Anemia – co to jest?

Wbrew powszechnej opinii, anemia nie jest chorobą w dosłownym tego słowa znaczeniu. Jest ona natomiast zbiorem objawów chorobowych wynikających ze zmniejszonej podaży tlenu do tkanek, wskutek zaburzeń w układzie czerwonokrwinkowym mogącym być spowodowanym wieloma czynnikami. Dowiedz się, jakie są najczęstsze przyczyny anemii, jej objawy oraz sposoby leczenia.

Co to jest anemia?

Anemia (inaczej niedokrwistość) to zespół objawów wynikających z zaburzeń w układzie czerwonokrwinkowym. Anemia rozpoznawana jest na podstawie stwierdzenia obniżenia stężenia hemoglobiny, liczby erytrocytów oraz wartości hematokrytu w badaniu morfologii krwi obwodowej. Ze względu na nasilenie, niedokrwistości można podzielić na następujące grupy pod względem stężenia hemoglobiny we krwi obowodowej:

• Niedokrwistość łagodna- Hb 10-12 g/dl dla kobiet, 10-13,5 g/dl dla mężczyzn
• Niedokrwistość umiarkowana- Hb 8- 9,9 g/dl
• Niedokrwistość ciężka- Hb 6,5-7,9 g/dl
• Niedokrwistość zagrażająca życiu- Hb poniżej 6,5 g/dl

Anemia – przyczyny

Wyżej wymienione parametry krwi są kluczowe w rozpoznawaniu niedokrwistości, jednak zazwyczaj nie pozwalają na jednoznaczne ustalenie jej przyczyny, aczkolwiek w połączeniu z oceną wskaźnika średniej objętości erytrocytów (MCV), rozpiętości rozkładu objętości erytrocytów (RDW), umieszczanych standardowo  na wyniku badania morfologii krwi obwodowej, umożliwiają w dość szybki sposób zawężenie liczby podejrzewanych stanów chorobowych. Dodatkowo, oznaczenie liczby młodych krwinek czerwonych – retikulocytów pozwala jeszcze bardziej zawęzić krąg możliwych przyczyn anemii. Rozpoznanie źródła anemii jest niezwykle istotne, ponieważ można tylko wtedy można przystąpić do leczenia choroby podstawowej leżącej u podłoża anemii, zwiększając skuteczność takiego leczenia oraz zmniejszając ryzyko powtórnego rozwinięcia niedokrwistości, a także niwelując inne skutki choroby. Błędem jest leczenie anemii, szczególnie bez konsultacji z lekarzem takim jak  , za pomocą dostępnych bez recepty preparatów żelaza bądź innych preparatów wielowitaminowych. Ze względu na mechanizm powstania, można wyróżnić:

