Rwa kulszowa - objawy, postępowanie, profilaktyka

Bóle krzyża są jednymi z najczęstszych schorzeń dotykających pacjentów, ocenia się że około 70% populacji w jakimś okresie swojego życia przynajmniej raz cierpi dolegliwości bólowe w okolicy lędźwiowo krzyżowej. Rwa kulszowa, w literaturze anglosaskiej Lower back pain (LBP) to jedna z wielu przyczyn zespołów bólowych kręgosłupa. Rwa kulszowa jest nazywana również potocznie bólem korzonków lub ischias jest bolesne schorzeniem spowodowanym uszkodzeniem nerwu kulszowego zaopatrującego znaczną część pośladka i kończyny dolnej. Chociaż ryzyko jego rozwoju wzrasta z wiekiem i pojawieniem się zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, rwa kulszowa może dotyczyć praktycznie każdego. Dowiedz się co może wywołać rwę kulszową i jak skutecznie radzić sobie z jej objawami.

Co to jest rwa kulszowa?

Rwa kulszowa to zespół objawów towarzyszących podrażnieniu nerwu kulszowego lub tworzących go korzeni nerwowych. Nerw ten, utworzony przez pięć korzeni wychodzących z kanału kręgowego w lędźwiowo-krzyżowym odcinku kręgosłupa jest największym w organizmie człowieka. Przebiega on pomiędzy mięśniami pośladka, na tylnej powierzchni uda aż do dołu podkolanowego, gdzie dzieli się na drobniejsze odgałęzienia. Dolegliwości bólowe związane są nie tylko przez ucisk, związane są również ze stanem zapalnym obejmującym okoliczne tkanki, niedokrwieniem nerwu oraz zmianami w obrębie stawów kręgosłupa i opon mózgowo-rdzeniowych. Objawia się silnymi dolegliwościami bólowymi okolicy lędźwiowo-krzyżowej promieniującymi do okolicy zaopatrywanych przez nerw kulszowy. W przypadkach ciężkich uszkodzeń może dochodzić także do poważnych zaburzeń czucia i ograniczenia ruchomości kończyny oraz zaburzeń w oddawaniu moczu i stolca.

Rwa kulszowa - przyczyny

Najczęstszą przyczyną rwy kulszowej jest podrażnienie korzeni nerwu kulszowego przez krążek międzykręgowy przemieszczony na skutek nasilonego zwyrodnienia kręgosłupa. Stan ten, zwany dyskopatią najczęściej rozwija się w odcinku lędźwiowym, ze względu na ukształtowanie kręgów oraz ich narażenie na znaczne obciążenia. Niekiedy dochodzi do całkowitego wpuklenia się krążka do kanału kręgowego – wówczas mówimy o jego przepuklinie. W wyniku znacznego uszkodzenia krążka międzykręgowego może dochodzić do przerwania pierścienia włóknistego krążka międzykręgowego i do częściowego lub całkowitego przemieszczenia jądra miażdżystego do kanału kręgowego lub poza niego. Taki stan poza towarzyszącym bólem korzeniowym może być związany z poważniejszymi zaburzeniami neurologicznymi np. niedowładem stopy czy osłabieniem mięśni kończyny, zaburzeniami funkcji wegetatywnych takich jak oddawanie stolca i moczu.

Najpoważniejszym powikłaniem chorobowym związanym z centralna przepukliną jest zespól ogona końskiego w którym w wyniku ucisku na wiele korzeni nerwowych dochodzi do objawów rwy kulszowej z towarzyszącymi zaburzeniami czucia, osłabieniem siły mięśniowej oraz zaburzeniami erekcji, oddawania moczu i stolca. Stan taki jest wskazaniem do pilnej interwencji neurochirurgicznej. Ponadto do powstania rwy mogą przyczynić się zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa zwężające kanał kręgowy w miejscu wyjścia korzeni nerwu kulszowego. Ból korzeniowy związany bywa również z kręgozmykiem, w którym to dochodzi do trwałego przesunięcia kręgów względem siebie. Do rzadszych przyczyn należą rozwijające się w kanale kręgowym ropnie czy guzy nowotworowe – rdzeniaki, oponiaki, a także przerzuty nowotworów z innych narządów.

Rwa kulszowa - objawy

Głównym objawem rwy kulszowej jest ból zlokalizowany w okolicach unerwianych przez podrażniony nerw. Najczęściej obejmuje on okolicę krzyżową, promieniuje do pośladka i na tylno-boczną powierzchnię uda sięgając aż do podudzia i stopy. Ból może pojawić się nagle, po urazie lub przeciążeniu kręgosłupa, może także narastać stopniowo. Czasami rozwój ostrego bólu korzeniowego poprzedzony jest przez bóle okolicy krzyżowej. Dolegliwości bólowe w rwie kulszowej są nasilane przez każdy ruch kręgosłupa, poruszanie kończynami, kichanie czy kaszel, przez co znacznie upośledzają one sprawność chorego. Ponadto mogą im towarzyszyć drętwienia, mrowienie i upośledzenie czucia, a także niedowład chorej kończyny. W skrajnych przypadkach, kiedy uszkodzenie nerwu kulszowego jest poważne, dochodzi do zaburzenia oddawania moczu i stolca aż do ich całkowitego zatrzymania.

