Ostre zapalenie ucha środkowego: przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

Zapalenie ucha może dotyczyć jego zewnętrznej części, wewnętrznych struktur lub środkowych. Głównymi źródłami infekcji są bakterie, wirusy i grzyby. Co powoduje ostre zapalenie ucha środkowego? Jak do niego dochodzi i jak leczy się takie schorzenie? Czy można się przed nim chronić?

Czym jest ostre zapalenie ucha środkowego?

Infekcje w obrębie ucha są częste i występują zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Ostre zapalenie ucha środkowego, jak sama nazwa wskazuje, ma gwałtowny przebieg. To stan zapalny dotykający wyściółkę ucha środkowego, który jest jedną z najczęściej diagnozowanych postaci zapalenia ucha środkowego.

Nie jest to jedyne schorzenie dotyczące tej części ucha. Przypadłościami pokrewnymi są wysiękowe i przewlekłe zapalenia ucha środkowego.

Zapalenie ucha środkowego może wystąpić samoistnie lub być jednym z objawów:

• choroby zakaźnej,

• ostrego nieżytu nosa,

• anginy,

• zapalenia zatok.

Prócz tego może dojść do zapalenia ucha zewnętrznego lub zapalenia ucha wewnętrznego (zapalenia błędnika). Każda z tych chorób może być związana z infekcją górnych dróg oddechowych.

Przyczyny infekcji ucha środkowego

Najczęściej do zakażenia ucha środkowego dochodzi przez trąbkę słuchową z jamy nosowej lub części nosowej gardła. Znacznie rzadziej infekcja rozwija się drogą krwiopochodną w przebiegu ostrych chorób zakaźnych czy wskutek pourazowego uszkodzenia błony bębenkowej.

Zazwyczaj przyczyną ostrego zapalenia ucha środkowego jest działalność następujących szczepów bakterii:

• S. pneumoniae – ok. 30% przypadków,

• H. influenzae – ok. 20%,

• M. catarrhalis. – ok. 20%,

• paciorkowców β-hemolizujących grupy A (S. pyogenes) – około 3%,

• St. Aureus – około 2%.

Objawy  zapalenia ucha środkowego – nie tylko ból ucha

W przypadku zachorowania na ostre zapalenie ucha środkowego ważne jest wczesne zdiagnozowanie problemu i rozpoczęcie odpowiedniego, ukierunkowanego leczenia. Infekcja objawia się najczęściej:

• silnym, pulsującym i występującym nagle bólem ucha,

• gorączką,

• niedosłuchem,

• zaczerwienieniem i uwypukleniem błony bębenkowej,

• wysiękiem w jamie bębenkowej.

Przy wysięku można mówić o wysiękowym zapaleniu ucha. 

Grupy ryzyka zachorowania na ostre zapalenie ucha środkowego

Diagnozę ostrego zapalenia ucha środkowego słyszą najczęściej najmłodsi pacjenci. To choroba wieku dziecięcego występująca przynajmniej raz u 95% dzieci poniżej 7. roku życia.  U dorosłych takie schorzenie występuje niezwykle rzadko, jednak to właśnie ta grupa narażona jest na przewlekłe zapalenie ucha środkowego. Często bywa ono konsekwencją braku leczenia lub nieprawidłowej terapii przy ostrym zapaleniu tego narządu występującym w wieku dziecięcym.

Do rozwoju ostrego zapalenia ucha środkowego może dochodzić w przypadku:

• zaburzenia funkcjonowaniu trąbki słuchowej,

• choroby refluksowej przełyku,

• zaburzeń immunologicznych,

• chorób alergicznych,

• nieprawidłowości anatomicznych twarzoczaszki.

Na rozwój infekcji bardziej narażone są osoby, u których występują genetyczne predyspozycje do tego typu schorzeń bądź czynniki wywołujące infekcje, np. dym papierosowy.

