O czym może świadczyć obrzęk śluzowaty?

Obrzęk śluzowaty, inaczej nazywany chorobą Gulla, jest jednym z objawów niedoczynności tarczycy, która towarzyszy często chorobie Hashimoto. Wyjaśniamy, czym jest obrzęk śluzowaty, o czym może świadczyć, jakie są jego objawy oraz jak wygląda w tym przypadku diagnostyka i leczenie.

Zmiany skórne mogą towarzyszyć wielu zaburzeniom ogólnoustrojowym oraz chorobom wielu narządów, w tym gruczołów wydzielania wewnętrznego. 

Mogą one być efektem ogólnego wpływu występujących zaburzeń na organizm, ale również mogą powstawać jako następstwo dysfunkcji hormonalnych. 

Do najczęściej spotykanych objawów skórnych związanych z zaburzeniami funkcjonowania gruczołów wydzielania wewnętrznego należą zmiany barwnikowe, hirsutyzm (nadmierne owłosienie), trądzik, zmiany dotyczące paznokci a także obrzęk śluzowaty.

Objawy skórne mogą towarzyszyć takim chorobom jak cukrzyca, a także zaburzeniom pracy trzustki, nadnerczy lub tarczycy. Obrzęk śluzowaty jest jednym z objawów niedoczynności tarczycy, która często towarzyszy chorobie Hashimoto, 

Choroba Hashimoto, czyli autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, jako jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorób autoimmunologicznych, jest najczęstszą przyczyną pierwotnej niedoczynności tarczycy. Szacuje się, że jawna postać autoimmunologicznej niedoczynności tarczycy dotyczy około 5 procent populacji, a postać subkliniczna – nawet 10-15 procent. W większości przypadków dotyczy kobiet.

Niedoczynność tarczycy może być spowodowana także stosowaniem leków zaburzających czynność tego gruczołu, takich jak lit lub amiodaron. Podejrzewa się także, że na pracę tarczycy może wpływać zanieczyszczenie środowiska naturalnego, na przykład substancjami z grupy polichlorobifenyli.

Czym jest obrzęk śluzowaty? 

Obrzęk śluzowaty, albo śluzakowaty lub choroba Gulla (łac. myxoedema) to obrzęk spowodowany nagromadzeniem hydrofilnych glikozaminoglikanów w tkance podskórnej, których syntezę hamuje hormon tarczycy (T3). 

Niedobór hormonów tarczycy wiąże się z brakiem hamowania syntezy glikozaminoglikanów i odkładaniem ich w skórze. Występuje ono głównie w okolicach znacznego nagromadzenia tkanki łącznej wiotkiej- czyli na twarzy i dłoniach.

Dlatego gdy pojawia się obrzęk śluzowaty, można podejrzewać, że chora jest tarczyca.

O czym może świadczyć obrzęk śluzowaty tarczycy? 

Często używane jest określenie obrzęk śluzowaty tarczycy, jednak obrzęk nie dotyczy samej tarczycy, tylko zaburzeń funkcjonowania tego gruczołu. Jest on objawem niedoczynności tarczycy, która jest przyczyną obrzęków zlokalizowanych na twarzy, policzkach, powiekach, na grzbietowej powierzchni rąk i nóg, rzadziej - na brzuchu.

Charakterystyczne jest to, że inaczej niż to jest w przypadku obrzęków powstających z powodu niewydolności krążenia, przy obrzęku śluzowatym, gdy uciśniemy palcem obrzękniętą skórę, nie powoduje to powstania wgłębienia.

Tarczyca jest składnikiem osi hormonalnej obejmującej także podwzgórze i przysadkę mózgową. Wytwarza hormony – trójodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4), na funkcjonowanie tarczycy wpływa hormon TSH wydzielany przez przysadkę mózgową. 

Hormony produkowane przez tarczycę wpływają na wiele procesów w organizmie, takich jak przemiany metaboliczne, praca gruczołów płciowych, praca układu sercowo-naczyniowego, funkcjonowanie układu nerwowego, a także na rozwój organizmu i na procesy wzrostu.

Hormon T3 w przypadku niedoczynności tarczycy jest wydzielany w niedostatecznych ilościach, w tej sytuacji nie ma więc wystarczającego hamowania syntezy fibronektyny i hydrofilnych glikozaminoglikanów, co prowadzi do ich kumulacji i zatrzymania płynów. Jednym z objawów jest wówczas obrzęk śluzowaty.

Obrzęk śluzowaty – objawy, diagnostyka i leczenie

Obrzęk śluzowaty powstaje w okolicach, gdzie znajduje się nagromadzenie tkanki łącznej wiotkiej. Gdy pojawia się na twarzy, rysy stają się pogrubiałe, a mimika jest znacznie osłabiona. Twarz robi wrażenie „smutnej”. Obrzęk dotyczący powiek może utrudniać widzenie.

