Przepuklina - czym jest i jakie są jej rodzaje?

Przepuklina to przemieszczenie się narządu poza jamę, w której powinien się znajdować. Nie dające objawów mniejsze przepukliny podlegają jedynie obserwacji, natomiast poważniejsze przypadki leczone są operacyjnie. Przepuklina występuje w różnych miejscach. Najczęściej wymienia się przepuklinę brzuszną (w tym przepuklinę pępkową) i pachwinową, chociaż spotkać można też np. udową. Powstaje ona z różnych powodów, w tym przez podnoszenie ciężkich przedmiotów, otyłość, niektóre choroby oraz okres ciąży. Dowiedz się, jak wygląda leczenie przepukliny i kiedy konieczny jest zabieg chirurgiczny.

Czym jest przepuklina?

Przepuklina jest patologicznym stanem, w którym narządy jamy brzusznej lub ich fragmenty uwypuklają się przez osłabioną ścianę jamy brzusznej na zewnątrz ciała. Tworzą się wtedy widoczne i wyczuwalne pod skórą owalne wybrzuszenia. Według podstawowego podziału można wyróżnić te zewnętrzne, gdy przepuklina znajduje się w tkankach podskórnych lub wewnętrzne, gdy przemieszczenie następuje do sąsiedniego narządu. Na przepuklinę składają się wrota, czyli miejsce, przez które uwypukla się worek przepuklinowy zbudowany z otrzewnej (błony wyściełającej ścianę jamy brzusznej wewnątrz). Worek przepukliny może zawierać sieć (fartuch tłuszczowy na narządach jamy brzusznej), fragmenty lub całe pętle jelitowe, lub bardzo rzadko inne narządy, np. pęcherz moczowy.

Proces powstania przepukliny

Proces pojawienia się przepukliny można opisać. Niektóre obszary ludzkiego ciała mają mniejszą wytrzymałość, ponieważ przenikają przez nie takie struktury, jak duże naczynia i nerwy czy powrózek nasienny z jądrem. Takim miejscem jest pachwina, przedzielona przez więzadło pachwinowe na piętro górne (powstają tu przepukliny pachwinowe, mogące schodzić wzdłuż kanału pachwinowego aż do moszny) oraz piętro dolne, poniżej więzadła (powstają tutaj przepukliny udowe, szczególnie u kobiet). Inną lokalizacją, w której często występują przepukliny, jest okolica pępka oraz kresa biała, biegnąca pośrodku brzucha od mostka przez pępek do spojenia łonowego. Okolica pozbawiona jest nerwów i naczyń, przez co jest słabsza. Jednak, aby powstała przepuklina, muszą wystąpić dodatkowe czynniki. Należy do nich zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej, które powoduje wypychanie narządów na zewnątrz. Dzieje się tak u pacjentów z chorobami układu oddechowego z towarzyszącym przewlekłym kaszlem i zaparciami, u palaczy papierosów, osób otyłych, kobiet w ciąży i osób wykonujących ciężką pracę fizyczną oraz po wcześniejszych urazach jamy brzusznej. Dowiedziono też, że czynnikiem ryzyka jest zaburzenie budowy włókien kolagenowych, które prawdopodobnie ma podłoże genetyczne.

Czynniki ryzyka powstawania przepukliny

Ryzyko powstania zmian związanych z przepukliną może zależeć od jej rodzaju. Czasem jest większe w przypadku mężczyzn niż kobiet (przepukliny pachwinowe), a czasem odwrotnie (przepukliny udowe). Do ogólnych czynników ryzyka powstania przepukliny należą:

• otyłość i nadwaga lub przeciwnie, niedożywienie;

• podeszły wiek;

• palenie papierosów;

• terapia lekami sterydowa.

Problem może być również wynikiem powikłań po zabiegach, np. w obrębie jamy brzusznej, tzw. przepuklina pooperacyjna. Zazwyczaj występuje po przeprowadzeniu kilku operacji. Ryzyko schorzenia wzrasta też przy zwiększonym ciśnieniu w jamie brzusznej. Rozwinąć się może też w przypadku kobiet w ciąży oraz osób cierpiących na wodobrzusze, powiększenie gruczołu krokowego, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) oraz inne schorzenia objawiające się silnym, uciążliwym kaszlem czy zaparciami. Może dotknąć również osoby często podnoszące duże ciężary, a także pacjentów, u których wykryto guzy.