Lekarze wskazują, że zaburzenia w otwieraniu i zamykaniu trąbki słuchowej są jedną z głównych przyczyn rozwoju ostrego zapalenia ucha środkowego. Wszystko dlatego, że w normalnej, fizjologicznej sytuacji trąbka słuchowa w spoczynku pozostaje zamknięta. Dzięki temu blokuje wydzielinę z części nosowej gardła do ucha. Zabezpiecza też przed przedostawaniem się dźwięków podczas fonacji oraz zmianami ciśnienia w czasie oddychania. Otwieranie jej jest zjawiskiem biernym – dochodzi do niego przy zmianie ciśnienia w jamie bębenkowej oraz podczas połykania pokarmów i ziewania.

Do zaburzenia w działaniu trąbki słuchowej może dojść w przypadku:

• zamknięcia ujścia gardłowego trąbki słuchowej przez przerost tkanki adenoidalnej np. przy migdałku gardłowym i migdałku trąbkowym,

• obrzęku błony śluzowej trąbki słuchowej np. alergicznym,

• rozwoju guza w tej okolicy,

• nieprawidłowej czynności mięśni napinających podniebienie miękkie.

Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego

Przy wystąpieniu bólu ucha i braku efektów w doraźnym leczeniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym z wykorzystaniem powszechnie dostępnych leków w postaci kropli lub tabletek należy zwrócić się do lekarza pierwszego kontaktu. Zwykle pediatra czy lekarz rodzinny zajmuje się rozpoznaniem i leczeniem ostrego zapalenia ucha środkowego. To jedyny rodzaj takiej infekcji, który z powodzeniem leczony jest przez lekarza ogólnego, podczas gdy pozostałe rodzaje zapalenia ucha środkowego będą wymagały konsultacji ze specjalistą otolaryngologiem.

Podczas wizyty pacjent zostanie zbadany przy użyciu otoskopu lub mikroskopu usznego. W celu oceny błony bębenkowej trzeba najpierw oczyścić przewód słuchowy zewnętrzny z woskowiny.

Jeśli diagnoza się potwierdzi, leczenie będzie opierało się przede wszystkim na łagodzeniu dolegliwości bólowych poprzez podawanie leków z ibuprofenem i paracetamolem lub ich kombinacji. Lekarz najpewniej zastosuje antybiotykoterapię w przypadku wystąpienia ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci poniżej 6. miesiąca życia i pacjentów z wysoką gorączką, znacznie nasilonymi dolegliwościami bólowymi i wymiotami. Antybiotyk należy podać u dzieci poniżej 2. roku życia z obustronnym zapaleniem ucha środkowego, chorych z wyciekiem z ucha i dzieci z wadami twarzoczaszki, zaburzeniami odporności, zespołem Downa lub nawracającymi zapaleniami.

Antybiotykiem wypisywanym pacjentom z ostrym zapaleniem ucha środkowego jest amoksycylina. Czas leczenia przy braku powikłań można skrócić do 5 dni, ale dzieci do drugiego życia powinny przyjmować go przez 10 dni.

W innych przypadkach najczęściej w ciągu 48-72 godzin od wystąpienia pierwszych objawów ostrego zapalenia ucha środkowego należy powstrzymać się od podania antybiotyku i zastosować leczenie przeciwzapalne i przeciwbólowe.

Trzeba mieć świadomość, że ostre zapalenie ucha środkowego może mieć lekki przebieg, ale bywa, że jest zupełnie odwrotnie. Ciężki przebieg infekcji charakteryzuje się występowaniem gorączki powyżej 39 stopni Celsjusza i silnego bólu ucha.

W ramach profilaktyki należy chronić dzieci przed przebywaniem w pomieszczeniach zadymionych dymem tytoniowym, nie karmić ich butelką w pozycji leżącej i nie używać smoczka powyżej 6. miesiąca życia.

Źródła:

• https://podyplomie.pl/medycyna/10674,zapalenie-ucha-srodkowego?page=2

• https://www.termedia.pl/Ostre-zapalenie-ucha-srodkowego-antybiotykoterapia,8,2027,0,1.html

• https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/WL_jednostki/zaklad_symulacji_medycznych/oma_rekomendacje.pdf