Przy diagnostyce tego objawu lekarz czasem prosi o pokazanie zdjęcia pacjenta sprzed kilku lat w celu porównania jego wyglądu sprzed zachorowania do obecnego.

Obrzękowi mogą towarzyszyć inne zmiany będące efektem niedoczynności tarczycy, takie jak ogólne osłabienie i zmniejszona tolerancja wysiłku, bóle układu mięśniowo-szkieletowego, senność, bladość skóry, zwiększona wrażliwość na zimno, zaparcia, wzrost masy ciała. 

Charakterystyczne jest ogólne spowolnienie psychomotoryczne oraz spowolnienie mowy. 

Niedoczynność tarczycy może wpływać na podwyższenie poziomu cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi. 

Skóra przy niedoczynności tarczycy jest sucha, zimna, blada, o żółtym lub sinym odcieniu. Występuje upośledzenie funkcji gruczołów potowych i łojowych, co prowadzi do obniżonej potliwości i nadmiernego rogowacenia naskórka. Włosy są łamliwe i rzadkie. 

Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak hipotermia, czyli obniżenie temperatury ciała, bradykardia, czyli spowolnienie akcji serca, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zwiększenie poziomu dwutlenku węgla we krwi, spadek poziomu cukru i spadek poziomu sodu we krwi. Niedoczynność tarczycy powoduje zmiany anatomiczne w sercu oraz zaburzenia w funkcjonowaniu układu rozrodczego. Może też prowadzić do niewydolności oddechowej i do śpiączki metabolicznej, która jest stanem zagrożenia życia. 

Jeżeli choroba występuje u dzieci, obserwuje się zwolnione tempo wzrastania i dojrzewania płciowego.

Diagnostyka w przypadku podejrzenia niedoczynności tarczycy polega na wykonaniu badań laboratoryjnych w celu określenia poziomu hormonów tarczycy (TSH, fT3, fT4) oraz poziomu przeciwciał p-tarczycowych (ATPO, ATG). 

Wykonuje się także badanie USG tarczycy. Czasami konieczna jest scyntygrafia tarczycy, czyli badanie wykonywane przy życiu izotopu jodu, które pozwala ocenić wielkość, kształt, położenie oraz  jodochwytność tarczycy.

W niektórych przypadkach zleca się biopsję tarczycy i badanie cytologiczne pobranego materiału.

Jeżeli pojawia się obrzęk śluzowaty leczenie polega przede wszystkim na likwidacji przyczyny tego zjawiska, czyli na wyrównaniu obniżonego poziomu hormonów tarczycy. 

Podczas leczenia stosuje się odpowiednio dobraną dawkę hormonu tarczycy czyli L-tyroksyny. Przy regularnym przyjmowaniu leku większość objawów związanych z niedoczynnością tarczycy, w tym także obrzęk śluzowaty, stopniowo się zmniejsza.

Jeżeli stan pacjenta jest ciężki i pojawiła się śpiączka metaboliczna, leczenie jest prowadzone na oddziale intensywnej terapii, wówczas podaje się leki dożylnie. Czasami konieczna jest intubacja i wspomaganie oddechu.

Pojawianiu się obrzęku śluzowatego zapobiega kontrolowanie stanu tarczycy, gdy występuje jej niedoczynność, systematyczne przyjmowanie leków, a także leczenie innych chorób, które mogą towarzyszyć niedoczynności tarczycy. 

Źródła: 
Zawadzka K., Zapalenie tarczycy Hashimoto- nowa choroba cywilizacyjna? W: Choroby XXI wieku – najnowsze doniesienia, Tom. 1, red. Maciąg M., Maciąg K., Wydawnictwo Naukowe Tygiel, Lublin 2019, 15-29
Birkholz D., Korpal-Szczyrska M., Kamińska H., et. al., Ciężka niedoczynność tarczycy w przebiegu autoimmunologicznego zapalenia tarczycy – prezentacja ośmiu pacjentek, Endokrynologia Praktyczna, 2006, tom 5, nr 2 (15)
Maj J., Jankowska-Konsur A., Gruber J. et. al., Zmiany skórne w endokrynopatiach, Family Medicine & Primary Care Review, 2013, 3, 458-461 
Kiałka M., Doroszewska K., Mrozińska S., et. al., Wielopoziomowe zakłócenia homeostazy hormonów tarczycy spowodowane przez substancje chemiczne występujące w środowisku naturalnym, Przegląd Lekarski, 2014 71(7), 403-406
Stangierski A., Związek między funkcją tarczycy, składem ciała, poziomem ghreliny i łaknieniem, Rozprawa doktorska, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2013