Prawoślaz lekarski: właściwości i zastosowanie

Syrop z prawoślazu jest popularnym lekiem bez recepty na kaszel. Prawoślaz ma jednak wiele innych cennych właściwości, które są wykorzystywane m.in. w leczeniu dolegliwości żołądkowych czy dermatologicznych.

Leki prawoślazowe – czy tylko na kaszel?

Prawoślaz lekarski (Althaeae officinalis L.) to bylina z gatunku ślazowatych, występująca powszechnie w Europie środkowej, południowej i wschodniej. Dorasta nawet do 1,5 metra, łodygę i liście pokrywają miękkie, szare włoski, a w okresie kwitnienia (lipiec-sierpień) pojawiają się na niej różowo-białe kwiatki o średnicy do 5 cm. W Polsce rośnie na polach i łąkach, jest też uprawiana jako wieloletnia bylina w ogrodach. Pozyskiwany z niej surowiec jest umieszczony na liście tradycyjnych roślinnych produktów leczniczych stosowanych w Unii Europejskiej. Głównie wykorzystuje się ją jako środek łagodzący w stanach podrażnienia jamy ustnej i gardła z towarzyszącym suchym kaszlem.

W celach leczniczych wykorzystuje się zarówno korzeń prawoślazu (Althaeae radix), jak i liść prawoślazu (Althaeae folium) – zawierają one cenne związki śluzowe (polisacharydy), które mają działanie osłonowe i przeciwzapalne. W skład substancji śluzowych wchodzą m.in. kwasy galakturonowy i glukuronowy, galaktoza, glukoza, arabinoza, ramnoza, a w liściach również ksyloza. 

Korzeń prawoślazu lekarskiego zawiera więcej śluzu niż liście (nawet do 11%) i to właśnie ta część jest najczęściej wykorzystywana w produkcji popularnego syropu z prawoślazu. Korzenie zbiera się jesienią lub wiosną w pierwszym bądź drugim roku uprawy, a następnie suszy w temperaturze ok. 40 stopni C. Roślina ta ma bardzo długą tradycję w lecznictwie – stosowana była w starożytności i polecana przez Hipokratesa. Poza cennym śluzem zawiera sole mineralne (cynk, selen, wapń, fosfor, żelazo), aminokwasy, flawonoidy będące naturalnymi antyoksydantami i witaminy (A, C, E, z grupy B). Działa osłonowo, zmiękczająco, przeciwzapalnie, łagodząco i nawilżająco, dzięki czemu znajduje szerokie zastosowanie – nie tylko jako syrop na kaszel. 

Syrop prawoślazowy – działanie 

Dzięki zawartości roślinnego śluzu syrop powleka błony śluzowe górnych dróg oddechowych, chroniąc je przed podrażnieniami. W ten sposób thamuje odruch kaszlu, zapobiega chrypce i przesuszeniu. Ponieważ prawoślaz nie działa wykrztuśnie, może być bezpiecznie stosowany wieczorem (w przeciwieństwie do wielu innych syropów), aby uspokoić kaszel nocny. Szczególnie pomocny jest syrop prawoślazowy dla dzieci – ułatwiający zasypianie najmłodszym i zapobiegający uporczywym atakom kaszlu w nocy (ze względu na dodatek substancji pomocniczych, m.in. alkoholu, należy jednak sprawdzić, czy dany syrop może być stosowany przez najmłodszych i od jakiego wieku). 

Zgodnie z Farmakopeą Polską sposób przygotowania tradycyjnego syropu prawoślazowego wygląda następująco:

• 5 części grubo rozdrobnionego korzenia przemytego małą objętością wody zalewa się 40 częściami wody z 1 częścią etanolu (760 g/l).
• Pozostawia się pod przykryciem na 3 godz. w temperaturze pokojowej. 
• Otrzymany macerat należy przecedzić i na gorąco rozpuścić w nim cukier oraz kwas benzoesowy.
• Następnie doprowadza się go do wrzenia, uzupełnia przegotowaną wodą do 100 części i przecedza.

W aptekach dostępne są syropy prawoślazowe dla dzieci (zwykle od 3. roku życia) – bez dodatku alkoholu i wzbogacone w składniki poprawiające ich smak, np. sok z malin. 

Syrop prawoślazowy – na co? 

Lek ten dostępny jest bez recepty i polecany szczególnie w takich problemach górnych dróg oddechowych, jak:

• ostre stany zapalne gardła, 
• chrypka, suchy kaszel (zmniejsza obrzęk, nawilża),
• kaszel odruchowy, napadowy, 
• podrażnienia błony śluzowej gardła i jamy ustnej, 
• ból gardła i krtani,
• podrażnienie strun głosowych, 
• wspomagająco w anginie. 

