Radikulopatia – jak się diagnozuje i leczy tę chorobę?

Radikulopatia to dysfunkcja neurologiczna, polegająca na uszkodzeniu lub podrażnieniu nerwów rdzeniowych w obrębie kręgosłupa, powodująca różnorodne dolegliwości. Najczęściej występują - radikulopatia szyjna i radikulopatia lędźwiowa. Wyjaśniamy, co to jest radikulopatia, jakie są przyczyny radikulopatii oraz jak się diagnozuje i leczy tę chorobę.

Schorzenia kręgosłupa, w tym radikulopatie, stanowią obecnie problem cywilizacyjny i występują u osób w coraz młodszym wieku. Szacuje się, że od 75 do 85 procent społeczeństwa doświadcza w ciągu życia co najmniej jednego epizodu bólowego dotyczącego kręgosłupa.

Są one skutkiem siedzącego trybu życia i zbyt małej ilości ruchu albo przeciążeń, wynikających z nieprawidłowo wykonywanych forsownych ćwiczeń, niepoprzedzonych rozgrzewką. Przyczyną schorzeń kręgosłupa mogą być także zwyrodnienia, czyli zmiany wynikające z przedwczesnego zużycia i zniekształcenia kręgów i stawów kręgowych, pojawiające się u osób, które pracują fizycznie oraz u osób w starszym wieku. 

Czynniki, które zwiększają ryzyko występowania chorób kręgosłupa, to palenie tytoniu, cukrzyca, choroby naczyń krwionośnych oraz infekcje, a także przewlekły stres, depresja, nadwaga czy słaba kondycja fizyczna. 

Schorzenia kręgosłupa mogą dotykać każdego jego odcinka, ale najczęściej dotyczą odcinka lędźwiowego oraz szyjnego. 

Co to jest radikulopatia?

Jednym z często występujących schorzeń kręgosłupa jest właśnie radikulopatia, która spowodowana jest uciskiem zwyrodnieniowych osteofitów lub zawartości przepukliny krążka międzykręgowego na nerwy. 

Mechanizm tej dysfunkcji polega na tym, że gdy pojawia się zwyrodnienie, dochodzi do zwężenia przestrzeni międzykręgowej, a następnie do zniekształcenia powierzchni trzonów, przemieszczenia powierzchni stawowych, i w dalszej kolejności redukcji światła otworów międzykręgowych. 

W efekcie dochodzi do ucisku na nerwy, a ucisk ten powoduje wystąpienie bólu promieniującego wzdłuż obszaru, do którego docierają nerwy. Pojawiają się także zaburzenia czucia, drętwienia oraz deficyty czynności ruchowych. 

Radikulopatie – objawy i przyczyny

Objawy radikulopatii to ostry i przenikliwy ból, któremu może towarzyszyć parestezja (czyli niewłaściwe odczuwanie bodźców powodowane przez uszkodzenia nerwów obwodowych, objawiające się pieczeniem, kłuciem, mrowieniem czy paleniem skóry) lub dyzestezja (zaburzenia czucia). 

Jeżeli jest to radikulopatia szyjna, przyczyny leżą w odcinku szyjnym kręgosłupa, a niewłaściwe odczuwanie bodźców czy mrowienie dotyczy kończyn górnych. Może pojawić się skurcz i ból mięśni pleców oraz ból w okolicy międzyłopatkowej, nasilający się podczas prostowania i podczas ruchów szyi.

Gdy radikulopatia dotyczy odcinka piersiowego, objawy mają charakter opasujący całą klatkę piersiową. 

W przypadku gdy jest to radikulopatia lędźwiowa, ból pojawia się najczęściej w tylnej części kończyny dolnej i w okolicy pośladka. Może się pojawić niedowład mięśnia brzuchatego łydki, a także upośledzenie zginania podeszkowego stopy. 

Objawy radikulopatii lędźwiowej to także drętwienie, mrowienie i parestezje, osłabienie mięśni, brak koordynacji w zajętej kończynie, a także skurcz mięśni i ból pleców.

W odróżnieniu od bólu zwyrodnieniowego ból wskazujący na radikulopatie jest zazwyczaj jednostronny. Mogą także wystąpić zaburzenia czucia, bez nasilonego bólu.

Najczęstsze przyczyny radikulopatii to zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa lub przepukliny krążków międzykręgowych (albo oba te zjawiska występujące jednocześnie). Rzadko występują inne przyczyny tych dolegliwości, takie jak guzy lub infekcje rdzenia kręgowego.

Radikulopatia - diagnoza

W celu postawienia diagnozy dotyczącej przyczyn dolegliwości, przeprowadzany jest dokładny wywiad oraz badanie fizykalne. Lekarz pyta chorego o okoliczności pojawienia się bólu, jego lokalizację oraz czynniki, które powodują jego zaostrzenie lub złagodzenie.

Dokładny wywiad pomaga wykluczyć inne możliwe choroby, które mogą dawać podobne dolegliwości. Na przykład jeżeli objawom ze strony kręgosłupa towarzyszą objawy ogólnoustrojowe, takie jak gorączka, utrata masy ciała oraz przebyta lub aktualna choroba nowotworowa, to ból może mieć podłoże onkologiczne. 

W uzasadnionych przypadkach wywiad lekarski powinien zostać uzupełniony badaniami obrazowymi. W pierwszej kolejności wykonuje się zdjęcie rentgenowskie odcinka kręgosłupa, którego dotyczy dolegliwość.  

