Rak kości i inne nowotwory kości - przyczyny, objawy, leczenie

Choroby nowotworowe to jedne z najczęstszych współcześnie występujących schorzeń. Odpowiadają za niemal 30% wszystkich zgonów w Polsce, stanowiąc drugą co do częstości przyczynę śmierci. W ciągu ostatnich 50. lat odnotowano podwojenie liczby nowych zachorowań. Największym zagrożeniem są nowotwory złośliwe, czyli mające zdolność tworzenia przerzutów odległych i tym samym prowadzące do uogólnionego procesu chorobowego. Niebezpieczne mogą być także nowotwory łagodne, nie tworzące wprawdzie odległych przerzutów, ale zdolne do niszczenia okolicznych tkanek poprzez wzrost i ich naciekanie. Proces rozrostowy zapoczątkowany jest przez mutacje genetyczne powodujące niekontrolowany wzrost i namnażanie się uszkodzonych komórek. Nowotwór może wywodzić się ze wszystkich rodzajów tkanek budujących organizm człowieka. Rak kości to potoczna nazwa grupy nowotworów rozwijających się zarówno z tkanki kostnej jak i chrzęstnej. Poza nimi w kościach mogą występować nowotwory łagodne i zmiany guzopodobne, szpiczak mnogi, a także przerzuty m.in. raka płuc, prostaty czy sutka. Pierwotne nowotwory złośliwe kości są rzadkie i stanowią zaledwie 0,2% wszystkich nowotworów u osób dorosłych. Nieco częściej obserwowane są u dzieci i młodzieży, w tej grupie stanowią one około 5-7% rozpoznawanych nowotworów. W zależności od rodzaju i pochodzenia, zmiany nowotworowe w kościach charakteryzują się różnym rokowaniem i odpowiedzią na leczenie. Dowiedz się jakie są najczęstsze typy nowotworów kości i jak je rozpoznać?

Przerzuty do kości jako najczęstsza forma nowotworu tej tkanki

Zdecydowana większość nowotworów występujących w obrębie układu kostnego to zmiany przerzutowe. Ich obecność świadczy o uogólnieniu procesu nowotworowego umiejscowionego pierwotnie w innej lokalizacji, najczęściej w płucu, gruczole krokowym, sutku, jelicie grubym, nerce, tarczycy czy jajniku.

Do kości mogą dawać przerzuty praktycznie wszystkie nowotwory złośliwe. Pierwszym objawem jest najczęściej tzw. złamanie patologiczne, to znaczy takie, które powstało w wyniku drobnego urazu, albo nawet bez uchwytnego urazu np. podczas potknięcia się czy podnoszenia niewielkiego ciężaru. Dochodzi do niego w miejscu, w którym struktura kości została zniszczona lub nieprawidłowo przekształcona przez wzrost nowotworu. Takie złamania źle się goją, najczęściej nie dochodzi do ich samoistnego zrostu i wymagają leczenia chirurgicznego. Przerzuty do kości mogą objawiać się także bólem kości, związanym z naciekaniem i podrażnieniem okostnej przez wzrastający guz. Chorzy z przerzutami do kości to najczęściej osoby starsze, z wieloletnim wywiadem choroby nowotworowej, wyniszczone, obarczone wieloma dodatkowymi schorzeniami pogarszającymi ich stan, stąd też rokowanie u tych pacjentów jest niepomyślne.

Rak kości - objawy

Pierwotne nowotwory tkanki kostnej występują rzadko, w Polsce każdego roku odnotowuje się 750 – 1500 nowych zachorowań. Z reguły dotyczą one osób bardzo młodych, najczęściej w pierwszej i drugiej dekadzie życia. Jest to związane z intensywnym wzrostem układu kostnego w tym okresie. Dzielące się i różnicujące komórki są najbardziej narażone na powstanie mutacji genetycznych, zazwyczaj prowadzących do ich samoistnej śmierci. Jeśli jednak do niej nie dojdzie, zmutowane komórki mogą zacząć wzrastać w niekontrolowany sposób tworząc guz naciekający okoliczne tkanki i zdolny do tworzenia przerzutów. Pierwotne nowotwory kości są wysoce złośliwe, nawet pomimo szybkiego postawienia rozpoznania i podjęcia leczenia, przeżycie 5-letnie jest możliwe jedynie u ok. 60% chorych. Zmiany nowotworowe najczęściej powstają w miejscach, gdzie wzrost kości i chrząstek jest najbardziej nasilony tj. w przynasadach kości tworzących staw kolanowy i końcu bliższym kości ramiennej.