To jednak nie wszystko! Ze względu na cenne właściwości kojące i przeciwzapalne prawoślaz jest też stosowany w leczeniu innych dolegliwości, takich jak:

• schorzenia dermatologiczne (rany, owrzodzenia, stany zapalne skóry),
• choroba wrzodowa dwunastnicy, 
• nieżyt żołądka, 
• zgaga, 
• zapalenie pęcherza i częste oddawanie moczu, 
• zaparcia, problemy jelitowe (pęczniejące śluzy pobudzają perystaltykę jelit i regulują wypróżnianie). 

Prawoślaz przygotowuje się w formie wywaru bądź naparu i używa zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie (na skórę lub błony śluzowe). 

Prawoślaz – herbata 

Jak ją przygotować? 

• Łyżkę proszkowanego korzenia prawoślazu należy zalać przegotowaną, letnią wodą.  
• Odstawić minimum na 1 godzinę (niektórzy zalecają nawet 6-8 godzin) do naciągnięcia i napęcznienia. 
• Zagotować, przecedzić, pić po przestygnięciu.  

W nieżycie żołądka i problemach górnych dróg oddechowych zaleca się pić 2-3 szklanki takiego wywaru dziennie.

W przypadku zaparć – jedną łyżkę sproszkowanego korzenia prawoślazu zalać 1/3 szklanki ciepłej wody i wypić. 

Zapalenie pęcherza – co robić? Także tutaj z pomocą przychodzi prawoślaz – tym razem stosowany w formie wywaru do picia (ma lekkie działanie moczopędne, antyseptyczne, pokrywa ściany dróg moczowych, pomaga zmniejszyć ból towarzyszący infekcji układu moczowego) oraz jako napar do nasiadówek. 

Prawoślaz – dobry na zmiany skórne

Ze względu na właściwości łagodzące, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i antyoksydacyjne prawoślaz jest też składnikiem stosowanym w pielęgnacji skóry i włosów:

• przyspiesza gojenie ran i owrzodzeń,
• łagodzi skórę po ukąszeniu owadów,
• nawilża przesuszoną skórę,
• łagodzi oparzenia słoneczne, 
• nawilża włosy, zapobiega ich puszeniu, 
• przynosi szybką ulgę w podrażnieniu skóry,
• poprawia jakość tzw. skóry palacza,
• zmniejsza niedoskonałości skóry i trądzik,
• reguluje wydzielanie sebum.   

W leczeniu schorzeń dermatologicznych zwykle zaleca się stosować okłady z odwaru z prawoślazu. 2-4 łyżki sproszkowanego korzenia zalać szklanką ciepłej wody i gotować powoli do otrzymania gęstej papki. Nakładać ją na rany i stany zapalne skóry.

W celach pielęgnacyjnych można stosować maski prawoślazowe (dodając sproszkowany korzeń prawoślazu do maseczki do twarzy czy włosów), przemywać skórę naparem prawoślazowym czy przygotować w nim kąpiel. Rozdrobniony korzeń prawoślazu można też wykorzystać jako naturalny peeling (po zmieszaniu z wodą bądź olejkiem). 

Prawoślaz lekarski – przeciwwskazania

Rzadko zdarza się uczulenie na prawoślaz, a większość przeciwwskazań wynika z dodatku substancji pomocniczych stosowanych w produkcji syropu z prawoślazu, takich jak:

• sacharoza – przeciwwskazaniem jest cukrzyca,
• etanol – schorzenia wątroby, padaczka, choroba alkoholowa, małe dzieci,
• kwas benzoesowy – astma oskrzelowa.  

Z uwagi na brak badań potwierdzających bezpieczeństwo nie zaleca się też stosować prawoślazu u kobiet w ciąży i karmiących piersią – gdyby zaszła jednak taka potrzeba, konieczna jest konsultacja lekarska. 

Źródła:
Mgr farm. Joanna Krajewska, Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis) – tradycyjne zastosowanie i nowe perspektywy, VOL 24 NR 10’14 (281)21, Farmakoterapia, lekwpolsce.pl
Dr inż. Sylwia Andruszczak, Prawoślaz lekarski – cenna roślina śluzowa, Panacea - Leki ziołowe nr 2 (31), kwiecień - czerwiec 2010
Gerard Nowak, Joanna Nawrot, Surowce roślinne i związki naturalne stosowane w chorobach układu oddechowego, Katedra i Zakład Naturalnych Surowców Leczniczych i Kosmetycznych Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinowskiego w Poznaniu, https://www.researchgate.net/profile/Joanna-Nawrot/publication/266416318_Surowce_roslinne_i_zwiazki_naturalne_stosowane_w_chorobach_ukladu_oddechowego/links/54b797e00cf2bd04be33a9d3/Surowce-roslinne-i-zwiazki-naturalne-stosowane-w-chorobach-ukladu-oddechowego.pdf