Cukrzyca ciążowa: objawy, diagnostyka i leczenie

Spis treści:

Cukrzyca ciążowa – objawy i przyczyny
Co jeść przy cukrzycy ciążowej?
Skutki cukrzycy ciążowej dla dziecka i matki

Cukrzyca ciążowa (GDM, gestational diabetes mellitus) to najczęściej występujące powikłanie metaboliczne diagnozowane w ciąży. Może dotyczyć nawet 10 procent ciężarnych. Wzrost przypadków diagnozowanej cukrzycy ciążowej związany jest z coraz późniejszym wiekiem zachodzenia kobiet w ciążę oraz z coraz częstszymi przypadkami nadwagi i otyłości.

Częściowo stanowi także konsekwencję wprowadzenia nowych kryteriów diagnostycznych dotyczących niższych progów odcięcia dla wartości glikemii w teście doustnego obciążenia glukozą.

Cukrzyca ciążowa – objawy i przyczyny

Podczas ciąży dochodzi do fizjologicznego nasilania zjawiska insulinooporności, które jest spowodowane wzrostem stężenia hormonów ciążowych, takich jak estrogen, progesteron i laktogen łożyskowy. W większości przypadków wzrost zapotrzebowania na insulinę skutkuje jej zwiększoną produkcją, dlatego jej poziom pod koniec ciąży jest wyższy o około 50 procent od poziomu z początku ciąży. Można to stwierdzić wykonując badanie insuliny.

U kobiet z cukrzycą ciążową wydzielane insuliny jest niższe w porównaniu z ciążą fizjologiczną, co powoduje hiperglikemię, czyli podwyższone stężenie glukozy. Gdy występuje cukrzyca ciążowa przyczyna tego zjawiska może być związana z różnym czynnikami. Mogą do nich należeć - nadmiar tkanki tłuszczowej, niska aktywność fizyczna, nadciśnienie tętnicze, wiek (powyżej 35. roku życia), rodzinne obciążenie cukrzycą, porody dzieci o dużej masie ciała (powyżej 4 kg), wielorództwo, rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach oraz zespół policystycznych jajników Są to czynniki zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń tolerancji węglowodanów w czasie ciąży.

Objawy cukrzycy ciążowej mogą być mało charakterystyczne, mogą do nich należeć – senność, zmęczenie, mdłości, częste infekcje skóry, pęcherza i pochwy albo zaburzenia widzenia. Podejrzenie występowania cukrzycy ciążowej może nasuwać nagły przyrost wagi podczas ciąży oraz zbyt szybki, w odniesieniu do zaawansowania ciąży, przyrost masy płodu.

W celu rozpoznania cukrzycy ciążowej, wykonuje się oznaczenie stężenia glukozy we krwi. Badanie takie zaleca się w celach kontrolnych już na początku ciąży. Wynik równy bądź wyższy od 126 mg/dl jest wskazaniem do jego powtórzenia w kolejnym dniu. Jeżeli poziom glukozy we krwi na czczo ponownie przekroczy 125 mg/dl, wówczas mówimy o cukrzycy w ciąży. Przy prawidłowym wyniku stężenia glukozy na czczo jako kolejny etap diagnostyki cukrzycy ciążowej wykonuje się doustny test obciążenia glukozą – między 24. a 28. tygodniem ciąży.

Według aktualnych kryteriów cukrzycę ciążową rozpoznaje się, gdy stężenie glukozy wynosi:

na czczo ≥92mg/dl
w 60. minucie po spożyciu 75 g glukozy – ≥ 180 mg/dl,
w 120. minucie po spożyciu 75 g glukozy – ≥153mg/dl
.

Co jeść przy cukrzycy ciążowej?

Podstawę terapii cukrzycy ciążowej stanowią dieta, aktywność fizyczna i optymalizacja przyrostu masy ciała. Ważne jest odpowiednie dobranie kaloryczności diety. Zgodnie z zaleceniami dieta przy cukrzycy ciążowej powinna opierać się na następujących zasadach:

poniżej 19,8 BMI przed ciążą – 35-40 kcal/ kg masy ciała na dobę,
11,5-15,9 BMI– 30- 32 kcal/ kg masy ciała na dobę,
26,1-29 BMI – 25-30 kcal/ kg masy ciała na dobę,
29,1-34,9 BMI – 24-25 kcal/ kg masy ciała na dobę,
powyżej 35 BMI – 15-17 kcal/ kg masy ciała na dobę.

Kobieta powinna prowadzić samokontrolę glikemii na czczo, a także i po głównych posiłkach. Jej celem jest wychwycenie najwyższych wartości glikemii poposiłkowej. Obligatoryjnie suplementuje się także witaminę D3.