W przypadku bólów dolnego odcinka kręgosłupa i rwy kulszowej szybkiego zgłoszenia się do lekarza i wnikliwego postępowania diagnostycznego, a czasami wdrożenia szybkiego leczenia z neurochirurgicznym włącznie, wymaga w szczególności wystąpienie objawów takich jak:

• Zaburzenia erekcji, oddawania moczu i stolca
• Niewyjaśniona utrata masy ciała
• Urazu poprzedzający wystąpienie objawów
• Sztywności porannej
• Bólu nieustępującego pomimo odpoczynku i zmiany pozycji ciała oraz braku poprawy pomimo 2-4 tygodniowego leczenia zachowawczego
• Choroby nowotworowej w wywiadzie
• Wystąpienie gorączki lub objawy w trakcie leczenia leczenie immunosupresyjnego
• Bólu o charakterze kolkowym

Rwa kulszowa – leczenie

Wystąpienie ostrej rwy kulszowej najczęściej zmusza chorego do znacznego ograniczenia wszelkiej aktywności. Wskazane jest wówczas pozostanie w łóżku w pozycji maksymalnie odciążającej kręgosłup. Ulgę przynosi ułożenie na boku ze zgiętymi nogami lub pozycja na plecach z ugięciem nóg na położonej pod kolanami poduszce. W niektórych przypadkach takie odciążenie kręgosłupa przez 1-2 dni przynosi znaczną poprawę. Ból korzeniowy może być także łagodzony farmakologicznie za pomocą maści zawierających leki przeciwbólowe lub preparatów stosowanych doustnie. Leki te są dostępne bez recepty, należy jednak pamiętać, że niektórzy pacjenci leczeni z powodu innych chorób przewlekłych m.in. kardiologicznych nie zawsze mogą je przyjmować. Takie osoby powinny skonsultować leczenie przeciwbólowe ze swoim lekarzem prowadzącym. Poza lekami w łagodzeniu bólu pomocne jest zastosowanie chłodnych lub ciepłych okładów.

Jeżeli pomimo 3-4 dniowego odpoczynku i leczenia dostępnymi sposobami dolegliwości nie ustępują lub nasilają się należy udać się do lekarza. Silne bóle wymagają podania mocniejszych leków przeciwbólowych np. z grupy niesteroidowych przeciwzapalnych, opioidów lub leków zwiotczających mięśnie i innych. Pilna konsultacja lekarska jest wskazana jeżeli pojawią się objawy takie jak zaburzenia czucia, trudności w poruszaniu stopą, znaczne osłabienie mięśni kończyny a także zatrzymanie moczu i stolca. Lekarz przeprowadza wówczas badanie neurologiczne i badania obrazowe – RTG, tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny pod kątem kwalifikacji do leczenia operacyjnego lub rehabilitacyjnego.

Po ustąpieniu ostrego bólu należy jak najszybciej rozpocząć rehabilitację mającą na celu odciążenie i poprawę funkcji kręgosłupa. Korzystne są także zabiegi fizykoterapeutyczne np. ultradźwięki czy krioterapia. Ponadto warto zadbać o kręgosłup na co dzień unikając jego nadmiernego obciążenia. Warto zwrócić się do fizjoterapeuty, który pomoże dobrać odpowiedni rodzaj aktywności fizycznej, możliwej do wykonania każdego dnia we własnym zakresie. U osób z nadwagą i otyłością korzystne będzie zmniejszenie masy ciała. Modyfikacje te, podobnie jak szybkie włączenie działań fizjoterapeutycznych są bardzo ważne, pozwalają bowiem uniknąć kolejnych ostrych napadów bólu korzeniowego ale także przewlekłego zespołu bólowego kręgosłupa.

Rwa kulszowa - jak jej uniknąć?

Jak w przypadku każdego schorzenia niezwykle istotne są działania profilaktyczne. Należy do nich dbałość o formę i regularna aktywność fizyczna, w szczególności ćwiczenia wzmacniające mięśnie przykręgosłupowe, a także utrzymanie prawidłowej masy ciała. Ponadto ważna jest higiena pracy, właściwa postawa w pracy siedzącej czy unikanie podnoszenia ciężkich przedmiotów w pozycji pochylonej. Te proste działania pozwalają zminimalizować ryzyko wystąpienia bólu korzeniowego.

Rwa kulszowa często jest schorzeniem nawracającym wpływającym negatywnie na wiele aspektów życia pacjenta począwszy od negatywnego wpływy na życie zawodowe, wpływ na zachowania społeczne oraz mogącym powodować przejściową lub trwałą niepełnosprawność. Objawy bólowe mogą wpływać na postawy lekowe czy objawy depresyjne u pacjentów dlatego ważne jest aby szczególnie w przypadku długotrwających dolegliwości oprócz leczenia przeciwbólowego, usprawniającego i neurochirurgicznego pacjenci otrzymywali pomoc psychologiczną, socjalna, a niejednokrotnie psychiatryczną.

Źródła:

1. Lewis P. Rowland, Timothy A. Pedley. Neurologia Meritta. Wrocław, 2012. Elsevier Urban & Partner. ISBN: 978-83-7609-531-8
2. Wojciech Kozubski, Paweł Liberski. Neurologia. Tom 2. Warszawa 2016. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. ISBN: 978-83-200-4535-2
3. BW Koes, MW van Tulder, WC Peul, Diagnosis and treatment of sciatica. BMJ. 2007 Jun 23; 334(7607): 1313–1317. doi: 10.1136/bmj.39223.428495.BE
4. Agata Zajkowska. Rwa kulszowa. Neurologia po dyplomie. 05/2018.
5. Low Back Pain and Sciatica Jasvinder Chawla, MD, MBA; Chief Editor: Stephen A Berman, MD, PhD, MBA and more. Medscape.com