.

Na ospę wietrzną choruje głównie dzieci i często jest ona uważana za niezbyt groźną, nie dającą powikłań chorobę, którą każde dziecko powinno przejść. Część rodziców, ulegając modzie na tzw. ospa party, celowo doprowadza do zarażenia swoich dzieci tą chorobą, licząc na łagodne przechorowanie i nabycie przez nie odporności.

Jednak ospa jest chorobą, która bywa nieprzewidywalna i może mieć groźne konsekwencje, dlatego świadome narażenie dziecka na zachorowanie nie jest wyrazem odpowiedzialności za jego zdrowie. Może prowadzić do groźnych powikłań, które wymagają leczenia szpitalnego.

Skutecznym i bezpiecznym sposobem na nabycie odporności na ospę wietrzną jest szczepienie przeciwko tej chorobie.

Ospa wietrzna – występowanie

Ospa wietrzna (popularnie – wiatrówka) występuje powszechnie na całym świecie, a liczba zachorowań sięga 60 milionów rocznie. Szacuje się, że 50 procent wszystkich zachorowań na ospę dotyczy dzieci w wieku pomiędzy 5. a 9. rokiem życia, a do 90 procent przypadków stwierdza się przed ukończeniem 15. roku życia.

W Polsce co roku notowanych jest około 150-220 tysięcy zachorowań na ospę wietrzną, z czego większość stanowią zachorowania u dzieci do 10 roku życia. Około 1000 do 1300 osób rocznie jest hospitalizowanych z powodu ospy wietrznej, umiera od 1 do 4 osób.

Objawy ospy wietrznej

Gdy pojawia się ospa wietrzna, pierwsze objawy występują po 10 do 21 dniach od zakażenia. Jak wygląda ospa wietrzna? Dwa główne symptomy towarzyszące ospie wietrznej to wysoka gorączka i charakterystyczna wysypka na całym ciele, która ma postać plamek, przekształcających się następnie w zaczerwienione, swędzące grudki. Po kilku godzinach zmieniają się one w pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym. Po 2-3 dniach powstałe pęcherzyki przechodzą w krosty, które po kolejnych 3-4 dniach zasychają, tworząc strupki.

Wysypka zlokalizowana jest na tułowiu, szyi, twarzy, głowie, ramionach i nogach, niekiedy w miejscach intymnych. Dłonie i stopy zwykle pozostają wolne od wykwitów. Głównym problemem jest świąd towarzyszący wysypce. Inne objawy pojawiające się u chorych na ospę wietrzną to bóle głowy, mięśni, utrata apetytu, ogólne osłabienie, rozbicie i złe samopoczucie. Może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych potylicznych i karkowych.

Gdy u dziecka wystąpi ospa wietrzna - kiedy zaraża ono inne dzieci? Zakaźność trwa około 1-2 dni przed i do 6 dni po pojawieniu się wysypki. Chory przestaje zakażać, gdy przyschną wszystkie pęcherzyki.

Leczenie ospy wietrznej u dzieci

Leczenie ospy wietrznej jest objawowe, za pomocą leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, na przykład paracetamolu. Można go stosować nawet u małych dzieci w formie czopków lub syropu, u starszych – w formie tabletek.

Należy pamiętać, iż nie jest zalecane stosowanie preparatów na bazie ibuprofenu.

Największym problemem w przypadku ospy wietrznej u dzieci, jest swędząca wysypka, która powoduje, że dziecko się drapie, co może prowadzić do nadkażeń krost, czego efektem może być ropne zakażenie skóry.

Aby temu zapobiegać, należy obcinać dziecku krótko paznokcie i zakładać na noc bawełniane rękawiczki. Należy także często zmieniać piżamę i pościel. Ulgę mogą przynieść kąpiele w wodzie z nadmanganianem potasu lub z siemieniem lnianym, skórę po kąpieli należy delikatnie osuszać ręcznikiem, a nie pocierać.

Na krostki można zastosować gotowe, dostępne bez recepty preparaty chłodzące i przynoszące ulgę przy świądzie występujące w postaci żelu czy pianki. W leczeniu ospy wietrznej zastosowanie znajdują niekiedy także leki przeciwhistaminowe, które łagodzą świąd i wykazują działanie nasenne. W szczególnie ciężkich przypadkach ospy lekarz może przypisać leki przeciwwirusowe.

Chorobę trzeba wyleczyć do końca, zalecany jest odpoczynek w łóżku. Gdy dziecko zachoruje na ospę wietrzną, należy pozostać w kontakcie z lekarzem, szczególnie jeżeli wysypka jest bardzo obfita. Opiekę nad dzieckiem sprawuje wówczas lekarz pediatra.

Ospa wietrzna u niemowlaka sprawia, że nie chce on jeść, co może doprowadzić do odwodnienia. Może to wymagać leczenia szpitalnego.

Ile trwa ospa wietrzna? Gdy przebiega łagodnie i bez komplikacji może trwać do 10 dni, ale gojenie zmian skórnych może trwać dłużej.

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej

Dostępna jest szczepionka przeciw ospie wietrznej, która zawiera żywy, osłabiony (czyli atenuowany) szczep wirusa wywołującego tą chorobę. W celu uzyskania odporności podaje się dwie dawki, drugą najwcześniej po 6 tygodniach, a optymalnie – do 3 miesięcy od podania pierwszej dawki.

Jest to bezpieczna i dobrze tolerowana szczepionka, rzadko wywołuje ona niepożądane odczyny poszczepienne, rzadko też występuje po szczepieniu poronna postać ospy wietrznej.