Gdy występuje cukrzyca ciążowa dieta powinna zawierać ograniczone ilości węglowodanów łatwo przyswajalnych (cukrów prostych). Podstawę jadłospisu powinny stanowić produkty o niskim indeksie glikemicznym. Zaleca się wybór pełnoziarnistych produktów zbożowych i jak najmniej przetworzonych warzyw i owoców, które powinny być spożywane najlepiej w postaci surowej. Należy wyeliminować słodkie przekąski oraz słodzone napoje gazowane i niegazowane. Przekąski w cukrzycy ciążowej powinny stanowić kawałki owoców i warzyw, albo niewielkie ilości orzechów lub migdałów.

Ponieważ badania wykazały korzystny wpływ prawidłowo dobranych ćwiczeń na normalizację glikemii, kobietom ciężarnym zaleca się aktywność fizyczną o intensywności od lekkiej do umiarkowanej. Może to być marsz, nordic walking, aqua-aerobik, joga dla ciężarnych czy pływanie. Ważne jest, aby ćwiczenia rozpoczynać i kończyć rozgrzewką i rozciąganiem.

Optymalny czas aktywności fizycznej wynosi 30 minut przez większość dni w tygodniu, minimum stanowi 150 minut tygodniowo. Gdy kobieta nie podejmowała przed ciążą żadnej aktywności fizycznej, powinna rozpocząć od 10-minutowych sesji i stopniowo je wydłużać. U kobiet ciężarnych z glikemią na czczo 126 i wyższą wskazane jest włączenie insulinoterapii.

Skutki cukrzycy ciążowej dla dziecka i matki

Hiperglikemia występująca w ciąży powoduje hiperglikemię u płodu. Insulina nie przechodzi przez łożysko, a płód produkuje własną insulinę od około 9. tygodnia. Reakcją na wzrost stężenia glukozy jest zwiększona produkcja insuliny i zwiększona utylizacja glukozy.

Efektem jest przerost tkanki mięśniowej, w tym także mięśnia sercowego, tkanki tłuszczowej oraz wątroby, co prowadzi do nadmiernego wzrastania płodu czyli tak zwanej makrosomii. Mówimy o niej wtedy, gdy masa urodzeniowa noworodka przekracza 4000–4500 g.

Hiperinsulinemia jest powodem opóźnionego dojrzewania płodu, co może prowadzić do niedojrzałości płuc i wątroby oraz przebudowy struktury mięśnia sercowego. Skutkiem może być niedotlenienie wewnątrzmaciczne oraz jego konsekwencje.

U kobiet ciężarnych, u których stwierdza się cukrzycę ciążową, częściej występuje nadciśnienie, stan przedrzucawkowy oraz rzucawka.

U noworodków mogą pojawić się incydenty hipoglikemii i hiperbilirubinemii (podwyższonego poziomu bilirubiny), może wystąpić hipokalcemia (zbyt małe stężenie wapnia we krwi), kardiomiopatia (nieprawidłowość w obrębie mięśnia sercowego) oraz policytemia (nadmiar czerwonych krwinek, który wpływa na zwiększenie zagęszczenia krwi i występowanie nadkrzepliwości).

Gdy podczas ciąży wystąpiła cukrzyca ciążowa leczona za pomocą diety w pierwszych dobach po porodzie zaleca się wykonywanie badanie glikemii na czczo oraz po głównych posiłkach. W przypadku cukrzycy ciążowej leczonej insuliną należy zakończyć farmakoterapię oraz monitorować glikemię na czczo oraz dwie godziny po głównych posiłkach.

Kobietom, które miały zdiagnozowaną cukrzyce ciążową zaleca się wykonanie testu obciążenia glukozą do 6 tygodni po porodzie. W przypadku otrzymania prawidłowego wyniku kolejne badania wykonuje się raz w roku. Zgodnie z rekomendacjami międzynarodowymi warto oznaczyć dodatkowo hemoglobinę glikowaną (HbA1c) w czasie od 6 do 13 tygodni po porodzie. Wynik o wartości równej bądź większej od 6,5% stanowi podstawę skierowania do specjalistycznej poradni diabetologicznej z rozpoznaniem cukrzycy. Wartości od 5,7 do 6,4% stanowią bezpośrednie zagrożenie wystąpienia cukrzycy typu 2. Kobiety, które uzyskały taki wynik, powinny zostać skierowane do specjalistycznej opieki i zostać objęte opieką profilaktyczną.

Nieleczona cukrzyca ciążowa może prowadzić do różnych powikłań. Może stanowić czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 w ciągu kilku lat po porodzie. Istnieje ryzyko nawrotu choroby przy kolejnej ciąży. W celu jego zmniejszenia należy zadbać o utrzymanie prawidłowej masy ciała, właściwą dietę i regularną aktywność fizyczną. Diagnotyką i leczeniem cukrzycy zajmuje się diabetolog, pod którego opieką powinny znajdować się osoby cierpiące na tę chorobę.

Źródła:
Wender-Ożegowska E., Bomba-Opoń D., Brązert J. et. al., Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników postępowania u kobiet z cukrzycą. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017, 2 (5), 215–229
Cypryk K. Cukrzyca ciążowa – rozpoznawanie i leczenie. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016. 1 (2), 41–44.