Kwasica – rodzaje, objawy i leczenie

Kwasica to stan, w którym równowaga kwasowo-zasadowa organizmu jest zaburzona, a przewagę osiągają kwasy. W wyniku tego procesu spada pH krwi poniżej 7.35. Kwasice dzielimy na oddechową, nieoddechową (metaboliczną) oraz zaburzenia mieszane. Dodatkowo każde z tych zaburzeń może być ostre i przewlekłe oraz może występować w różnym stanie kompensacji (wyrównania). Najgroźniejszymi zaburzeniami wymagającymi intensywnego leczenia są ostre: kwasica oddechowa, kwasica metaboliczna, kwasica mleczanowa i kwasica ketonowa. Zaburzenia te są potencjalnie niebezpieczne dla pacjenta i wymagają leczenia szpitalnego. Leczenie kwasicy jest zawsze leczeniem przyczynowym, jedynie usuniecie przyczyny jej powstawania, czyli odpowiednia wentylacja w przypadku kwasicy oddechowej, leczenie cukrzycy insuliną lub leczenie ostrej niewydolności nerek dializą pozwala na powrót pacjenta do zdrowia.

Gospodarka kwasowo- zasadowo i utrzymanie stałego pH płynów ustrojowych jest bardzo ważnym i skomplikowanym procesem. Każdy z nas doświadczył ostrych, na szczęście najczęściej łagodnych zaburzeń pH krwi. Wystarczy przypomnieć sobie jak się czuliśmy kiedy szybko wykonaliśmy kilka lub kilkanaście głębokich wdechów i wydechów lub gdy usiłowaliśmy np. jak najdłużej zatrzymać oddech. Dochodzi wtedy do zasadowicy (alkalozy) oddechowej. Możemy też pamiętać ból mięśni po długotrwałym intensywnym wysiłku spowodowany między innymi nagromadzonymi mleczanami powstającymi w trakcie beztlenowego metabolizmu glukozy. Utrzymanie stałego poziomu pH krwi w bardzo wąskich granicach jest konieczne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Prawidłowe pH krwi wynosi 7.35-7.45 i odpowiada stężeniu jonów wodorowych we krwi w przedziale 35-45 nmol/l. Stałe stężenie jonów wodorowych jest konieczne do prawidłowego przebiegu procesów wewnątrzkomórkowych procesów metabolicznych i enzymatycznych. Za utrzymanie bardzo precyzyjnej oraz kluczowej z punktu widzenia funkcjonowania organizmu regulacji stężeń jonów wodorowych w ustroju w głównej mierze odpowiadają dwa narządy: płuca i nerki oraz układy buforowe we krwi. Jak precyzyjny jest to mechanizm niech świadczy fakt, że w objętości erytrocytu (około 100fl czyli 10-15 litra) zmiana ilości jonów wodoru o jedynie 100 atomów powoduje uruchomienie mechanizmów kompensacyjnych.

Kwasica – rodzaje, objawy i leczenie

Kwasica to stan, w którym równowaga kwasowo-zasadowa organizmu jest zaburzona, a przewagę osiągają kwasy. W wyniku tego procesu spada pH krwi poniżej 7.35.  Kwasice dzielimy na oddechową, nieoddechową (metaboliczną) oraz zaburzenia mieszane. Dodatkowo każde z tych zaburzeń może być ostre i przewlekłe oraz może występować w różnym stanie kompensacji (wyrównania). Najgroźniejszymi zaburzeniami wymagającymi intensywnego leczenia są ostre: kwasica oddechowa, kwasica metaboliczna, kwasica mleczanowa i kwasica ketonowa. Zaburzenia te są potencjalnie niebezpieczne dla pacjenta i wymagają leczenia szpitalnego. Leczenie kwasicy jest zawsze leczeniem przyczynowym, jedynie usuniecie przyczyny powstawania kwasicy czyli odpowiednia wentylacja w przypadku kwasicy oddechowej, leczenie cukrzycy insuliną lub leczenie ostrej niewydolności nerek dializą pozwala na powrót pacjenta do zdrowia.

Co to jest kwasica?

Ostra kwasica jest stanem zagrażającym życiu człowieka, w którym równowaga kwasowo-zasadowa organizmu jest zaburzona. Rozpoznaje się ja na podstawie badania gazometrycznego krwi  włośniczkowej ( gazometria włośniczkowa) lub tętniczej ( gazometria tętnicza) w której obserwujemy obniżenie się pH poniżej 7.35. Za utrzymanie odpowiednich wartości pH krwi odpowiadają przede wszystkim płuca, nerki, oraz tak zwane układy buforowe obecne we krwi oraz kościach.Ich prawidłowe funkcjonowanie przekłada się na zachowanie stałego poziomu jonów wodorowych w płynach ustrojowych, co w konsekwencji wpływa na wszystkie procesy enzymatyczne w organizmie i właściwą pracę wszystkich komórek. Prawidłowa praca nerek i płuc, zapewnia wydalanie odpowiednio nielotnych kwasów i dwutlenku węgla. Gdy organizm przestaje sobie radzić z nagromadzeniem zakwaszającym działaniem produktów przemiany materii, dochodzi do rozwoju kwasicy oddechowej lub metabolicznej.

