Jakie mogą być konsekwencje zamartwicy urodzeniowej?

Zamartwica to ciężki stan dziecka, który jest skutkiem niedotlenienia. Może do niego dojść podczas ciąży, podczas porodu lub zaraz po nim. Konsekwencjami zamartwicy urodzeniowej mogą być uszkodzenia mózgu i deficyty neurorozwojowe. Wyjaśniamy, co to jest zamartwica urodzeniowa oraz jakie są jej przyczyny i skutki.

Niedotlenienie to jedna z najczęstszych nieprawidłowości okresu noworodkowego, która stanowi także jedną z najczęstszych przyczyn zgonów okołoporodowych i zaburzeń neurorozwojowych.

Niedotlenienie w znacznym stopniu zaburza homeostazę (równowagę) mózgu, który potrzebuje najwięcej energii i tym samym tlenu. Brak tlenu wywołuje procesy biochemiczne, które mają fatalne skutki dla układu nerwowego, szczególnie gdy dotyczy to rozwijającego się płodu lub dziecka. Niedotlenienie wynika z obniżonej zawartości tlenu we krwi oraz z niedokrwienia określonego obszaru tkanek. 

Zamartwica – co to? 

Zamartwica urodzeniowa to stan spowodowany niedotlenieniem, do którego może dojść podczas ciąży (zamartwica płodu), podczas porodu lub zaraz po  nim. 

O niedotlenieniu okołoporodowym może świadczyć nieprawidłowy zapis kardiotokograficzny, zaburzenia przepływów w naczyniach pępowinowych, a także pojawienie się smółki w płynie owodniowym, co skutkuje tzw. zielonymi wodami płodowymi. Sygnałem alarmowym jest także brak ruchów płodu.

W wyniku niedotlenienia dochodzi do encefalopaii niedotleniowo-niedokrwiennej, która w zależności od stopnia niedotlenienia może mieć postać łagodną, umiarkowaną lub ciężką.

W postaci lekkiej pojawiają się takie objawy jak nadpobudliwość i tachykardia (przyspieszona akcja serca). W przypadku stopnia umiarkowanego obserwowana jest hipotonia mięśniowa (obniżone napięcie mięśni), bradykardia (zwolniona akcja serca – poniżej 60 uderzeń na minutę),a także drgawki. Noworodek otrzymuje wtedy zwykle po porodzie od 4 do 7 punktów w skali Apgar (na 10 możliwych). Ten rodzaj zamartwicy nazywany jest zamartwicą „siną” (od koloru, który przybiera skóra dziecka).

Natomiast ciężka zamartwica urodzeniowa zwana jest „bladą”, ponieważ skóra dziecka wtedy blednie. Otrzymuje ono najczęściej po urodzeniu od 0 do 3 punktów w skali Apgar. Tętno dziecka jest spowolnione, oddech jest przerywany lub w ogóle nie występuje, brak jest napięcia mięśniowego.

Ciężka zamartwica okołoporodowa może spowodować śpiączkę, mózgowe porażenie dziecięce, którego efektem jest upośledzenie umysłowe i upośledzenie rozwoju ruchowego i funkcji poznawczych, a także padaczkę, a nawet zgon. 

Częstość występowania encefalopatii niedokrwienno-niedotleniowej szacuje się na około 2-6 na tysiąc żywych urodzeń. 15-20 procent noworodków w przypadku tej wady umiera, a u 25 procent pozostają trwałe uszkodzenia neurologiczne.

Zamartwica urodzeniowa – przyczyny 

Różne mogą być przyczyny nieprawidłowości, jaką jest zamartwica urodzeniowa. Może ona może być wynikiem urazu okołoporodowego. 

Duża część przypadków zamartwicy urodzeniowej i następowej encefalopatii powstaje w okresie przed porodem. Pokutujące od lat myślenie, że „niedopatrzenie” w trakcie porodu jest dominującą przyczyną zamartwicy, często bywa „paliwem” dla wielu procesów sądowych.

W jednym z dużych opracowań dotyczących przyczyn encefalopatii wyróżniono 3 grupy przedporodowych czynników ryzyka zamartwicy: matczyne przedciążowe - bezrobocie, rodzinne występowanie drgawek lub chorób neurologicznych, leczenie niepłodności, matczyne ciążowe – choroby tarczycy, łożyskowe – ciężki stan przedrzucawkowy, ciąża przenoszona, nieprawidłowy obraz łożyska oraz płodowe – wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu (FGR), płodowe predyspozycje do uszkodzenia.