Jak wygląda przepuklina?

Przepuklinę najłatwiej porównać do worka, który składa się ze zgrubiałej tkanki otrzewnej oraz jej zawartości. Można wyróżnić w niej wrota i kanał. W przypadku przepukliny odprowadzalnej narząd w worku przepuklinowym ulega cofaniu do jamy brzusznej. Gdy zawartości worka nie da się odprowadzić, mówimy o przepuklinie nieodprowadzalnej. Przy tym typie przepukliny drożność naczyń krwionośnych oraz jelit jest zachowana. Większość przepuklin nie wymaga natychmiastowej reakcji, ale nie oznacza to, że nie trzeba się nimi martwić. Część osób uznaje przepuklinę za niegroźną dolegliwość, ale w rzeczywistości każda tego typu zmiana wymaga konsultacji z lekarzem. Czasem kiedy pojawia się ból, konieczna może być nawet operacja w trybie pilnym.

Czy przepuklina boli?

Każda przepuklina może dawać objawy bólowe, choć nie każda przepuklina boli. Mogą pojawić się również wzdęcia, zaparcia i poczucie ogólnego dyskomfortu (pieczenie i uczucie ciągnięcia), szczególnie w trakcie ucisku zewnętrznego. Ból promieniuje i wzmaga się w trakcie wysiłku fizycznego, kaszlu, śmiechu, dźwigania oraz wykorzystania mięśni tłoczni brzusznej, np. w trakcie wypróżniania się lub mikcji. W przypadku przepukliny kresy białej charakterystyczne jest uczucie ciągnięcia przy pochylaniu się, rzadko występuje ból nadbrzusza.

Przepuklina – objawy i podstawowe rodzaje

Objawy przepukliny zależą od jej rodzaju. Z punktu widzenia pacjenta najważniejszy jest podział na przepukliny odprowadzalne i nieodprowadzalne:

• przepuklina odprowadzalna - często nie daje żadnych symptomów, zawartość worka przepuklinowego samoistnie wraca do środka np. podczas leżenia lub udaje się ją odprowadzić z powrotem, np. do jamy brzusznej;

• przepuklina nieodprowadzalna - w tym przypadku mogą powstać zrosty, które uniemożliwiają odprowadzenie zawartości worka przepuklinowego. Nie występują zaburzenia ukrwienia narządu czy niedrożność jelit.

Przepukliny możemy też dzielić na:

• przepuklinę uwięźniętą - w tym przypadku wrota przepukliny zaciskają się wokół jej zawartości. Uwięźnięcia przepukliny najczęściej powstają w trakcie defekacji, mikcji, wzmożonego wysiłku fizycznego lub uporczywego kaszlu. Na początku nie daje poważniejszych objawów, ale z czasem może dojść do przyrośnięcia ściany worka do wrót, przez co niemożliwe jest jego odprowadzenie;

• przepuklinę zadzierzgniętą - w tym przypadku dochodzi do niedokrwienia, niedrożności narządu znajdującego się w przepuklinie, a w konsekwencji nawet do martwicy, co stanowi zagrożenia dla życia pacjenta. Objawy zadzierzgnięcia to nagły ból w okolicy przepukliny, zaczerwienienie, nadmierne ocieplenie, obrzęk skóry nad przepukliną oraz objawy ogólne, takie jak nudności, wymioty, zatrzymanie gazów i stolca. Stan chorego gwałtownie się pogarsza.

  

Rodzaje przepuklin według miejsca występowania

Głównym podziałem przepuklin jest ten na zewnętrzne, które skierowane są poza jamę ciała - przepukliny brzuszne oraz wewnętrzne, kierujące się do innych jam ciała, np. przepuklina okołoprzełykowa, gdy fragment żołądka przemieszcza się przez naturalny rozwór przełykowy do klatki piersiowej.