Objawy towarzyszące wzrostowi zmiany nowotworowej w kości są mało specyficzne, a ich początek często trudny do uchwycenia. Zwykle chorzy skarżą się na tępe bóle w okolicy ogniska patologicznego, stopniowo nasilające się. Niekiedy widoczny jest szybko rosnący guz oraz deformacja kości i stawu utrudniające prawidłowy chód lub inną funkcję kończyny. Tkanki miękkie i skóra w okolicy guza może być gorąca i zaczerwieniona, co niekiedy mylnie sugeruje infekcyjne zapalenie kości lub stawu, zwłaszcza jeśli chory dodatkowo gorączkuje. Pierwszym objawem może być także patologiczne, źle gojące się złamanie. Nigdy nie należy bagatelizować symptomów mogących świadczyć o rozwoju nowotworu kości, szczególnie jeśli występują u dziecka, gdyż opóźnienie rozpoznania przez onkologa zmniejsza szansę na skuteczne leczenie.

Czy przerzuty do kości można wyleczyć?

Uogólniona choroba nowotworowa, której wyrazem jest obecność przerzutów do kości najczęściej nie rokuje szans na powodzenie leczenia przyczynowego, czyli takiego, które umożliwiłoby jej całkowite wyeliminowanie. Chorzy z uogólnionym procesem nowotworowym i przerzutami do kości są także często obciążeni dodatkowymi schorzeniami przewlekłymi czy powikłaniami wcześniej zastosowanych terapii przeciwnowotworowych co sprawia, że możliwości leczenia są u nich znacznie ograniczone. Tacy pacjenci nie są jednak pozbawieni możliwości pomocy, stosuje się u nich różne metody leczenia paliatywnego, mającego na celu zapewnienie jak największego komfortu i ograniczenie bólu. Leczenie paliatywne przerzutów do kości ma wiele możliwości i jest dostosowywane do konkretnych potrzeb chorego. W przypadku wystąpienia złamań patologicznych dąży się do jak najlepszej stabilizacji złamania poprzez jego zespolenie tak aby chory mógł osiągnąć możliwie największą sprawność ruchową. Przerzuty do kości mogą być także leczone za pomocą radioterapii (i/lub chemioterapii), spowalniającej tempo ich wzrostu i zmniejszającej ból. Ponadto wykorzystywane są także klasyczne leki przeciwbólowe różnych grup, a także leki korygujące zaburzenia jonowe i metaboliczne związane z uszkodzeniem kości przez nowotwór. Pomocne mogą być także różne techniki fizjoterapii. Nawet u chorych z bardzo zaawansowaną chorobą nowotworową nigdy nie należy rezygnować z terapii paliatywnej, mogącej znacznie poprawić jakość życia w jego ostatnim okresie.

Źródła:

1. J. Jassem, R. Kordek. Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy. Via Medica, Gdańsk 2019. ISBN 978-83-66145-98-6
2. Krajowy Rejestr Nowotworów – kości i chrząstki stawowe. http://onkologia.org.pl/nowotwory-kosci-chrzastki-stawowej/
3. A. Nowakowski, T. Mazurek. Ortopedia i traumatologia. Poznań 2017, wyd.1. ISBN: 978-83-62690-28-2
4. P.G. Casali, N. Abecassis, S. Bauer i wsp. Bone sarcomas: ESMO–PaedCan–EURACAN: Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Annals of Oncology 29 (Supplement 4): 79–95, 2018.
5. R. Esther. Bone Tumors: Metastatic Bone Disease. FP Essent. 2020 Jun;493:27-29.
6. S. Lutz, L. Berk, E. Chang i wsp. Palliative Radiotherapy for bone metastases: An ASTRO evidence-based guideline. ASTRO Guideline, vol. 79, issue 4. Mar 15, 2011.