Potnica: czy drobne pęcherze na skórze zawsze powinny być przyczyną niepokoju?

Chorobom skórny często towarzyszą różnego rodzaju niedogodności – wyprysk, ból, widoczne zmiany na skórze, a co za tym idzie duże obciążenie psychiczne ze względu na zwyczajne, ludzkie skrępowanie w codziennych sytuacjach. Dlatego niezmiernie istotna jest ich właściwa diagnoza i dobranie odpowiedniej metody leczenia tego typu problemów. Bardzo częstym schorzeniem skóry jest potnica zwana inaczej wypryskiem potnicowym. Mimo, że jest ona często występującą chorobą, to przyczyny jej powstawania nie są do końca znane. Czy te drobne pęcherze na skórze powinny nas niepokoić? Czym jest potnica, w jakich miejscach na ludzkim ciele może występować, jakie daje objawy, gdzie należy szukać źródeł jej powstawania i jak ją leczyć – o tym w poniższym artykule.

Czym jest potnica?

Potnica nazywana również wypryskiem potnicowym to dermatoza, nawracająca dermatologiczna choroba skóry, która dotyka wyłącznie powierzchni dłoni (boczne powierzchnie drugiego i piątego palca) lub stóp (głównie łuku podeszwy). Mimo, że potnica dłoni i potnica na stopach występuje dość często, to ich etiologia nie jest do końca znana. Zmiany potnicowe to niezakaźne zapalenie skóry, które występuje zazwyczaj u osób młodych lub dorosłych w średnim wieku, rzadko pojawia się natomiast u dzieci i osób starszych.
Potnica przyjmuje postać głęboko osadzonych, swędzących grudek i pęcherzyków wypełnionych płynem. Zmiany te są bardzo uciążliwe, i zdarza się, że bywają bolesne.

Potnica – przyczyny i objawy

Jeśli chodzi o przyczyny występowania potnicy, nie są one w pełni poznane, niemniej jednak wiadomym jest, że może być ona wynikiem reakcji organizmu na niepożądane substancje (np. w kosmetykach) oraz alergeny – nadwrażliwość na nikiel, chrom lub kobalt. Może być także konsekwencją zakażeń grzybiczych lub bakteryjnych, albo wyprysku atopowego. Chorobę mogą powodować drobnoustroje odpowiedzialne za infekcje górnych dróg oddechowych. Literatura tematu wskazuje również na powiązanie wyprysku potnicowego z zaburzeniami produkcji i wydzielania potu, co może potwierdzać fakt, iż największe nasilenie choroby przypada na okres wiosenno-letni, i jest obserwowany u osób cierpiących na nadmierną potliwość dłoni oraz stóp. Są to czynniki, które mogą wspomagać występowanie potnicy. Wyprysk potnicowy może tworzyć się także na skutek przyjmowania niektórych leków. Nadwrażliwość skóry na powyższe czynniki może powodować powstawanie tych swędzących zmian.
Warto w tym miejscu dodać, że profilaktyka wyprysku potnicowego obejmuje prawidłową higienę dłoni i stóp, ale także noszenie przewiewnego obuwia oraz unikanie narażania tych części ciała na zakażenia grzybicze np. zakładając klapki na basenie czy pod prysznicem w nieznanych miejscach. W przypadku metali należy unikać dostawania się ich bezpośrednio do układu pokarmowego, dlatego bardzo ważne jest sprawdzanie składu produktów które spożywamy.
Do sztandarowych objawów potnicy należy wysypka, która charakteryzuje się dużą ilością drobnych symetrycznie ułożonych grudek lub pęcherzyków, które wypełnione są przezroczystym płynem surowiczym. Czasami skóra jest zaczerwieniona, towarzyszą jej zmiany rumieniowe, co wskazuje na stan zapalny. Wysypka występuje najczęściej na bocznych krawędziach palców i ich końcach, wyprysk na stopach dotyka najczęściej podeszwy, a dokładniej łuku stopy. Pęcherzyki mogą się łączyć w jeden duży, niekiedy ulegają samoistnemu pękaniu, co powoduje powstawanie bolesnych nadżerek, mogących ulec nadkażeniu bakteryjnemu. Tworzą się także strupy, skóra może się złuszczać. Chorobie może towarzyszyć świąd skóry, który ustępuje wraz z gojeniem się zmian. Potnica jest chorobą przewlekłą, a objawy jej towarzyszące mogą występować przez długi czas. Co więcej – potnica to choroba nawracająca. Są dwa stopnie przechodzeni potnicy – łagodny, któremu towarzyszy jedynie złuszczanie naskórka oraz ciężki ze wspomnianymi pękającymi grudkami i pęcherzykami z ryzykiem nadkażeń.