Ze wszystkich tych czynników FGR był najbardziej istotny, przy jego obecności zamartwica występowała prawie 40 razy częściej.

Czynnikami ryzyka mogącymi spowodować pojawienie się niedotlenienia może być duża masa urodzeniowa dziecka, przedłużający się poród, anemia płodu, zakażenia wewnątrzmaciczne, ciąża przenoszona, ale także wcześniactwo. Na większe ryzyko zamartwicy może wpłynąć stan zdrowia matki, szczególnie choroby kardiologiczne, choroby tarczycy, a także cukrzyca czy nadciśnienie. Istotne znaczenie ma tutaj właściwe prowadzenie ciąży i dbanie o zdrowie ciężarnej.

Niezbędne są między innymi regularne badania wykonywane u kobiet w ciąży ,w tym pomiar ciśnienia. Objawy nadciśnienia tętniczego powinny skłonić przyszłą mamę do konsultacji z ginekologiem.

Podwyższone ryzyko zamartwicy występuje przy ciąży, która ma miejsce po leczonej bezpłodności, a także w przypadku ciąży bliźniaczej. 

Dziecko urodzone w zamartwicy – skutki

Zmiany niedotlenieniowo-niedokrwienne w okresie okołoporodowym prowadzą w konsekwencji do encefalopatii, czyli do przewlekłego lub trwałego uszkodzenia w strukturach mózgu. Ich konsekwencją mogą być deficyty neurorozwojowe oraz dziecięce porażenie mózgowe. To właśnie niedotlenienie okołoporodowe jest głównym czynnikiem odpowiedzialnym za występowanie mózgowego porażenia dziecięcego. 

Rokowania w przypadku zamartwicy zależą od jej stopnia i od czasu trwania okresu, w którym doszło do niedotlenienia. Im dłuższy był czas niedotlenienia, tym gorsze jego skutki dla rozwoju dziecka.

Szybkie rozpoznanie, niezwłoczny transport dziecka do specjalistycznego ośrodka oraz wdrożenie specjalistycznego leczenia zwiększają szanse na przeżycie i minimalizują następstwa niedotlenienia okołoporodowego.

Gdy występuje zamartwica noworodka, stosuje się różne metody zminimalizowana jej skutków na rozwój mózgu dziecka. Jedną z metod jest hipotermia lecznicza, polegająca na obniżaniu temperatury ciała. Pozwala ona zmniejszyć konsekwencje niedoboru tlenu. Efekt taki uzyskuje się dzięki zwolnieniu metabolizmu tkanki mózgu, co prowadzi do zmniejszania zapotrzebowania na glukozę i tlen.

Jak wygląda rozwój dziecka po zamartwicy? Wszystko zależy od jej stopnia i od skutków, jakie spowodowała. Gdy niedotlenienie trwało krótko, może nie zakłócać prawidłowego rozwoju dziecka i nie wpływać na jego funkcjonowanie. Gdy mamy do czynienia z ciężką zamartwicą, skutki w postaci opóźnionego rozwoju fizycznego i intelektualnego takie jak dziecięce porażenie mózgowe, towarzyszą dziecku już przez całe życie. 

Odpowiednie leczenie i rehabilitacja pomagają zminimalizować te skutki, złagodzić objawy i wpłynąć na poprawę funkcjonowania dziecka, zarówno w okresie niemowlęcym jak i w latach późniejszych. Nie są jednak w stanie całkowicie usunąć następstw niedotlenienia mózgu, które pozostają już na całe życie.

Źródła: 
Gulczyńska E., Gadzinowski J., Hipotermia lecznicza w encefalopatii niedokrwienno-niedotlenieniowej u noworodka, Ginekologia Polska, 2012, 83, 214-218
Skwarczyńska H., Zastosowanie hipotermii leczniczej u noworodka urodzonego w zamartwicy, praca licencjacka, Wydział Nauk o Zdrowia UJ, 2013, Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego
Sawionek I., Mózgowe porażenie dziecięce, Medycyna Praktyczna