Najczęściej występujące przepukliny brzuszne również się dzieli na:

• przepukliny pachwinowe - stanowiące aż 70 procent wszystkich przepuklin brzusznych, występują głównie u mężczyzn;

• przepukliny pępkowe - występują w okolicy pępka, wrodzone u dzieci, a u dorosłych dotyka często kobiet w ciąży lub z dużą nadwagą;

• przepukliny kresy białej - pojawiające się na linii środkowej między splotem słonecznym (mostkiem) a spojeniem łonowym;

• przepukliny udowe - częściej występujące u kobiet, łącznie stanowią 12 procent wszystkich przepuklin brzusznych;

• przepukliny w bliźnie pooperacyjnej - z reguły w dolnej części jamy brzusznej, gdy istnieją problemy z wygojeniem się rany pooperacyjnej.

Diagnoza przepukliny

Aby potwierdzić diagnozę przepukliny, należy zgłosić się do lekarza. Po zebraniu wywiadu wykonuje on badania palpacyjne, naciskając powstały guzek. Czasem w celu potwierdzenia rozpoznania wykorzystuje się też badania obrazowe: ultrasonografię, rzadziej tomografię komputerową, rezonans magnetyczny. Decyzję o sposobie leczenia przepukliny, w tym konieczności wykonania operacji, podejmuje lekarz na podstawie m.in. wielkości i lokalizacji guzka oraz trybu życia pacjenta.

Leczenie przepukliny

Niewielkich rozmiarów przepukliny, szczególnie te odprowadzalne, o szerokich wrotach oraz powoli się powiększające, które nie wywołują poważnych dolegliwości, można obserwować i regularnie kontrolować pod okiem specjalisty. Niestety, nie ma leku na tę przypadłość. Jeśli pacjent nie kwalifikuje się do operacji, można zastosować leczenie zachowawcze. Chory powinien stosować się do zaleceń specjalisty, w tym:

• korzystać z pasa przepuklinowego;

• wprowadzić zmiany w diecie (wykluczyć pokarmy dające wzdęcia lub zaparcia);

• zmniejszyć masę ciała;

• zrezygnować z palenia tytoniu;

• unikać forsownego wysiłku fizycznego;

• unikać przeziębień;

• Ostatecznym sposobem leczenia przepuklin brzusznych jest chirurgia. 

Operacja przepukliny

Przepukliny brzuszne zawsze są wskazaniem do operacji. Postępowanie zachowawcze stosujemy przy przeciwskazaniach do operacji. Zabieg chirurgiczny polega na odprowadzeniu przepukliny do jamy brzusznej lub usunięciu zawartości oraz wzmocnieniu osłabionej w tym miejscu ściany brzucha wszczepami z tworzywa sztucznego. Możliwa jest też operacja z użyciem tkanek własnych. Celem zabiegu jest zamknięcie ubytku ściany brzucha i wzmacnianie tkanek. Wykonuje się operacje laparoskopowe oraz klasyczne. Udowodniono, że przy wyborze klasycznej metody operacji i wykorzystaniu sztucznych wszczepianych materiałów istnieje mniejsze ryzyko nawrotu niż przy użyciu tkanek własnych pacjenta. Mimo tego nie można w pełni zniwelować ryzyka nawrotu przepukliny. Operację można przeprowadzić zarówno w znieczuleniu miejscowym, dolędźwiowym jak i ogólnym.

Źródła:

1. Janczak D.; Przepuklina. Chirurgia po Dyplomie, 2017; 01.
2. Szczęsny W., Reśliński A., et. al, Przepukliny brzuszne - co lekarz rodzinny wiedzieć powinien. Medycyna Rodzinna, 2010 (1); 10-13.
3. Kulacoglu H, Oztuna D., Growth and trends in publications about abdominal wall hernias and the impact of a specific journal on herniology: a bibliometric analysis. Hernia, 2011(15);615-628.
4. Szczęsny W, Dąbrowiecki S., Przebieg rekonwalescencji po operacji przepukliny pachwiny - opinie chorych i wiedza lekarzy. Zdrowie Publiczne 2007(117); 186-190.