Prezbiopia – co to jest i jak się ją leczy?

Z wiekiem ludzki organizm starzeje się i jest to naturalny proces dotykający wszystkich narządów. Również nasze oczy podlegają zmianom związanym z wiekiem, co warunkuje stopniowe upośledzenie funkcji wzroku po 40-45 roku życia. Przede wszystkim pojawia się dysfunkcja akomodacji oka, czyli procesu umożliwiającego widzenie obiektów z różnych odległości. Jest to spowodowane zmianami w soczewce oka, która stopniowo traci zdolność do zmiany kształtu i siły optycznej. Stan ten nazywamy starczowzrocznością, która mimo, że nie jest chorobą, znacząco wpływa na komfort codziennego funkcjonowania. Czym jest starczowzroczność, czy pomogą na nią krople i odpowiednie ćwiczenia oraz w jakim momencie powinno się wykonać korekcję – o tym w poniższym artykule.

Starczowzroczność – co to jest?

Starczowzroczność - co to jest? Starczowzroczność inaczej nazywana jest prezbiopią. Prezbiopia co to? Jest to naturalny i najczęściej występujący wśród dorosłych proces fizjologiczny powiązany ze zmianami pojawiającymi się w obrębie narządu wzroku wraz z wiekiem. Jak wcześniej wspomniano dotyczy on soczewki oka, która stopniowo traci swoją pierwotną sprężystość i elastyczność, co skutkuje utratą zdolności do zmiany kształtu i dostosowania siły refrakcyjnej oka do obserwacji przedmiotów w bliży. Badania naukowe podejmujące ten temat dowodzą, że na upośledzenie akomodacji wpływają także następujące wraz z wiekiem utrata elastyczności torebki soczewki i osłabienie włókien mięśnia rzęskowego warunkującego skurcz akomodacji. Powstająca w ten sposób niedomoga tego mechanizmu powoduje problemy z widzeniem przedmiotów w bliskiej odległości. Pierwsze objawy są bardzo prozaiczne – zaczynają się od kłopotów z nawleczeniem igły, odczytaniem godziny na zegarku, czy wyraźnym widzeniem wiadomości w telefonie. Mamy potrzebę oddalania od siebie tekstu, by móc go przeczytać. Nadmierne skupianie wzroku w takim przypadku i wysiłek akomodacyjny z tym związany mogą powodować bóle głowy i wrażenie zmęczenia oczu, tak zwanej astenopii.  Nagle, z pozoru proste codzienne czynności stają się wyzwaniem.  Prezbiopia jest procesem rozwijającym się stopniowo. Zwykle opisane objawy najpierw ujawniają się w warunkach słabego oświetlenia, bądź wieczorem, kiedy jesteśmy zmęczeni, by potem przejść w permanentną dokuczliwość.
Prezbiopia a krótkowzroczność. Warto odróżnić tu starczowzroczność od nadwzroczności i krótkowzroczności. Te dwie ostatnie, to wady refrakcji wynikające z niewspółmierności w układzie optycznym oka. W nadwzroczności wiązka równolegle biegnących promieni świetlnych skupiana jest za siatkówką, natomiast w krótkowzroczności przed siatkówką. Oba stany refrakcyjne nie są fizjologiczne. Oczywiście starczowzroczność rozwija się również u  osób z nad- i krótkowzrocznością i  współistnieje  z nimi. Czasem zdarza się, że krótkowzroczność niejako kompensuje pojawiającą się z wiekiem prezbiopię i pozawala na czytanie tekstu w bliży bez dodatkowej korekcji okularowej. Z zasad optyki wynika, iż dotyczy to osób z krótkowzrocznością rzędu od minus 2 do 4 dioptrii. Natomiast wśród osób nadwzrocznych prezbiopia zwykle ujawnia się wcześniej i osoby te muszą stosować dwie pary okularów – jedną do patrzenia w dal, drugą w bliż.
Tak naprawdę starczowzroczność dotyczy nie tylko osób w podeszłym wieku. Pierwsze problemy związane z niedomogą akomodacji, jak wspomniano wcześniej, pojawiają się zwykle już wśród czterdziestolatków. Mogą oczywiście wystąpić wcześniej lub później, wszystko bowiem zależy od naszych indywidualnych uwarunkowań. Natomiast prawie pewne jest, że opisane objawy w pewnym momencie zauważy każdy z nas. Ważne, by każdorazowo skonsultować je ze specjalistą, którym w tym przypadku będzie okulista lub optometrysta.

Starczowzroczność czy ćwiczenia i krople wystarczą?

