Skąd się biorą kamienie migdałkowe?

Kamienie migdałkowe to niewielkie, twarde grudki (przypominające jasne, nieregularne kamyki) powstające w obrębie migdałków, które mogą powodować nieprzyjemny zapach z ust, nasilać infekcje jamy ustnej i dawać uczucie obcego ciała w gardle. Skąd się biorą i jak się ich skutecznie pozbyć?

Czym są kamienie migdałkowe?

Kamienie migdałkowe, inaczej czopy migdałkowe (tonsilloliths), to stwardniałe grudki powstające w kryptach (zachyłkach, zagłębieniach) migdałków podniebiennych. Migdałki stanowią ważną część układu immunologicznego i są odpowiedzialne przede wszystkim za ochronę przed wnikaniem do organizmu drobnoustrojów i patogenów, a także wytwarzanie przeciwciał i cytokin regulujących stan zapalny. Każdy migdałek jest zbudowany z tkanki limfatycznej i ma ok. 10-30 krypt, które zwiększają jego powierzchnię i funkcje ochronne. 

Jak tworzą się kamienie migdałkowe? Głównie są za to odpowiedzialne infekcje bakteryjne gardła i migdałków (angina). W wyniku nawracających bądź niedoleczonych stanów zapalnych dochodzi do powstania na migdałku zrostów i blizn, które utrudniają samooczyszczanie krypt w trakcie mówienia i połykania śliny. Zalegające w nich resztki pokarmowe, złuszczony nabłonek, limfocyty i martwe leukocyty, kryształki cholesteryny i drobnoustroje (tworzące tzw. detryt, debris) z czasem ulegają zwapnieniu i twardnieją tworząc trudne do usunięcia w naturalny sposób grudki. Zwykle mają one jasny, żółtawy kolor i średnicę od 1 do kilku milimetrów, ale w skrajnych przypadkach kamień migdałkowy może osiągać nawet 2-3 centymetry oraz wagę 50 g, utrudniając mówienie i przełykanie. Czasami już sama wrodzona, wadliwa budowa zachyłków może sprzyjać powstawaniu kamieni migdałkowych. Sprzyjają temu też niewłaściwa higiena jamy ustnej, refluks, palenie papierosów oraz dieta bogata w cukry proste, które stanowią pożywkę dla bakterii. Jamę ustną zasiedlają bakterie tlenowe i beztlenowe – ocenia się, że w jednym gramie wydzieliny z krypt migdałkowych znajduje się ok. 108 bakterii, przy około dziesięciokrotnej przewadze występowania bakterii beztlenowych. 


Kamienie migdałkowe – objawy

To przede wszystkim:

• Nieprzyjemny oddech – charakterystyczny gnilny zapach z ust jest skutkiem namnażania bakterii beztlenowych jamy ustnej, które wywołują procesy gnilne i w rezultacie powstawanie substancji zapachowych zawierających siarkę (siarkowodór, merkaptan metylu i siarczek dimetylu). Nieprzyjemnego zapachu nie da się zniwelować myciem zębów, żuciem gumy czy płukaniem jamy ustnej. Czasami halitoza jest jedynym objawem – malutkie kamyki pozostają bowiem niewyczuwalne (mogą odrywać się podczas kasłania). 
• Metaliczny posmak, mogący zaburzać odczuwanie smaków. 
• Uczucie obcego ciała w gardle, często powodujące odruchowy kaszel – drobne kamienie migdałkowe (wyglądające jak białe kuleczki, kamyczki) często są usuwane właśnie poprzez odkasływanie bądź odchrząkiwanie. 
• Ból gardła utrudniający przełykanie, czasami promieniujący w kierunku jednego ucha. 
• Mogą pojawić się obrzęk i zaczerwienienie migdałków, czyli objawy stanu zapalnego. 
• Jeśli kamienie są duże, w zachyłkach widoczne są białe grudki, często mylone z objawami anginy. 