• Niedokrwistość pokrwotoczną - utrata erytrocytów w wyniku krwawienia ostrego (najczęściej w mechanizmie urazu lub ostrego krwotoku np. do światła przewodu pokarmowego) lub przewlekłego (np. krwawienie z przewodu pokarmowego z powodu wrzodów żołądka lub raka jelita grubego, nadmierne krwawienia z dróg rodnych wskutek mięśniaków macicy). W niedokrwistości pokrwotocznej średnia objętość erytrocytów (MCV) zwykle mieści się w graniach normy, obserwowana jest natomiast znaczne zwiększenie ilości retikulocytów i wtórne do tej sytuacji zwiększenie rozpiętości rozkładu erytrocytów (RDW). Przewlekła utrata krwi prowadzi zwykle do rozwinięcia się anemii z niedoboru żelaza. 
• Niedokrwistość z niedoboru żelaza - może być spowodowana kilkoma czynnikami takimi jak: przewlekła utrata krwi (niedobór żelaza może być pierwszym objawem przewlekłego krwawienia np. w raku jelita grubego), zwiększone zapotrzebowanie na żelazo przy niedostatecznej jego podaży (okres dojrzewania, ciąża, karmienie piersią), upośledzone wchłanianie żelaza (np. stany po usunięciu żołądka, zapalenie żołądka wywołane Helicobacter pylori, celiakia, dieta bogata w substancje hamujące wchłanianie żelaza – fosforany, szczawiany), niedobór żelaza w diecie (wyniszczenie, niezbilansowana dieta wegetariańska, anorexia nervosa, bulimia). W przypadku anemii z niedoboru żelaza w badaniu morfologii krwi obwodowej będziemy obserwować obniżenie wskaźnika średniej objętości erytrocytów (mikrocytoza), niską liczbę retikulocytów oraz zwiększony wskaźnik rozpiętości rozkładu erytrocytów.
• Niedokrwistość chorób przewlekłych - jest związana ze zwiększoną produkcją substancji prozapalnych i hepcydyny, które zaburzając  fizjologiczne mechanizmy gospodarki żelazowej hamują powstawanie erytrocytów. Jej przyczynami są  przewlekłe zakażenia, choroby autoimmunologiczne oraz nowotwory złośliwe. Szczególnym rodzajem niedokrwistości chorób przewlekłych jest anemia w przebiegu przewlekłej choroby nerek wtórna do zmniejszonego wytwarzania erytropoetyny przez nerek a także zahamowania czynności szpiku kostnego przez toksyny mocznicowe. Niedokrwistość chorób przewlekłych przebiega zwykle z prawidłowym MCV i RDW oraz obniżoną liczbą retikulocytów.
• Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 – może powstać w wyniku zaburzeń wchłaniania u pacjentów: z wrodzonym lub nabytym w wyniku powstania autoprzeciwciał niedoborem czynnika wewnętrznego Castle’a;  po operacjach w obrębie przewodu pokarmowego, zakażony H. pylori,  chorych na nieswoiste choroby zapalne jelit, cierpiących na choroby trzustki, a także leczonych metforminą z powodu cukrzycy. Niedobór witaminy B12 jest również obserwowany często podczas stosowania diety wegańskiej (witamina B12 znajduje się jedynie w produktach pochodzenia zwierzęcego, dlatego każda osoba na diecie wegańskiej powinna ją suplementować) oraz w przebiegu przewlekłej choroby alkoholowej. Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 przebiega zwykle ze zwiększonym MCV i RDW oraz obniżoną liczbą retikulocytów.
• Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego- najczęściej jest spowodowana niedoborami w diecie (niedostateczna podaż surowych, zielonych warzyw), zmniejszonym wchłanianiem (np. w chorobie Leśniowskiego-Crohna), marskością wątroby, alkoholizmem, niedoborem cynku lub zwiększonym zapotrzebowaniem na kwas foliowy (szczególnie w ciąży i podczas laktacji!). Podobnie jak niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 przebiega zwykle ze zwiększonym MCV i RDW oraz obniżoną liczbą retikulocytów.
• Niedokrwistości hemolityczne - są zróżnicowaną grupą chorób, która cechuje się przedwczesnym rozpadem erytrocytów w wyniku wrodzonych zaburzeń budowy erytrocytów (np. sferocytoza, talasemia) bądź powstania autoprzeciwciał przeciwko krwinkom czerwonym. Typowo, w niedokrwistościach hemolitycznych, obserwuje się znacznie zwiększoną liczbę retikulocytów z towarzyszącym znacznym wzrostem miana wskaźnika rozpiętości rozkładu erytrocytów. Wskaźnik sredniej objętości erytrocytów zwykle mieści się w granicach normy, jednakże może być również zwiększony w wyniku aglutynacji krwinek czerwonych.
• Niedokrwistość aplastyczną - wynika z uszkodzenia szpiku kostnego w wyniku reakcji autoimmunologicznych względem macierzystych komórek krwiotwórczych bądź uszkodzenia tych komórek przez substancje chemiczne, promieniowanie jonizujące, wirusy. Niedokrwistość aplastyczna, pomimo swojej nazwy, rzadko manifestuje się jako izolowana anemia, zwykle towarzyszy jej również niedobór krwinek białych i/lub płytek krwi.