Szczepienie zabezpiecza na całe życie przed objawami i przed powikłaniami ospy wietrznej, a jego skuteczność jest szacowana na ponad 95 procent. Gdy podamy szczepionkę trzy dni od ekspozycji, jej skuteczność wynosi około 90 procent. Szczepienie zmniejsza także ryzyko wystąpienia półpaśca w przyszłości.

Przeciwwskazaniem do wykonania szczepienia przeciwko ospie wietrznej są stany obniżenia odporności, chłoniaki i inne nowotwory dotyczące szpiku kostnego lub układu chłonnego, a także ciąża. Nie ma jednak niebezpieczeństwa przeniesienia wirusa szczepionkowego na osoby z niedoborami odporności, dlatego można wykonać szczepienia na przykład u dzieci kobiet będących w ciąży.

Szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest obowiązkowe w grupach ryzyka, czyli dzieci do 12 roku życia należących do grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej, czyli chorych na ostrą białaczkę (w okresie remisji choroby), z ciężkimi niedoborami odporności (w tym zakażonym HIV), jak również będących przed leczeniem wywołującym upośledzenie odporności (chemioterapia nowotworów złośliwych, przeszczepienie narządów lub szpiku, przewlekłe leczenie dużą dawką glikokortykosteroidów itp.). Obowiązek szczepienia dzieci do 12 roku życia dotyczy również osób z otoczenia dzieci należących do wymienionych grup ryzyka, jeśli osoby te nie chorowały na ospę.

Szczepienia przeciw ospie wietrznej są obowiązkowe i bezpłatne dla dzieci, które przebywają w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, opiekuńczo-leczniczych, rodzinnych domach dziecka, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, domach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych.

Szczepienia są bezpłatne u dzieci uczęszczających do żłobków i klubów dziecięcych, jednak nie dotyczy to dzieci w przedszkolach.

Szczepienie jest zalecane dla wszystkich, którzy nie chorowali lub nie byli zaszczepieni, w tym także dla kobiet, które planują ciążę i które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną.

Ospa wietrzna u dorosłych

Osoby dorosłe mogą także zachorować na ospę wietrzną, jeśli nie przeszły tej choroby w dzieciństwie. U młodzieży i u osób dorosłych przebieg choroby jest cięższy niż u dzieci, a ryzyko zgonu z jej powodu jest nawet 10-20 razy wyższe.

Ospa wietrzna jest groźna dla kobiet w ciąży, noworodków oraz dla osób z upośledzoną odpornością (dotyczy to osób z wrodzonym niedoborem odporności, a także w czasie leczenia przeciwnowotworowego lub podczas otrzymywania hormonów steroidowych).

Ospę wietrzną przechodzi się raz w życiu, jednak wirus pozostaje w organizmie, zdeponowany w tkance nerwowej w okolicy rdzenia nerwowego i mózgu. W sprzyjających warunkach może on wywołać półpaśca. Do reaktywacji wirusa może dojść w stanach osłabienia odporności, na przykład w wyniku chorób, takich jak nowotwory czy HIV/AIDS czy podczas stosowania chemioterapii lub radioterapii, przyjmowania niektórych leków (na przykład immunosupresyjnych stosowanych po przeszczepieniu narządów). Ryzyko zachorowania na półpasiec wzrasta z wiekiem.

Półpasiec powoduje objawy pojawiające się po jednej stronie ciała, zwykle jest to wysypka, pęcherze, ból, pieczenie i swędzenie. Może także pojawić się gorączka. Półpasiec leczy się objawowo. Ważne jest monitorowanie choroby pod kątem możliwych powikłań, takich jak uszkodzenie wzroku, infekcje skóry, zapalenie płuc czy problemy neurologiczne.

Możliwe powikłania po ospie wietrznej

W większości przypadków ospa wietrzna ma łagodny przebieg, powikłania występują u 2 do 6 procent chorych. Do najczęstszych powikłań należą zakażenia bakteryjne skóry, które mogą powodować powstanie blizn, objawy neurologiczne, takie jak zapalenie móżdżku, mózgu czy opon mózgowo-rdzeniowych. Zapalenie mózgu może doprowadzić do powstania zaburzeń zachowania i padaczki.

Ospa może powodować takie powikłania jak ostra małopłytkowość (obniżenie liczby płytek krwi, prowadzące do krwawień), zapalenie wątroby, stawów, nerek. Może spowodować powikłania kardiologiczne, takie jak zapalenie mięśnia sercowego, wsierdzia, czy powikłania ze strony układu oddechowego, na przykład ospowe zapalenie płuc czy bakteryjne zapalenie płuc

Zdarza się, że dzieci chore na ospę wietrzną wymagają pomocy na oddziale intensywnej opieki medycznej, z powodu odwodnienia, wywołanego niechęcią do przyjmowania płynów w wyniku pojawienia się wykwitów na błonie śluzowej jamy ustnej.

Powikłania po przechorowaniu ospy wietrznej mogą wystąpić także u osób, które dotychczas były zdrowe.

Zachorowanie w wieku dorosłym jest obarczone cięższym przebiegiem i wyższym ryzykiem wystąpienia poważnych powikłań (ryzyko to rośnie z wiekiem). Ryzyko powikłań dotyczy także kobiet w ciąży.

Źródła: 
Szczepionka przeciw ospie wietrznej, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny -Państwowy Instytut Badawczy
Duszczyk E., Szczepienie czy ospa-party?, Główny Inspektorat Sanitarny
Jackowska T., Szczepienia przeciwko ospie wietrznej, Medycyna Praktyczna