Uważa się, że problem kamieni na migdałach może dotyczyć nawet 10% społeczeństwa i są one przyczyną nieświeżego oddechu u 75% osób cierpiących z tego powodu. Czy kamienie migdałkowe są groźne? Najczęściej poza nieprzyjemnymi objawami, zwłaszcza nieprzyjemnym oddechem, który może mieć wpływ na ograniczenie kontaktów towarzyskich i samopoczucie, kamienie migdałkowe nie powodują groźnych dla zdrowia powikłań. Nie są też niebezpieczne, jeśli dojdzie do ich samoczynnego oderwania i przypadkowego połknięcia. W skrajnych przypadkach kamicy migdałkowej – gdy zwapnienia są duże i nieleczone – może dojść do powikłań w postaci silnego stanu zapalnego gardła, migdałków, a nawet bakteriemii, czyli zakażenia krwi, mogącego powodować między innymi zapalenie wsierdzia. 

Usuwanie kamieni migdałkowych

Niewielkie kamienie migdałkowe są najczęściej usuwane poprzez odkasływanie czy odchrząkiwanie, a także płukanie jamy ustnej. Można je też mechanicznie „wycisnąć” bądź usunąć patyczkiem higienicznym albo szpatułką, czasami są też stosowane specjalne irygatory. W poważniejszych przypadkach mogą wymagać wizyty u laryngologa i wykonania zabiegu usunięcia zwapnień oraz jednocześnie spłycenia bądź zamknięcia krypt. Jest to tzw. kryptoliza – wykonywana z użyciem lasera ablacyjnego CO2, kriochirurgii (ciekłego azotu) bądź radiochirurgii (fal radiowych). Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym. Uszkadza błonę śluzową i prowadzi do przebudowy tkanki migdałków, co powoduje spłycenie dużych krypt i usunięcie zalegającej w nich treści, natomiast drobne krypty ulegają zamknięciu. Efekt można ocenić po upływie 14-30 dni, bo tyle czasu trwa przebudowa tkanki w obrębie migdałków. Czasami konieczne jest chirurgiczne usunięcie migdałków (tonsillektomia), jednak zabieg ten zalecany jest w ostateczności, gdy dolegliwości są duże bądź zagrażające zdrowiu, a inne metody nie przynoszą skutku, ponieważ prowadzi do osłabienia układu odpornościowego. 

Trzeba też pamiętać, że kamienie migdałkowe mają tendencję do nawracania – zwykle proces ich tworzenia trwa 1-20 dni. Dlatego bardzo ważna jest odpowiednia profilaktyka, aby temu zapobiegać. O czym szczególnie pamiętać? 

• Zmiana diety – przede wszystkim należy ograniczyć spożycie cukrów prostych oraz wysoko przetworzonych potraw, które sprzyjają patogennemu namnażaniu bakterii bytujących w jamie ustnej.  
• Prawidłowa higiena jamy ustnej – nitkowanie, oczyszczanie przestrzeni międzyzębowych z resztek jedzenia, dokładne mycie zębów i języka minimum dwa razy dziennie, stosowanie płukanek o działaniu antybakteryjnym (najlepiej w postaci gotowych stomatologicznych płynów do płukania, choć zalecany jest też np. napar z szałwii). Po posiłku warto zastosować nić dentystyczną i przepłukać jamę ustną nawet zwykłą czystą wodą, aby wypłukać resztki jedzenia.
• Regularne wykonywanie zabiegów higienizacyjnych (skaling, piaskowanie, fluoryzacja) u stomatologa. 
• Unikanie palenia papierosów.
• Ważne jest też prawidłowe i wcześnie podjęte leczenie w przypadku wystąpienia zapalenia gardła czy migdałków (kamienie migdałkowe mogą być efektem niedoleczonej anginy). Dlatego w przypadku wystąpienia infekcji warto jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. 

Źródła:
Zielińska-Bliźniewska H., Infekcje gardła u dorosłych; Nauka i praktyka; Czasopismo Aptekarskie, 2006; 13 (11): 35-40
Modrzyński M., Zawisza E., Samolińska-Zawisza U., Układ chłonny gardła – ogólna charakterystyka; Nowa Medycyna 1/1999; s. 19-26