Potnica – jak leczyć?

Jeśli chodzi o diagnostykę potnicy, niezbędna jest wizyta u dermatologa lub lekarza pierwszego kontaktu (POZ), który po zebraniu precyzyjnego wywiadu chorobowego oraz po ocenie charakterystycznych objawów na dłoniach czy podeszwach stóp może rozpoznać wyprysk potnicowy. Lekarz może zlecić badania laboratoryjne, w tym mykologiczne, które w dermatologii przeprowadza się w przypadku wystąpienia podejrzenia grzybiczej przyczyny tej zmiany chorobowej oraz w celu określenia gatunku grzyba chorobotwórczego. Niezbędne mogą okazać się badania alergologiczne w oparciu o testy płatkowe w celu wykluczenia alergii kontaktowej. Niekiedy lekarz specjalista może zlecić pobranie wycinka skóry do badania histopatologicznego, by wykluczyć obecność innych chorób dermatologicznych. Właściwa diagnoza jest niezmiernie ważna, bo potnica ma tendencje do nawrotu – aby temu zapobiec ważne jest poznanie przyczyny wyprysku i leczenie choroby podstawowej.
Jak leczyć potnicę? Warto wiedzieć, że leczenie wyprysku potnicowego jest zazwyczaj procesem długotrwałym i nie zawsze daje zadowalające i długofalowe rezultaty. Najczęściej stosowanymi lekami przy leczeniu potnicy są glikokortykosteroidy do stosowania miejscowego. Jeśli wypryskom towarzyszy świąd, stosuje się leki antyhistaminowe, które mają działanie zmniejszające swędzenie skóry. W przypadku stwierdzenia zmian grzybiczych należy przeprowadzić kurację lekami przeciwgrzybiczymi. Jeśli sytuacja dotyczy rozległych wykwitów niezbędne będzie nacięcie i usunięcie płynu surowiczego, który znajduje się w pęcherzach. Przy dużym nasileniu zmian konieczne może okazać się zastosowanie fototerapii metodą PUVA, jest to niezawodnie skuteczna metoda leczenia licznych zapalnych chorób skóry. Jej nazwa oznacza naświetlanie promieniowaniem UVA po podaniu psoralenu, czyli leku zwiększającego wrażliwość skóry na światło. Ten zabieg powinien być wykonywany pod kontrolą doświadczonego dermatologa.
Istnieją także domowe sposoby na walkę z objawami potnicy, a należą do nich stosowanie miejscowo na zmiany skórne maści cynkowej lub łagodzącego wyciągu z aloesu oraz okłady z roztworu soli, nadmanganianu potasu lub pasty z sody. Ulgę przyniesie także stosowanie kompresów - mokre, chłodne okłady mogą pomóc złagodzić świąd. Można zastosować oczar wirginijski. Moczenie dotkniętych obszarów w oczaru wirginijskim może przyspieszyć gojenie. Po takich okładach ważne jest osuszanie miejsca wyprysku i odkażanie powstałych nadżerek, ponieważ może dojść do wtórnego nadkażania ran. W momencie wystąpienia choroby istotne jest unikanie częstego i długotrwałego moczenia rąk i stóp.
Tylko lekarz będzie w stanie postawić właściwą diagnozę i poprowadzić pacjenta przez cały proces leczenia. Jeśli już uda się wyleczyć wyprysk potnicowy, skóra po terapii może być bardzo przesuszona i wrażliwa, dlatego należy stosować kosmetyki do skóry wrażliwej, oparte wyłącznie na bezpiecznych substancjach, które chronią i pielęgnują skórę.

Źródła:
Narbutt J., Choroby alergiczne skóry w praktyce lekarza rodzinnego,
Wydawnictwo Edra Urban & Partner; Wrocław; 2021;
Narbutt J., Najczęstsze dermatozy w praktyce lekarza rodzinnego; Wydawnictwo Edra Urban & Partner; Wrocław; 2019;
Pod red. Sokołowska-Wojdyło M., Woś-Wasilewska E., Podologia w praktyce – wybrane zagadnienia, Wyd. Paznokcie.pl; Pruszcz Gdański; 2016;
Watson S., Dyshidrotic Eczema, WebMD; 2020; (7).