Anemia – objawy

Niektóre objawy niedokrwistości występują u większości pacjentów, niezależnie od jej przyczyny. Chorzy skarżą się najczęściej na bóle i zawroty głowy, osłabienie, łatwą męczliwość, upośledzoną koncentrację uwagi, duszność oraz przyspieszone bicie serca, bladość skóry i błon śluzowych. Poza powyższymi objawami ogólnymi, występują również dolegliwości bardziej specyficzne dla przyczyny anemii. Należy tu szczególnie wyróżnić specyficzne objawy ukierunkowujące na rodzaj niedoboru i jego przyczynę: objawy krwawienia – obecność krwi w stolcu,moczu, przedłużone krwawienia miesięczne, fusowate wymioty, stolce barwy smoliste, objawy niedoboru żelaza – spaczone łaknienie (glina, kreda), wypadanie włosów, łamliwość paznokci, pieczenie i wygładzenie powierzchni języka, bolesne pęknięcia kącikó ust; objawy niedoboru witaminy B12 – niedokrwistość ta charakteryzuje się objawami z układu nerwowego (paraliże, utrata czucia położenia, zaburzenia chodu, zaburzenia mikcji, impotencja), objawami psychicznymi (mania, depresja, zmienność nastroju, zespół otępienny, urojenia) oraz zmianą zabarwienia skóry (przyjmuje ona lekko cytrynowy odcień); niedokrwistości hemolitycznych – nasilona żółtaczka.

Anemia – skutki

To jakie będą następstwa niedokrwistości, zależy od jej nasilenia, czasu trwania, wieku chorego i chorób towarzyszących. Łagodna niedokrwistość z niedoboru żelaza u młodej osoby, może przebiegać łagodnie i nie mieć bardzo nasilonych objawów. Ta sama niedokrwistość u osoby, w wieku podeszłym, obciążonej wywiadem kardiologicznym, może nieść za sobą dużo poważniejsze skutki - tachykardia towarzysząca anemii może dodatkowo obciążać pracę serca i skutkować zaostrzeniem objawów choroby niedokrwiennej serca lub niewydolności serca. Kolejnym aspektem jest niedokrwistość o niejasnej przyczynie, szczególnie o typie niedokrwistości chorób przewlekłych bądź niedokrwistości z niedoboru żelaza u mężczyzn lub niemiesiączkujących kobiet. Każdy taki pacjent (a szczególnie po 50 r.ż) powinien w przypadku niezdiagnozowanej przyczyny niedokrwistości, przebyć przesiewowe badania onkologiczne - wśród badań profilaktycznych szczególnie ważna jest gastroskopia i kolonoskopia w celu wczesnego rozpoznania raka żołądka lub raka jelita grubego. Bagatelizowanie objawów neurologicznych w przypadku niedokrwistości z niedoboru witaminy B12, będzie skutkowało stopniowym pogłębianiem się deficytów neurologicznych. Neurony mają znikomą zdolność do regeneracji, dlatego uszkodzenia te zwykle są nieodwracalne, tylko wczesne podjęcie leczenia tego niedoboru, może zahamować proces degeneracji nerwów i uchronić chorego przed inwalidztwem. Uszkodzenie szpiku kostnego, czy to w przebiegu choroby rozrostowej, czy procesu autoimmunologicznego, będzie skutkowało nie tylko niedokrwistością. Poza uszkodzeniem linii erytroidalnej (z której wywodzą się erytrocyty), może również dojść do zahamowania wzrastania i różnicowania pozostałych linii komórkowych, co może doprowadzić do osłabienia odporności i zakażeń, a także do zaburzeń krzepnięcia.

Anemia – leczenie

Leczenie anemii, będzie zależało od czynnika wywołującego. W przypadku niedokrwistości pokrwotocznej, należy uzupełniać łożysko naczyniowe, przetaczać koncentrat krwinek czerwonych i zatrzymać źródło krwawienia. W niedokrwistościach niedoborowych (z niedoboru żelaza, witaminy B12 , kwasu foliowego), leczeniem będzie uzupełnianie brakujących składników, a także leczenie celowane na usunięcie przyczyny tego niedoboru, o ile jest to możliwe. Natomiast w niedokrwistości chorób przewlekłych najważniejsze będzie leczenie choroby podstawowej. Nabyte niedokrwistości hemolityczne leczy się zwykle stosując leki immunosupresyjne.

Źródła:

1. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2014. ISBN 978-83-7430-405-4

2. Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, mały podręcznik, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna 2019/2020

3. Hematologia kompendium, redakcja naukowa: Grzegorz Basak, Jadwiga Dwilewicz- Trojaczek, Wiesław Wiktor Jędrzejczak. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2016 Rene Caquet, 250 Badań laboratoryjnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012