Do stwierdzenia starczowzroczności niezbędne będzie badanie okulistyczne, które - przeprowadzone przez lekarza specjalistę - pomoże potwierdzić czy trudności z dostosowywaniem ostrości widzenia są wynikiem prezbiopii. Ponieważ starczowzroczność jest procesem postępującym warto badać wzrok regularnie.
Prezbiopia - ćwiczenia. Osobom, których praca lub styl życia wymagają spędzania wielu godzin przy komputerze czy ze smartfonem oraz tym, które dużo czytają zalecane są przerwy podczas pracy wzrokowej, dające oczom wytchnienie. I tak po każdej godzinie pracy w bliży warto zrobić kilkuminutową przerwę patrząc na obiekty w dali wzrokowej, czyli w odległości co najmniej 6 metrów. Nie  istnieją ćwiczenia, które moglibyśmy wykonywać samodzielnie, i dzięki którym moglibyśmy uniknąć postępowania nieuchronnego zjawiska jakim jest prezbiopia. Problem ćwiczeń wzrokowych w starczowzroczności jest przedmiotem wielu doniesień, jednak opisywane w nich metody rehabilitacyjne w tym zakresie mają ograniczoną skuteczność i są nietrwałe.
Trwają również badania nad opracowaniem metod farmakologicznych mogących wspomagać proces akomodacji. Naukowcy skupiają się na wykorzystaniu substancji mogących wpływać na zachowanie elastyczności soczewki i środkach zwiększających głębię ostrości poprzez zwężenie źrenicy oraz zmianę położenia naturalnej soczewki. Mowa tu o pochodnych kwasu liponowego (EV06) oraz alkaloidach pobudzających układ przywspółczulny. Efektem tych badań jest fakt, że w Stanach Zjednoczonych dopuszczono do użytku krople na starczowzroczność, oparte na 1,25% roztworze pilokarpiny. Stwierdzono istotną poprawę widzenia do bliży z zachowaniem dobrego widzenia do dali wśród czterdziesto- i pięćdziesięciolatków po zastosowaniu preparatu. Niestety u starszych osób skuteczność tych kropli jest ograniczona. Poza tym biorąc pod uwagę przeciwwskazania i możliwe działania uboczne leku nie jest to metoda przeznaczona dla wszystkich pacjentów.

Starczowzroczność korekcja – kiedy jest potrzebna?

Starczowzroczność - korekcja. Oczywiście oprócz leczenia farmakologicznego istnieją inne rozwiązania pomocne w przypadku niedomogi akomodacji. Jeśli wystąpią u nas opisane problemy związane ze wzrokiem należy przede wszystkim zasięgnąć opinii okulisty lub optometrysty, który zidentyfikuje problem i przedstawi możliwe rozwiązania w tym zakresie. Opcji prezbiopia-korekcja jest kilka. Najprostszą, najbezpieczniejszą i odwracalną metodą jest zastosowanie szkieł do bliży. Najczęściej stosowane są okulary jednoogniskowe o mocy zapewniającej dobre widzenie w bliży. Niestety przez takie szkła nie widzimy tego co znajduje się dalej, dlatego część osób decyduje się na szkła dwuogniskowe bądź progresywne. Ideą ich zastosowania jest widzenie na rożne odległości przez jedną parę okularów. Innym rozwiązaniem jest zastosowanie wieloogniskowych soczewek kontaktowych, również pozwalających na obserwacje w różnych odległościach. Niemniej jednak rozwiązanie to wymaga adaptacji i zachowania odpowiednich zasad higieny związanej z noszeniem soczewek kontaktowych.
Starczowzroczność - korekcja laserowa. Trwa również intensywny rozwój w obszarze chirurgicznych sposobów korekcji starczowzroczności. Metody te można podzielić na powierzchniowe i wewnątrzgałkowe. Operacje powierzchniowe to zabiegi na rogówce z zastosowaniem laserów. Obecnie jedną z najczęściej stosowanych opcji starczowzroczność - korekcja laserowa jest zabieg Presbyond LBV wykorzystujący zjawisko aberracji sferycznej jako efektu optycznego wspomagającego widzenie w bliży. Inną metodą wykorzystania laserów oddziaływujących na rogówkę jest wywołanie zjawiska monowizji, czyli stanu, w którym jedno oko, zwykle dominujące, patrzy w dal, natomiast drugie oko w bliż, dzięki operacyjnie wytworzonej, niewielkiej krótkowzroczności. Podobny stan można wywołać również z zastosowaniem metod chirurgicznych wewnątrzgałkowych czyli opcji prezbiopia- operacja. Metody te, to nic innego niż operacja usunięcia naszej naturalnej soczewki, jak to ma miejsce podczas operacji zaćmy i wszczepienie w jej miejsce sztucznego implantu. W przypadku zastosowania monowizji stosowane są soczewki jednoogniskowe o stosunkowo nieskomplikowanej konstrukcji optycznej. Natomiast w ostatnich latach, dzięki postępowi w technice medycznej opracowano szereg rozwiązań w zakresie zapewnienia dobrego widzenia na różne odległości po takim zabiegu. Matody te oparte są o zastosowanie zaawansowanych technologicznie implantów soczewkowych. Dwie główne grupy takich implantów to soczewki wieloogniskowe wykorzystujące zjawisko dyfrakcji oraz soczewki o tak zwanym wydłużonym ognisku. Celem ich zastosowania jest uniezależnienie pacjentów od zastosowania okularów do dali i bliży po wykonaniu zabiegu z zastosowaniem takich implantów.
Należy pamiętać, że każde z opisanych rozwiązań ma swoje zalety i wady. Dlatego specjaliści nie ustają w poszukiwaniu coraz doskonalszych rozwiązań w tym zakresie. Wybór konkretnej metody korekcji starczowzroczności to kwestia indywidualna, która zależy od potrzeb pacjenta, współwystępujących wad wzroku czy specyfiki wykonywanego zawodu.
Objawy prezbiopii nie są specyficzne i nie pojawiają  się nagle, ale rozwijają z czasem. Dlatego warto w przypadku pierwszych symptomów jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, gdyż dzięki szybkiej reakcji można na czas dobrać odpowiednią metodę poprawy jakości życia z prezbiopią.

Źródła:
Grzelak K., Oto krople do oczu, które mogą zastąpić okulary. Innowacyjny lek trafił na półki, Focus; 12; 2021;
Grzybowski A., Kanclerz P., Prezbiopia i sposoby jej korekcji; [w:] Grzybowski A., Okulistyka; Wydawnictwo Edra Urban&Partner; Wrocław; 2018; 67-70;
Seltman W., What is presbyopia, Webmed; 08; 2020;
Szymański M., Niechirurgiczne metody leczenia prezbiopii, Presbiopia 21; 08/2020.