Wszelkie procesy patofizjologiczne prowadzące do nierównowagi w ilości powstających kwasów i ich eliminacji z ustroju mają swoje odzwierciedlenie w wyniku badania gazometrycznego. Jedynie skuteczne leczenie przyczynowe choroby w tych przypadkach może przywrócić prawidłową równowagę kwasowo-zasadową. Powyższy, skrócony opis procesów pozwala wyróżnić dwa podstawowe typy zaburzeń, czyli kwasicę oddechową oraz metaboliczną, czyli nieoddechową. W ramach kwasicy metabolicznej szczególne miejsce mają kwasica mleczanowa i ketonowa. Główną przyczyną wystąpienia kwasicy oddechowej jest niedostateczne wydalanie dwutlenku węgla przez płuca. Natomiast najważniejszym czynnikiem powodującym powstanie kwasicy metabolicznej jest wzrost stężenia substancji kwaśnych i lub utrata przez organizm substancji zasadowych.

Kwasica - objawy

Kwasica oddechowa wywołana jest przez zaburzenia procesu oddychania. Najczęstszymi przyczynami kwasicy oddechowej są nagłe zatrzymanie krążenia i oddychania, innymi sa zaburzenia neurologiczne skutkujące zaburzenami oddechu, zatrucia lekami, oraz stan astmatyczny i masywne zapalenie płuc. Najczęstszymi przyczynami kwasicy metabolicznej są nagłe zatrzymanie krążenia, cukrzyca, zatrucia alkoholami niespożywczymi, ostra biegunka. Kwasica nieoddechowa towarzyszy także innym poważnym chorobom wątroby, nerek, czy uogólnionym zakażeniom.

Objawami,które mogą sugerować występowanie kwasicy są:

• Oddech Kussmaula (oddech gonionego psa, oddech kwasiczy) polegający na szybkich głębokich oddechach
• Duszność
• Sinica - niebieskawe zabarwienie skóry
• Utrata przytomności lub drgawki
• Zapach acetonu z ust

Szczególnymi postaciami kwasicy metabolicznej są:

Kwasica ketonowa, czyli zaburzenie metaboliczne, polegające na nadmiernym gromadzeniu się glukozy we krwi, która nie może być prawidłowo wykorzystane ze względu brak lub niedoboru insuliny. Ten rodzaj kwasicy zazwyczaj związany jest z cukrzycą typu 1 lub rzadziej  typu 2. Jest ona potencjalnie zagrażającym życiu powikłaniem cukrzycy, może być również pierwszym objawem cukrzycy typu I. Wśród objawów kwasicy ketonowej wymienia się:

• Wzmożone pragnienie
• Suchość w jamie ustnej
• Wielomocz
• Zaburzenia świadomości od senności po śpiączkę
• Ból brzucha, ból w klatce piersiowej, bóle głowy
• Nudności i wymioty
• Oddech kwasiczy ( Kussmaula) 
• Zapach acetonu z ust
• Objawy odwodnienia i wstrząsu

Kwasica mleczanowa mleczanowa jest ciężkim zaburzeniem gospodarki kwasowo-zasadowej zagrażającym życiu. Jest związana z beztlenowym metabolizmem glukozy. Jest powikłaniem niewydolności wielonarządowej, występuje w zatruciu lekami lub alkoholami również niespożywczymi, może również wikłać cukrzycę częściej typu II ale może dotyczyć również występować w cukrzycy typu I.

• nudności,
• wymioty oraz bóle brzucha;
• osłabienie, senność i łatwe męczenie się;
• oddawanie zmniejszonej ilości moczu;
• obniżoną temperaturę ciała (hipotermię);
• zaburzenia świadomości ze śpiączką włącznie
• obniżenie ciśnienia krwi;
• odwodnienie i wstrząs
• w wywiadzie spożywanie alkoholu, leków

Kwasica -leczenie

Leczenie ostrej kwasicy oddechowej rozpoczyna się od udrożnienia dróg oddechowych i resuscytacji krążeniowo oddechowej w przypadku nagłego zatrzymania krążenia. Stosuje się bierną tlenoterapię, wentylację mechaniczną. Leczenie ostrych zaburzeń prowadzi się w ramach oddziałów szpitalnych

Leczenie ostrej kwasicy metabolicznej wymaga jednocześnie leczenia przyczynowego (insulina w przypadku cukrzycy, dializa w przypadku niektórych zatruć, leczenie ostrych schorzeń układu sercowo-naczyniowego i wstrząsu). Dodatkowo pacjenci wymagają intensywnego nawadniania, wyrównywania zaburzeń wodno-elektrolitowych. U części pacjentów z zaburzeniami świadomości stosuje się wentylację mechaniczną. Takie leczenie musi za każdym razem być prowadzone w warunkach szpitalnych.

Źródła:

1. Stróżecki P., Manitius J.; Kwasica oddechowa, Po Dyplomie.
2. Błaszkowska M., Wolf J., Orłowska-Kunikowska E.; Kwasica ketonowa, Medycyna Po Dyplomie, 2018(12).
3. Wołoszczuk-Gębicka B., Świetliński J., Roszkowski M., et al.; Kwasica metaboliczna i klinicznie istotne zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej po szybkim przetoczeniu dużej objętości 6% roztworu hydroksyetylowanej skrobi u dziecka – opis przypadku, Anestezjologia Intensywna Terapia, 2006(3), 168-171.