Jeżeli wyniki badań radiologicznych są prawidłowe, a mimo to dolegliwości się utrzymują, zalecane jest przeprowadzenie badania metodą rezonansu magnetycznego, które może pokazać nieprawidłowości w obrębie krążków międzykręgowych oraz struktur uciskających korzenie nerwów rdzeniowych.

Częścią diagnostyki mogą być także badania neurofizjologiczne, takie jak elektroneurografia, elektromiografia czy ruchowe potencjały wywołane indukowane polem magnetycznym, które mogą potwierdzić rozpoznania zespołu korzeniowego oraz wyeliminować inne choroby o podobnych objawach. 

Radikulopatia - leczenie

Jeżeli podejrzewamy radikulopatie, wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniej terapii jest ważne, gdyż może zapobiec przejściu choroby w stan przewlekły, który jest trudniejszy do wyleczenia.

Leczenie radikulopatii polega w pierwszej kolejności na opanowaniu bólu i stanu zapalnego. W tym celu można stosować zimne okłady, leki przeciwbólowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz leki zwiotczające mięśnie. 

Wskazane jest unikanie pozycji, w której ból się nasila, a jeżeli dolegliwości dotyczą docinka szyjnego kręgosłupa, pomocne bywa noszenie sztywnego kołnierza.

Gdy stwierdzona została radikulopatia szyjna, można także stosować wyciąg szyjny, który łagodzi objawy za pomocą odbarczenia uciśniętych korzeni nerwowych.

Gdy stan zapalny ustąpi, można rozpocząć fizjoterapię. Polega ona na wykonywaniu ćwiczeń rozciągających i poprawiających zakres ruchów oraz masaży. Można także stosować ciepłe lub zimne okłady. 

Gdy jest to radikulopatia szyjna, rehabilitacja dotyczy mięśni barków i mięśni grzbietu. 

Pomocne bywają zabiegi z zakresu fizykoterapii, na przykład z użyciem ultradźwięków czy TENS, czyli przezskórna stymulacja nerwów.

Jeżeli zarówno metody farmakologiczne jak i fizjoterapia nie przynoszą efektów, można zastosować iniekcje GKS, czyli iniekcje dostawowe lub wybiórcze blokady korzeni nerwowych. 

Jeśli po 6–8 tygodniach leczenia za pomocą wymienionych metod nie następuje poprawa, można rozważyć zabieg operacyjny. Zakres takiego zabiegu jest zależny od rozległości zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa i jeżeli zostanie odpowiednio przeprowadzony, przynosi dobre efekty. 

Jednak leczenie nieoperacyjne w przypadku, gdy zdiagnozowana jest radikulopatia, jest skuteczne u 80-90 procent pacjentów, więc zabiegi operacyjne stosowane są rzadko.

Radikulopatia – ćwiczenia

Ćwiczenia w przypadku radikulopatii, podobnie jak w przypadku innych schorzeń kręgosłupa, mają istotne znaczenie w łagodzeniu dolegliwości i w zapobieganiu ich nawrotom. Badania pokazują, że w przypadku stanów przewlekłych są bardziej skuteczne niż leczenie farmakologiczne, masaże czy fizykoterapia, a najlepsze efekty uzyskuje się łącząc ćwiczenia z masażami i fizykoterapią.

Ćwiczenia wykonywane w przypadku problemów z kręgosłupem mają na celu wzmocnienie siły mięśni brzucha i grzbietu. Mogą to być między innymi ćwiczenia izometryczne, podczas których zwiększa się napięcie mięśni bez skracania ich długości. Ćwiczenia te mają charakter statyczny i ważna jest technika i precyzja ich wykonywania, a nie tempo i liczba powtórzeń. 

Gdy jest to radikulopatia szyjna ćwiczenia mają wzmocnić mięśnie grzbietu i szyi.

Przydatna bywa także kinezyterapia metodą MCKenziego, która została opracowana w latach 60-tych XX wieku przez nowozelandzkiego fizjoterapeutę Robina McKenziego. W metodzie tej, oprócz zabiegów wykonywanych przez fizjoterapeutę istotny jest ruch pacjenta, a także ćwiczenia wykonywana samodzielnie w domu.  W większości są to ćwiczenia wykonywane w pozycjach niskich, głównie leżących. Ruchy powtarzane są wiele razy w różnych płaszczyznach, w ściśle określonym kierunku, nie mogą one powodować bólu. 

Częścią leczenia i profilaktyki w przypadku radikulopatii jest edukacja pacjentów w zakresie prowadzenia zdrowego i aktywnego trybu życia. Aktywność fizyczna jest bowiem najskuteczniejszą metodą zapobiegania schorzeniom kręgosłupa. 

W zapobieganiu i łagodzeniu dolegliwości związanych z kręgosłupem pomaga także redukcja masy ciała (jeżeli występuje nadwaga) oraz stosowanie zasad ergonomii zarówno w pracy jak i w życiu codziennym.

Źródła: 
Łukaszewska M., Łukaszewski B., Nazar J., at. al., Radikulopatia szyjna. Cervical radiculopathy, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 1 (38) 2014, s. 39-42
Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, Wydział Oceny Technologii Medycznych, Profilaktyka przewlekłych bólów kręgosłupa. Raport w sprawie zalecanych technologii medycznych, działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów, Raport nr: OT.423.3.2019, lipiec 2020
Litak J., Grochowski C., Kulesza B., at. al., Ból kręgosłupa szyjnego w przebiegu radikulopatii, Journal of Education, Health and Sport, 6(11), 2016, 500-510
Łuczak-Piechowiak A., Skuteczność wybranych metod fizjoterapeutycznych w zespołach bólowych lędźwiowej części kręgosłupa, Praca doktorska, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2012