Jak przebiega transfuzja krwi i kiedy jest potrzebna?

Transfuzja to inaczej przetoczenie krwi i jej preparatów. Jest to procedura wykonywana często po operacjach, a także u osób cierpiących na niedobory krwi i jej składników. Wyjaśniamy, jak przebiega transfuzja krwi, jakie są wskazanie do przeprowadzenia takiej procedury i czy jest bezpieczna.

Krew to płynna tkanka, która pełni ważną funkcję w organizmie. Składa się z krwinek czerwonych, które transportują tlen do wszystkich komórek, z krwinek białych, które biorą udział w obronie przed infekcjami, płytek krwi i osocza. Płytki krwi zatrzymują krwawienie i powodują, że krew krzepnie, natomiast osocze jest odpowiedzialne za transport wody i substancji odżywczych oraz za odprowadzanie produktów przemiany materii do wątroby, nerek i płuc.

Całkowita objętość krwi w organizmie dorosłej osoby to około 5 litrów. 

Gdy w wyniku choroby czy urazu organizm traci krew lub jej składniki, może być potrzebna transfuzja czyli przetoczenie krwi.

Lekarz hematolog to specjalista zajmujący się chorobami krwi oraz układu krwiotwórczego.

Co to jest transfuzja krwi? 

Na czym polega transfuzja krwi? Jest to podanie pacjentowi dożylnie krwi pochodzącej od dawcy, mówimy wtedy o transfuzji allogenicznej. Możliwa jest także transfuzja autologiczna, czyli podanie pacjentowi jego własnej krwi, wcześniej pobranej. Stosuje się ją w przypadku planowanych zabiegów operacyjnych.

Transfuzja może dotyczyć pełnej krwi lub, co stosuje się coraz częściej, jej poszczególnych składników, na przykład osocza, krwinek lub płytek krwi. W przypadku pełnej krwi procedura może trwać około 4 godziny, w przypadku przetaczania frakcji – do pół godziny.

Krew wykorzystywaną do transfuzji uzyskuje się od krwiodawców, którzy oddają ją nieodpłatnie. Krew pobrana od biorcy jest badana i przechowywana w odpowiednich warunkach w centrach krwiodawstwa i w bankach krwi funkcjonujących w szpitalach. Krew można oddać także dla konkretnego pacjenta, który jej potrzebuje, na przykład dla krewnego.

Do wykonania transfuzji krwi konieczne jest uzyskanie zgody pacjenta, może to być zgoda wyrażona ustnie. Brak zgody wymaga pisemnego oświadczenia. 

Gdy pacjent nie zgadza się na transfuzję, zwykle z przyczyn religijnych (dotyczy to Świadków Jehowy), wówczas stosuje się metody alternatywne (na przykład preparaty krwiozastępcze). Gdy rodzice nie zgadzają się na transfuzję krwi u nieletniego dziecka, a występuje u niego zagrożenie życia, szpital może wystąpić do Sądu Rodzinnego, który ogranicza im prawa rodzicielskie i wydaje zgodę na taką procedurę. 

Grupy krwi

Podstawą bezpiecznego przetaczania krwi było odkrycie w latach 1900-1901 przez Karola Landsteinera serologicznych różnic krwi występujących u ludzi. Stwierdził on, że na krwinkach czerwonych mogą znajdować się antygeny, które powodują zjawisko aglutynacji, czyli zlepiania się ze sobą poszczególnych krwinek.

W rezultacie tego odkrycia wszystkich ludzi zakwalifikowano do trzech, a potem do czterech głównych grup krwi – A, B, AB, 0.  Grupę krwi określa się przez identyfikację antygenów na krwinkach. W przypadku grupy A, jest to antygen A, w przypadku grupy B- antygen B, w rupie krwi AB – występują oba, w grupie 0- brak antygenów.  

Natomiast w surowicy krwi (czyli w osoczu) znajdują się naturalne przeciwciała przeciwko nieobecnemu w krwinkach antygenowi. W przypadku Grupy 0 - są to przeciwciała anty-A i anty-B, w przypadku grupy A - przeciwciała anty-B, w przypadku grupy B – przeciwciała anty - A w przypadku grupy AB – brak przeciwciał. 

Oprócz grupy krwi transfuzje wymagają także wiedzy na temat antygenu D, jego obecność oznacza się jako Rh dodatni, brak antygenu – to Rh ujemny. 85 procent ludzi posiada ten antygen.

Grupę krwi oraz czynnik Rh określa się, wykonując badania laboratoryjne.

Podczas transfuzji powinno się przetaczać krew zgodnie z układem ABO i Rh,, czyli należy podawać krew tej samej grupy i o tym samym czynniku Rh. W wyjątkowych okolicznościach można podać krew grupy 0Rh-, czyli tzw grupy uniwersalnej.

Transfuzja krwi – wskazania 

Główne wskazania do przeprowadzenia transfuzji stanowią krwotoki, będące wynikiem urazów czy komplikacji występujących w trakcie lub po zabiegach chirurgicznych. Transfuzje krwi mogą być konieczne, gdy występują wrodzone niedobory krwi i niedobory jej składników, przewlekłe choroby powodujące takie niedobory (takie jak anemia, białaczka, choroby szpiku kostnego czy zmiany nowotworowe). Czasami konieczna jest transfuzja po porodzie.

Z uwagi na starzenie się społeczeństw i coraz większą liczbę osób cierpiących na choroby wymagające przetoczeń krwi oraz jednocześnie zmniejszającą się liczbę krwiodawców (z powodu niespełniania przez nich limitów wiekowych), krew staje się czynnikiem deficytowym. Potrzebne jest więc racjonalne nią gospodarowanie, także ze względu na to, że koszty związane z przetaczaniem składników krwi stanowią istotną część wydatków szpitali (na przykład w Australii jest to7,8 procent). 

Ważne jest więc przestrzeganie wskazań do przetaczania krwi. Zdarza się, że bowiem, że procedura ta jest nadużywana. Z jednego z badań, podczas którego przeanalizowano kilkaset przetoczeń krwi u stabilnych, niekrwawiących pacjentów, wynikało, że było ono celowe zaledwie w niecałych 12-tu procentach przypadków. Obserwacje prowadzone Chinach dowiodły, że prawie 40 procent przypadków transfuzji przeprowadzonych na oddziałach niezabiegowych było nieuzasadnionych, na oddziałach zabiegowych było to prawie 48 procent.

W wielu krajach opracowywane są wytyczne dotyczące leczenia krwią, promujące restrykcyjne strategie transfuzji i wykorzystanie metod alternatywnych, takich jak technika autotransfuzji (transfuzja autologiczna).

W Polsce opracowane przez ekspertów Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Centrum Krwi wytyczne w zakresie leczenia krwią mówią o tzw. punktach końcowych, czyli skutkach zdrowotnych, które należy uwzględniać przy podejmowaniu decyzji o zaleceniu albo niezalecaniu przetoczenia krwi. Należy do nich – ryzyko zgonu, ryzyko ciężkich powikłań, poprawa jakości życia, ustąpienie krwawienia, możliwość bezpiecznego przeprowadzenia zabiegów operacyjnych lub inwazyjnych badań oraz niepożądane reakcje przetoczeniowe.

Za optymalne stosowanie krwi i jej składników uważa się takie, które jest bezpieczne, czyli nie powoduje reakcji niepożądanych, skuteczne klinicznie (z korzyścią dla chorego) i produktywne, co oznacza, że nie wykonuje się zbędnych przetoczeń.

Czy transfuzja krwi jest bezpieczna?

Transfuzja krwi w wielu sytuacjach może poprawić stan zdrowia lub nawet uratować życie chorego. Musi jednak być stosowana właściwie i zgodnie ze standardami. Podstawowym elementem bezpieczeństwa transfuzji jest zachowanie zgodności co do grup krwi. Istotne jest także przestrzeganie standardów dotyczących samej procedury przetoczenia.

Do niepożądanych zdarzeń, które występują po przetoczeniu krwi, należy obcogrupowe przetoczenie składnika (czyli przetoczenie krwi lub jej składnika od dawcy posiadającego inną grupę krwi niż biorca), będące skutkiem błędu ludzkiego. W takiej sytuacji może dojść do ostrego odczynu hemolitycznego, który objawia się gorączką, dreszczami, bólami w klatce piersiowej, dusznościami i skąpomoczem. Może także pojawić się rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe, polegające na aktywacji procesów krzepnięcia z wytworzeniem dużej ilości fibryny. Płytki krwi łączą się wtedy ze sobą i dochodzi do powstania skrzepów w drobnych naczyniach. Blokują one przepływ krwi i powodują niedokrwienie i w rezultacie niewydolność wielu narządów. 

Podobnie jak każdy rodzaj terapii transfuzja krwi, nawet przeprowadzona zgodnie z zasadami, może być obarczona ryzykiem wystąpienia powikłań, zarówno ostrych jak i późnych. 

Do niepożądanych reakcji przetoczeniowych może należeć reakcja hemolityczna, pokrzywka czyli reakcja alergiczna na przetoczoną krew, niehemolityczna reakcja gorączkowa, ostre poprzetoczeniowe uszkodzenie płuc, przeciążenie układu krążenia, zator powietrzny, hipokalcemia (zbyt małe stężenie wapnia we krwi), hipotermia (obniżenie temperatury ciała) reakcje niepożądane związane z masywną transfuzją czy ostry ból w czasie przetaczania (który zwykle ustępuje samoistnie po około 30-tu minutach). 

Reakcją organizmu biorcy na podaną krew może być choroba zwana „przeszczep przeciwko gospodarzowi”, powstająca w wyniku kontaktu z obcymi antygenowo limfocytami. Występujące wtedy objawy to gorączka, wysypka, rumień oraz niewydolność nerek i wątroby. Taka reakcja częściej występuje u starszych osób.

Powikłaniem może być sepsa, która występuje gdy podawana krew była zanieczyszczona biologicznie. Do powikłań transfuzji należy także przeniesienie czynników zakaźnych. Jednak stosowanie szczegółowych procedur dotyczących badania krwi dawców przed jej dopuszczeniem do transfuzji pozwala tego uniknąć. Takie powikłania są więc niezwykle rzadkie. 

Źródła: 
Ministerstwo Zdrowia, Narodowe Centrum Krwi, Wytyczne w zakresie leczenia krwią i jej składnikami oraz produktami krwiopochodnymi w podmiotach leczniczych, wydanie III, Wojskowy Instytut Medyczny, PZWL, Warszawa 2020
Pogłód R., Zarządzanie krwią pacjenta, Laboratorium Medyczne, 2018, 2, 58-63
Herman K., Mizianty M., Fortuna J., Przetoczenia krwi w chirurgii onkologicznej, Nowotwory 2000, tom 50, zeszyt 6, 615-620
Pogłód Rl, Rosiek A., Michalewska B., et. al., Analiza poważnych niepożądanych zdarzeń i poważnych niepożądanych reakcji poprzetoczeniowych w Polsce w latach 2011–2014, Journal of Transfusion Medicine 2018, tom 11, nr 1, 8–28